Morgunblaðið - 11.12.1919, Page 2

t
**«» tí V !<ír ». .A «•» I li
/
4U.rij'.
MOMUSBLABI0
Eit*tjóri: Vilh. Fiaa«n.
Stjórnmála: itstjóri: Einar Arnórr-son.
Bitstjórn og aigreiösla í Lekjargötn 2.
Sími 600. — Prentsmiðjii »íbú 48.
Kemur út alla daga vikunnar, aC
mácndöguro andaníeknum
Bitatjórnarskrifstofan opin:
Virka daga ki. 10—12
Erigidaga kl. 1—3.
AígreiCalan opin:
Virka daga kl. 8—6.
Helgidaga kl. 8—12.
Auglýsingum sé skilaó annaChvort
á afgreiósluna eCa í ísafoldarprent-
smiCju fyrir kl. 5 daginn fyrir útkomu
þesa blaCs, sem þær eiga aC birtast í
Ánglýsingar, sem koma fyrir kl. 12, fí
%f. öllum jfanaCi betri staC í blaCinu
(£, leamálssíOnm), en þær sem síðaj
koma.
AnglýsingaverC: Á fremstu si'Cu kr
2 00 hver cm. dálksbreiddar; á öðrani
síCam kr. 1.00 cm.
VerC blaCsins ar kr. 2.50 á mánuði
Enskur málari lýs^
Bolsevismanum
Frægur, enskur málari, Henry
Cumming, sem átti heima í Petro-
grad, er nýlega kominn til Norður
landa. Neyddist hann til að flýja
borgina eins og aðrir fleiri. Lýsir
hann ástandinu í Petrograd á þessa
leið:
— Það sem daglega sést á götum
borgarinnar, það er sannasta og
réttasta lýsíngin á Bolzhewisman-
um. Hann lýsir sér þar-sjálfur með
ránum, þjófnaði og morðum. Þeii’
sem sáust þolanlega klæddir á göt-
um úti, voru rændir svo greinilega,
að þeir stóðu naktir eftir. Stígvéi.
feldir og frakkar voru rifnir ai'
mönnum með hæðnishrópum. Og
raenn máttu vera þakklátir fyrir, eí
menn losnuðu án þess að fá skamm
byssuskot í brjóstið að lokum. Ofí
sást fólk skotið á götunni. Svo yptu
morðingjarnir öxlum og sögðu: Nei,
það var ekki þessi, sem átti að
skjóta. Það var þessi þarna. Og svo
tóku þeir hann líka. Ef nokkrum
varð það á, að rétta særðum tílanni
hjálparhönd, mátti hann eiga dauð-
an vísan. Það var eitt mesta ódæð-
isverkið, að liðsiima særðum og
veikum. Það máttu Bolzhewikkar
ekki sjý. Þánnig eru þeir.
Margir voru orðnir svo þjáðir af
hungri, að þeir urðu að liggja í
rúminu og bíða eftir því að dauð-
inn kæmi.
Það er annars mörgum undrun-
arefni, hvernig Bolzhewisminn hef-
ir farið að ná þessum völdum. En
hann hefir haft úti allar klær. Og
hin ytri völd hafa þeir fengið með
hjálp Kínverja og Mongóla. Þoir
hafa borgað þeim vel og þá er hægt
að kaupa til alls. Og völdin eru
ótakmörkuð. Það kom ekki sjaldan
fyrir að heilar fjölskyldur sem lifðu
á því að vera Bolzliewikar fluttu
inn í hús efnaðra manna og þröngv-
uðu þeim síðan til að borga leigu.
Eignarrétturinn er með öllu úr sög-
unni. Og öll jörð er sögð ríkiseign.
Eg hefi oft spurt sjálfan mig,
bve lengi þetta mundi vara. Og eg
hefi aldrei fengið aðra lausn hjá
sjálfum mér en þá, að Bolzhevism-
inn mundi eyðileggja sig sjálfur.
Það er þegar farið að sjást mót á
því. Jarðeignamálið fékk engan byr.
Bolzhewikkarnir vildu sem sé
þrýsta bændunum til að rækta lancl-
H. P. Duus A-deild
Hafnarst/ æti
N ý k o m i 8 :
Gólfteppi,
Dívanteppi,
M trós föt,
^tfórfr'eyiar ffr'sik'aV),
Gunnar Egilson
Hainarstræti 15.
Sjó-
Stríð.'-
Brnn a-
Líf-
Slyra- »
Tals'iri 608. Simnefni: Shlpbroker.
S'.-lar nú nokkra daga
Kjólatau
með 20°/0
ið sem ðign ríkisius og fá þeim upp-
skemna í hendur með því verði.
sem þeir ákváðu sjálfir. En bænd-
urnir stóðu ó móti sem einn maðnr.
