Morgunblaðið - 07.09.1919, Blaðsíða 1

6. árgangur,
284. tölublað
Sunnudag 7. september 1919
1» at oldarpr entsmið i a
mmm GAMLA BIO H
Vínuppskera
Aida
Holleuzkar sjónleikur i 2 þátt.
Chaplin og Fatty
Gaoianleikur.
Varnir
gegn berkiaveiki.
Skipun milliþlnganefndar.
Magnús Pétursson flytur svo lát-
andi þingsályktunartillögu um skip-
un milliþinganefndar til þess að at-
huga og koma fram með tillögur
•
um varnir gegn berklaveiki.
„Alþingi skorar á stjórnina að
skipa 3 lækna í milliþinganefnd til
þess að rannsaka á hvern hátt megi
bezt verjast berklaveikinni hér á
landi.
Nefnd þessi leggi síðan rökstudd-
ar tillögur sínar fyrir næsta þing,
og þá sérstaklega tillögur um þær
breytingar á löggjöfinni, er húii tel-
ur nauðsynlegar í þessu efni.“
ÁSTÆÐUR.
„Læknaþing það, sem haldið var
síðastliðið vor, hafði meðal ann'ars
tU umræðu, hver ráð skyldi upp
taka, til þess að verjast og stemma
stigu fyrir þeim mikla vágesti, er
tillagan nefnir. Voru menn þar á
einu máli um að ekki mætti við svo
búið standa, heldur yrði nú að hef j-
ast handa og gera tilraun til að
minka mannfalt það hið mikla, nr
árlega verður hér af völduni berkla
veikinnar. Sigurður læknir Magn-
ússon var málshef jandi á fundinum
og til skýringar fyrir þingmenn set
eg hér smákafla úr erindi hans, að
mestu leyti orðrétta.
„Baráttan við berkilaveikina er
óefað eitthvert örðugastu, en um
leið mikilvægasta, viðfangsefni
læknanna íslenzku. Berklaveikin er
tfrðin næsta algeng iiér á landi. Eft-
ir dánarskýrslum presta og lækua
fyrir árin 1913—1916 deyja að með-
altali 155,6 menn á ári úr ýmiskon-
ar berklaveiki.
Þegar miðað er við alla dána, en
þeir þó taldir frá, sem deyja af ó-
kunuum orsökum (og meðal þeirra
er sennilega berklaveiki eitt dauða-
meinið, eltki síður en aðrir sjúk-
dóinar), þá deyr þannig hér á landi
. næstum sjöundi hver maður úr
berklaveiki, eða nákvæmar ákveðið
einn af hverjum 7,5. Ekki þykir mér
ólíklegt, að talsvert fleiri deyi úr
úerklavciki en þessar tölur sýna, og
l’ú eiiikum meðal barua og gamal-
ínenna.
Nú eru auðvitað ekki með þessu
taldar fram allar syndir, sem berkla
veikin hefir á baki sér. Margir
þeirra, sem deyja úr öðrum sjúkd.,
hafa verið berklaveikir og um eitt-
hvert skeið æfiimar óviunufærir.
Tiirinig má telja vafalaust, að
marsir þeirra, sem talið er sam-
kvæmt skýrslunum að dáið hafi úr
ymsum farsáttum, svo sem kvef-
P&st, mislingum og kíghósta, liafi
1 rauu °íí veru dáið úr berklaveiki
oða af því að þeir voru berklaveikir
uudir__________
Þá er 1 ö g g j ö f i n. Lög um
varnir gegn berklaveiki þarf að
endiirskoða og bæta. Sérstaklega
þarf að bæta því inn í lögin, að
styrk til veru á berklahæli eða
spítala skuli ekki skoða sem fá-
tækrastyrk, er réttindamissi hafi
í för með sér. Samá ætti að vera
um styrk til berklaveikra foreldra
til þess að koma fyrir barni. Það
er fyrst og fremst ómannúðlegt,
að styrkur, veittur sjúklingum,
leiði til réttindamissis, og í öðru
lagi er það til stórtjóns fyrir þjóð-
t'élagið, að gera mönnum erfitt fyr-
ir að vernda heilsu sína eða ná
henni aftur. Öll sóttvörn er dýr,
en áreiðanlega er dýrara að van-
rækja liana, ekki sízt þar sem um
er að ræða alvarlegasta sjúkdóm
landsins.“
Þó eg hafi ekki tekið hér nema
örlítið brot úr erindi Sig. Magn-
ússonar, þá hygg eg það nægi til
iess að vekja menn til umhugs-
ana um, að hér er um svo mikið
alvöru- og’ þjóðvarnarmál að ræða,
að full ástæða er til að, hefjast nú
?egar handa á einhvern hátt af
stjórn, þingi, læknum og almenn-
iugi.
Reyna mun eg að skýra málið
betur, er til umræðu kemur.“
Erl. símfregnir.
Khöfn, í gær.
„PolitikenU ilytur mjog eftir-
tektarverðar freguir um hernaðar-
mmninga, sem verið hafi á döfinni
iiiilli Dana og Þjóðverja árið 1907.
Hafi Christensen ráðist í samning-
iiia með milligöngu annars manns,
'ii án vitundar ráðuneytisins, en
-'yrir Þjóðverja hönd var Moltke
to'ringi herstjórnarráðsins. Samn-
iiigarnir höfðu strandað á því, að
Þjóðverjar vildu ekki gcra nægi-
iegar tilslakanir viðvíkjandi Suður-
Jótlandi.
Önnur blöð fara hægar í sakirn-
ar og bíða eftir frekari skýringum.
Rúmenar láta nndan.
Frá París er símað, að Rúmenar
iiverfi á brott með lið sitt frá Buda-
t>est.
í h
Bandamenn og Ungveriar
Símað er frá Pai'ís, að baiida-
menn hafi sent umboðsmann sinn
■11 Búdape.st til þe.ss að „legg'ja
stjórninni lífsreglurnar1 ‘.
Noske.
Frá Berlín er símað, að jafnvel
flokksmenn Noske krefjist þess, að
hann víkji frá völdum, vegna fram-
ferðis síns og ístöðuleysis gagnvart
1\ erf or in g jun um.
Minni máttar.
Þjóðverjar liafa gengið að því að
gera breytþngar þær á grundvallar-
lögum sínum, sem Bandamenn
höfðu krafist.
Jerkfallið í Khöfn.
ForsætisráÖlierrami danski hefir
reynt að iniðla málum í verkfalls-
málinu, en það bar engan árangur.
Krjstian Kálund
tír. phil.
Þeir sem komið hafa iipi í lestr-
arsal háskólabókasafnsins í Kaup-
mannahöfn, inimu hafa tekið eftir
rosknum mnný, bognum í baki, er
ætíð sat við handrita'borðið þar í
lalnum. Og varla munu menn hafa
komið þar að staðaldri án þess að
fá að vita, að maður þessi var Dr.
phil. K. Kálund, sem mörgum lönd-
um vorum er kunnur, að minsta
kosti af afspurn, og _sem ætti að
vera enn fleirum kunnur sökum
leirrar þakklætisskuldar, sem Is-
land og íslenzk fræði og j»eir sem
»eiin nnna, eru í við hann. —
Peter Erasmus Kristian Kálund
var fæddur 19. dag ágústmánaðar
1844, í Söllested á Lálandi. Hann
varð stúdent 19 ára gainall frá
hinum velþekta Herlufsholm-skóla;
lagði síðan stund á norræn fræði
og tók m'eistarapróf í þeim árið
1869. Þrem árum seinna ferðaðist
hann til íslands til þess að rann-
saka og ákveða sögustaðinn. Hafði
hann tveggja ára útivist og ferð-
• *
aðist um landið á sumrum. Arang-
urinn af ferðinni birti hann í hinni
ágætu bók sinni: „Bidrag til en
historisk-topografisk Beskrivelse
af Island“. Er hún í tveim bind-
um, og er fyrri helmingur síðara
bindis jafnframt doktorsritgerð
hans og varði hann hana árið 1879.
En þar að auk er eftir hann styttri
ritgerð: „Islands Fortidslevnin-
ger“ (Aarb. for nord. Oldkyndig-
hed 1882). Um þetta leyti var hann
orðinn kennari við Metropolitan-
skolen í. Höfn, en varð þar ekki
langgæður. Því árið 1883 varð
iiann bókavörður við handritasafn
Arna Magnússonar og gegndi hann
því starfi til dauðadags. Vart mun
hafa verið hægt að hugsa sér á-
kjósanlegri mann til þessa starfa
en einmitt Kálund, því bæði var
hann handritalesari með afbrigð-
um og þar að auki iiafði hann eink-
ar víðtæka og nákvæma þekkingu
á íslenzkum fornritum og öllu þar
að lútandi. Þá er Kálund kom að
safninu voru skrár yfir þáð í raun
réttri ekki til, eða að minsta kosti
ónothæfar og var því nægilegt
verkefni fyrir liendi að bœta úr því.
Komu sktfárnar út í tveim bindum
(1888—’94) og eru þær hið mesta
verk, bæði að vöxtiim og kostum,
og lýsa þekkingu og dugna'ði liöf-
undarins engu síður en samvizku-
semi hans, nákvæmni og vand-
virkni. Á þessum árum gaf hann
út ýmsar Islendingasögurnar, þar
á meðal Laxdælu, sem einnig kom
út með skýringum hans á þýzku.