Og þegar Denekin og Judenitsch
komu til sogimnar, breyttu Bolzhe-
wikkarnir um og héldu á lofti kenn-
ingu Kerenskys, að hver maður ætti
að eiga sitt land til afnota. Bænd-
urnir vilja hafa frið og sína jörð.
En þegar Bolzhewisminn fær engar
lífsnauðsynjar, þá er búið að vera
með hann.
En þetta mundi hann ekki viður-
kenna. Ef Bolzhqjvikki er spurður
skynsamlegrar spurningar, fær
maður að eins heimskrdegt svar.
Bolzhewikki svarar aldrei af skyn-
semi. Oll stefnan er ekkert annað en
heimska og brjálræði.
Málarinn segir enn fremur, að
þeir liafi látið sig í friði. Hann liafi
verið listamaður. Og Bolzhewikk-
arnir segi jafnan, að hjá listamanni
sé enga peninga að hafa. Þeir snúr
sér að eins þar að, sem efnað fólk
býr. Auðmenn mega ekki veri til,
segja þeir. Það vilja þeir sem sé
sjálfir vera. Þeir sölsa undir sig
auðinn en drepa auðmanninn. Rúss-
land er því fult núna af þeim „kapi
talistum“, sem hafa hvorki sam
vizku né snefil af menningu Olluin
ætti að vera ljóst, að við þá menn
er ekki hægt að koma neinu skyn
samlegu ráði. Og jafnfvel sumir
sjáifstæðustu og skörpustu Bolzhe
wikkarnir eru farnir að sjá það, ac
stefna þeirra er ekki til frainbúðar.
Hún hefir hvorki lijarta né sið
menningu og mundi gera alla jafn
fátæka og bjargarþrota.
þrjá daga milli Spitzbergen og Nar-
vik.
Euskt hlutafélag,sem hefir stund
að kolanámugröft á Spitzbergen,
mun nú. vera 1 þann veginnaðhætta
því, vegna þess. að því þykja kolin
ekki nógu góð.
En Höbnström segir, að Svíar ætli
að viirna þarna af kappi í framtíð-
inni, og hafi t. d. 'þegar fengið þar
enskar og rússneskar námur, sem
þegar voru útbygðar.
Norðmenn fluttu 40 þús. smál.
af kolum frá Spitzbergen í fyrra,
cn 50 þús. smál. í snmar.
Rússar hafa einnig stundað kola-
i ám á Spitzbergen en nú munu
þeir senni'lega hx'tta því fyrir fult
og alt. Að rninsta kosti hafa þeir
boðið .-.ænska hlutafélagiau öll
i.ámuréttindi sin þar, og Svíar
kaupa þau ef námur Ríissa eru ekki
verri en 'þeirra eigin námur.
Ef sænsku námurnar væru starf-
ræktar af kappi, mundi hægt að
flytja. þaðan um 200 þús. smálestir
i ári hverju. En til þess 'þarf miklu
ír.eira fé heldur en hlutafélagið
hefir nú vfir ; ð ráða.
60 ára at'mæil
Björn Björnsons.
Björn Björnson, sonur Björn-
stjerne, varð 60 ára 15. nov. s. 1.
V'ar hann þá í Kristjaníu. HafSi
hann ekki við að taka á rnóti skeyt
um og blómum allan daginn. Um
kvöldið var ieikið á þjóðleikhús-
inu „Dantes Död“, sem hann hefir
útbúið á leiksviðið. Eftir sýning-
una var honum haldið veglegt sam-
sæti í leikhúsinu. Þá var honuin af-
hentur áletraður lárviðarkrans af
þýzka sendiherranum. Og jafn-
franlt tilkynti hann lionum, aðhann
væri gerður að heiðursdoktor við
háskólaun í Greifswald. Sýna Þjóð-
verjar hónum mikla virðingu með
því. Enda hefir hann lengst 1-átið
þá njóta leiklistar sinnar.
Ungverjaland
konurgsiiki bftur.
Kolanám
á Spitzbergen
Sænskur námuverkfræðingur;
Holmström að nafni, sem um
tveggja ára skeið hefir dvalið á
Spitsbergen, hefir gefið blaðinu
„Dagens Nyheter“ langa skýrslu
um starfsemina þar og framtíðar-
fyrirætlanir.
Kolaútflutningnum frá Spitz
bergen er nú ‘lokið á þessu ári og
seinustu skipin eru fyrir nokkrn
komin heim.