Enn.fremur liggur eftir hann f jöld-
inn allur af smærri ritgerðum í
tímaritum, dönskum og þýzkum.
Ritari var hann lengst af í „Sel-
skabet for udgiTelse af gammel
nordisk litteratur“, alt frá stofn-
uu þess, og sömuleiðis í hinu nor-
ræna fornleifafélagi, enn fremur
meðlimur í ýmsum vísindafélögum.
Allir þeir mörgu — ekki sízt
íslendingar — sem sótt hafa fróð-
leik í Árna Magnússonar safnið,
munu. minnast Dr. Kálunds með
hlýjum huga. Hann hóf starf sitt
við það með því að koma á það
reglu og skipulagi, þar setp var að
útbúa skrárnar, svo að hægt væri
að átta sig á öllu því marga, sem
safnið hefir að geyma, og hann
lauk ekki því starfi þótt þær væru
koinuar út, lieldur liéit því áiraui
til dauðadags. Alt af var hann
reíðubúinn tfl að láta allar þær
upplýsingar í té, sem óskað'var,
og muiiu fáir hafa farið ónýtis-
för. til hans, er þeir óskuðu að
fræðast itm eitthvað viðvíkjandi ís-
lenzkum handritum og íslenzkum
fræðum yfirleitt. Það voru ]»ó ekki
eingöngu fornu hókmentirnar, sem
lianii hélt sér að, þótt á því sviði
liggi allur meginhluti starfs hans.
Hann las einnig það er liann komst
yfir af nýrri íslenzkum bókment-
um. Islenzku mun hann hafa getað
talað sæmilega, þótt varla liafi
hann gert mikið að því. —
Dr. Kálund andaðist eftir stutta
legu snemma í sumar. Fyrir and-
lát sitt hafði hann arfleitt Fræða-
félagið íslenzka að eigum sínum
öllum, nema hvað háskólabóka-
safnið í Kaupmannahöfn fékk
nokkurn liluta bókasafns hans.
íslendingar mega vera þeim
»akklátir, sem gera sér að lífs-
starfi að efla veg þess, á hverju
sviði sem er. Kálund heitiun var
eiiin þessara manna. Hann fylti
hóp þeirra Maurers, Fiske og
Rasks. Gagnið ,sem landið hefir
'haft af þessum f'jarlægu vinum,
verður eigi méð tölum talið. Þeir
hafa haft kringumstæður til, að
halda fána íslenzkra bókmenta á
lofti, þegar vér vorum einskis meg-
andi.
Alþingi.
NefDdarálit
íslenzkur fáni á skipum.
Sjávarútvegsnefnd neðri deildar
heldur fast við breytingu þá, er
gerð var á siglingalögunum í neðri
deild, og leggui’ til að sú breyting
sé a-ftur sett lnn, en efri deild
hafði breytt frumvarpinu í upp-
runalegt horf. — Málið fer því að
líkindum í sameinað þing.
PingfuBdir í gær.
Efri deild,
Frv. til laga um landamerki
varð að löguin.
Frv. til laga Um breyting á log-
um um húsaskatt var tekið út af
dagskrá eftir beiðni Maguúsar
Torfasouar.
Frv. um leyfi fyrir íslandsbanka
til að auka seðiaútgáfu sína varð
að lögum.
Neðri deild.
Breyting á sveitarstjórnarlögun-
um varð að lögum.
Frv. um sölu á kirkjujörðunum
Hvaiineyri og Leyniugi til Siglu-
fjarðar var vísað til stjórnarinnar.
Frv. til laga um þingfararkup
alþingismanna var vísað til 2. umr.
Sig. Sigurðsson mælti móti hækkun
á þingfararkaupinu. Er sú ræða
kölluð „Flóaáveita“.
Breyting á hafnarlögum fyrir
Vestmannaeyjar fór til 2. umr. og
sjávarútvegsnefndar.
Frv. um hafn'argerð í Ólafsvík
fór til 2. umr. og fjárhagsnefndar.
Gæzlustjóri Söfnunarsjóðs Is-
Umds var kosinn Gunnar Guim-
arsson sjálfseignarbóndi í Gröf í
Breiðuvík uiidir Jökli. Gæzlustjór-
inu kvaö verða að mæta vikulega;
væri því san^gjarnt að greiða hon-
um ferðakositnað, því launin eru
að eins 50 kr.
Frv. til laga um skipun barna-
kennara var vísað til 3. umr. eftir
allmiklar umræður.
Frv. um læknisliérað í Hólshréppi
í N.-ísafjarðarsýslu. var afgr. til
e. d. Önnur mál voru tekin út af
dagskrá.
Sameinað Alþingi.
Fundinum var frestað vegna
annríkis fjárveitinganefndar neðri
deildar. Aðalverkefni fundarins
var að kjósa í svo kallaðar bit.l-
ingastöður, eins og sjá mátti af
dagskránni. Halda’ sumir að það
hafi verið fjárveitinganefnd bitl-
inganna, sem ekki var viðbúin, m.
ö o. áð skiftafundurinn hafi ekki
getað orðið á eitt sáttur. Er starf
hans erfiðara nú en áður, því öll
flokksbörn þingsins eru ðskilgetin,
»ar allir flokkar eru í minni hluta.
Flugið
í gær kl. 2V2 fór fram ílug á
flugvellinum. Capt. Faber „af-
greiddi nokkrar pantanir“ af
mörgum, sem fyrir lágu, ]»ví nú er
ein „upps-tigning* ‘ eftirspurð vara.
Fyrstur flaug í gær cand. Hall-'
dór Jónasson, ritari Flugfélagsins.
Fór Fáber með hann í stutta lang-
ferð norður fyrir bæ og sýndi lion-
um öll ríki Álftaness og Seltjarn-
arness, Hafnarfjörð, kollinn á Esj-
uuni og margt fleira. Var lianu hug-
faiiginn af ferðalaginu. Faber fór
í þessari ferð 3300 fet upp í loftið,
en svo liátt liafði lianu ekki farið
áður í íslenzku lofti.
Næstur honum fór Pétur Hall-
dórsson hóksali í kynnisför upp i
skýin og var mætavel ánægður með
förina. Þá settist Sv. Juel Henn-
ingsen kaupmaður í himnavagninn
og hafði komist 200 .mannhæðum
hærra en Esjan. Egi'll Vilhjálms-
son bifreiðarstjóri var einn þeirra
sem flugu í gan’, og er ekki gott
að vita nema hann afræki alger-
lega bifreiðamar héðau í frá og
koiui á flugferðum í staðimi.
U| §vo kom aðaiviðburðm’iim;
HBHB NYJA BIO mtmmm
I Maður !
gegn manni.
Ljómandi fallegur sjóaleikur i
3 þáttum, leikinn af Nordisk
Films Co.
Aðalhlutv. leika:
Anton de Verdier,
Carl Lauritzen,
Prú Fritz-Petersen,
Það sem sérstaklega prýðir
mynd þessa er hinn aðdlanlega
fallegi »Ballett«-dans, sem kall-
ast »hinar 4 árstíðir*. Þess ntan
er mycdin hugðræn og skemtil.
heldur áfram í dag, ef veður
leyfir, kl. 2—s og eftir kl. 7.
Listflugið sýnt kl. 5. Skrá
faest á flugvellinum með skýringum.
Aðgangur kostar 1 krónu fyrir
allan daginn.
Pyrsta flugstúlkan
á íslandi flaug í gær. Það var Ásta
Magnúsdöttir, ljósmyndara. Hún
virtist ekki hissa á neinu, og hefði
vel mátt telja mönnum trú um að
hún væri þaulreyndur flugmaður v
úr stríðinu. E11 hinar stúlkurnar
allar, sem hafa ætlað sér að verða
rir. 1, verða nú að láta sé nægja
að verða nr. 2, 3, 4 eða hver veit
livað. Því það verða víst margar
um boðið.
Eigi var flogið nærrí eins tnikið
i dag og gert var ráð fyrir, því
rigning hamlaði. — í dag verður
flogið með farþega og enn fremur
verður listflug. Kæmi oss eigi á ó-
vart þó einhverjum rynni kalt vatn
milli skinns og hörunds, er capt.
Faber fer að sýna „kúnstirnar“.
Því þær eru ægilegar.
Utau af landi.
Seyðisfirði, í gærkvöldi.
Grasspretta á útengi austanlands
hefir verið í meðallagi í sumar.
Túnaspretta betri en í meðallagi
og nýting ágæt þangað til í miðj-
uin ágústmánuði; síðan hafa verið
stöðugir óþurkar.
Mótorbátar hafa aflað lítið í júlí
og ágúst, en afla uú vel-
Engin síld liefir fengist á Aust-
fjörðum í sumar, en öll beitusíld
verið sótt til norðurlands. Mjög lít-
ið hefir fiskast á opna báta í sumar.
Færeysku fiskiskipin hafa fisk-
að óvenju vel fyrir Austurlaudi í
sumar. Ilafa þau selt kaupmönuum
töluvert af fiski.
t
Nýtt dilkalcjöt kostar hér uu kr.
3.25 kílóið og nýr fiskur með hrygg
40 aura kg.
Norsk fiskiskip á heimleið frá
Norðurlandi koma hér daglega.
Hafið þér notað
L. 0, Suuth-ritvélar?