Sænska hlutafélagið, sem stund
ar kolanám á Spitzbergen, hefir
brotið um 50 þús. smál. í sumar. Það
hefir flutt út eitthvað um 22 þús
smálestir, og af þeiiin hafa sænsku
járnbrautirnar fengið 18 þús. smái.
Ástæðan til þess, að eigi hefir verið
brotið meira af kolum á þessu ári
er sú, að Svíar hafa lagt mikla
vinnu í það, að gera bryggjur og
útflutningsstaði fyrir kolin. Hafa
reir nú búið svo í haginn, að þeir
húast við því að geta flutt út 60
rús. smál. næsta sumar.
Sumaríð sem leið var mjög h*ag
stætt fyrir útflutning frá Spitv
bergen, því að óvenju lítill var i
siglingaleiðum þangað. Og guí*
skípin háfa ekki vérið IfengtiT é.n
Seinustu fregnir frá Ungverja-
landi herma það, að stjórn Fried-
richs verði að fara frá, víkja fyrir
samfeldri stjórn. Og þykir *þá ekki
öðrum líklegri til að dreifa að
mynda þá nýju stjórn, heldur en
Nikolaus Horfchy fiotaforingja.
Hann er nú sagður sá maður, sem
mest álit hefir á sér þar í landi, og
var búist við því, að hailn kæmi til
Búdapest í lok nóvembermánaðar
í broddi fylkingar hvíta varð'liðs-
ins.
Bandamenn hafa lýst yfir því,
svo sem kunnugt er, að þeir ætli
sér ekki að blanda sér í innanrí'kis-
mál Ungverja og þessvegna er hú-
ist við því, að Horthy muni ráða
þar iniklu fyrst um sinn. Hann var
áður yfirflotaforingi Austurríkis,
en þegar Friedrieh tók við stjórn-
artaumum í Ungverjalandi, að
Bela Kun og Bolzhewikkastjórn
hans steyptri, þá var Horfchy fengiú
yfirstjóm hvíta hersins. Er hann
eindreginn andvígismaður Bolzhe-
wikka. Þess vegna er ennfremurbú-
ist við þvf; að með honum muni
fýlgi konungssinna í Ungverjalandi
aukast stórum og ef til vill verði
þar komin á konungsstjórn, áður
en menn varir. Horthy hefir aldrei
dregið dul á það, að hann er ein-
dreginn konungssinni, og hann virð
ist enn eigi hafa gleymt trúnaðar-
eiði þeim, er hann vann Karli kon-
ungi Tafoaðarmenn eiga mjög erf-
itt, ippdráttar þar i landi, síðan
Bolzhewikkastjómin steyptist af
stóli Og flokkur hinns borgare :
Ifega dbmokráta er eún'dr'éXtir
Símskeyti hafa hermt það, að bú-
ist sé við því, að Karl, fyrv. keisari
Austurríkis, muni verða konungur
í Ungverjalandi, en aðrar fregnir
herma, að sonur hans verði settur
þar í básæti. Er sagt, að banda-
menn hafi gefið samþýkki sitt til
þess, *að drengurinn fari til |Túda-
pest, fái þar ungverskt uppeldi og
taki við konungsstjórn með umsjá
ríkisráðsins.
Vér birtum Jiér mynd af prinsín-
urn. Hann heitir Franz -Josef Otto
og er aðein- sjö ára gamall.
Styrjöldm í Rússland
Bolzhevikkar sigri hrósandi.
Það leit ekki glæsilega út fyrir
Bolzhevikkum fyrir rúmum mán-
uði. Þeir úrðu að víkja alstaðar og
menn bjuggust við því á hverri
stundu að Petrograd mundi falla.
En svo varð skyndileg breyting
4 þessu. Bolzhevikkar réttu við
bardagann hvarvetna. Judenitsch
varð að hörfa undan enn skjótar
en hann hafði sótt fram og eftir
sí’ðustu fregnum að dæma virðist
svo, sem her hans muni verða strá-
drepinn, því að Eistland hefir bann
uð honum að koma ineð her inn í
laadið.
Litlu glæsilegri voru horfurnar
hjá Koltschak um það leyti. Á
tnestallri víglínunni var herinn á
i.röðu undanhaldi og í mestu óreglu
Drápu hermennírnir fjölda sinna
eigin liðsforingja á undanhaldinu.
Koitschak og hershöfðingjar haus
voru orðnir ósáttir og enska sendi-
tiefndin, sem hefir verið með hern-
cra, yfirgaf hann þá.
Sömuleiðis unnu Bolzlievikkar
þá sigur á her Denikins — rufu
hann á 40 mílna löngu svæði. Voru
því allslæmar horfur þá fyrir hvítu
herjunum.
Þá var það, að Churchill her-
málaráðherra Breta, hélt ræðu í
þinginu og studdi það þar eindreg-
ið, að Bretar hjálpuðu þeim Kolts-
chak og Denikin. En skömmu síðar
flutti Lloyd George ræðu sína í
Guildhall. Koin hún eins og þruma
úr heiðskíru lofti og fengn menn
ékki betur séð, en að þeir Churs-
liill stæðu á algerlega öndverðum
meið.
Ástandið hjá Bolzhevikkum.
I sambandi við þetta þykir rétt
að geta hér ummæla manns, sem ný-
lega er kominn frá Rússlandi. Hann
heitir Don Levine og var sendttr til
Rússlands af ameríkska blaðinu
„Chicago Daily News“ til þess að
kynnast’ástandinu þar.
Mr. Levine lagði leið sína um
Lithaugaland og lét hermenn Bol-
zhevikka taka sig fastan. Fluttu
þeir hann til Dwinsk. Þar var hartn
settur í fangelsi ásamt misjöfnum
lýð, en síðar var hann fluttur til
Moskva og fekk þar frelsi sem hlut-
laus blaðamaður og aðstoð rúss-
neska utanríkisráðuneytisins til
þess að sjá sig um í landinu. í sex
vikur dvaldi hann í Moskva og
nokkrar ferðir fór hann út um land
ið, meðal annars til suðurvígvallar-
ins og var þar viðsfcaddur eina af
bei'ýninguiA, Trotzkys. Vélbyssum,
fallbyssum og brynreiðum var ekið
fraTn bjá, í lofti svifu þrjár flug-
ng gríðárstórt loftiar, en bér-
mennirnir fögnuðu Trotzky eins og
hann væri annar Napóleon.
Meðal annars sem Levine segir
um dvöl sína í Rússlandi er þetta:
— Dýrtíðin er ekki mjög tilfinn-
anleg vegna hins háa kaups, sem
greitt er. Horfurnar eru ekki góð-
ar, hvorki f járhagslega né hernaðar
lega, en það er engin ástæða til
þess að ætla að Bolzhevikkastjórn-
in sé komin að því að falla úr sessi.
Rauði herinn hefir hrakið Kolts-
ehak 800 mílur afturábak, handtek-
ið 300,000 menn og unnið sigur á
suðurhernum og opnað sér leið inn
í Turkestan. Þetta hefir gefið þeim
trú á sigur. Denikin mundi nú vera
gersigraður, ef i'ússnesku jarnbraut
irnar gæti flutt lierlið Bolzhevikka
nógu ört yfir Volga.
Það er á'lit mitt, að horfurnar í
Rússlandi sé alvarlegar, en hvergi
nærri svo, að Bolzhevikkar þurfi
að örvænta. Og stjórnin cr nú fast-
ari í sessi heldur eu hún hefir verið
nokkurn tíma áður.
Enginn óhlutdrægur maður get-
ur dvaiið svo í Rússlandi að hann
verði þess ekki var, hvað þjóðin
kvíðir afskaplega mikið fyrir ein-
um ófriðarvetri enn. En sögurnar,
sem sagðar eru um grimdarverkin
í Ilússlandi og um það að Trotzky
hafi látið taka Lenin fastan, eru
ósannar. Með því að dvcl.ja í Rúss-
landi verður maður þess var, að
stjórnin heldur þar uppi fullkom-
inni reglu. Og ástandið þar nú, er
þvert á móti því að vera stjórn-
leysi.
Oskar Johansen
Flestir hljómelskandi menn í
'þessum hæ muna eftir William
Oscar Johansen, sem spilaði á Hótel
ísland fyrir nökkrum árum og hélt
þar að au'ki h'ljómleika við og við
í Iðnó. Því miður fór hatm héðan,
því við gátum ekki boðið honum
jafngóð kjör og honum buöust í
New-York.
Þau hjón standa í bréfasam-
bandi við nokkra kunningja sína
hér og minnast íslendinga ávalt
með sérstöku vinarþeli. William
Osear (það skrifar hann sig nú,
befir slept Johansens-nafninu) læt-
New-York-búa við og við heyra lög
eftir íslenzk tónskáld. Nýlega spil-
aði hann Só'lskríkjuna (eftir Jón
Laxdal) í Carnegie Hall (stærsti
söngsalur í heimi) fyrir 5 þúsund
Áheyrendum, og varð að endurtaka
haua eftir ósk áheyrenda. Daginn
eftir kom formaðui' grammófón-
firinans Columbia og bað hann að
spil*a Sólskríkjuna handa þeim.
Þessa grammófónplötu fékk sá, sem
þetta skrifar, með Lagarfossi síðast
og nokkur orkester-stykki (Norð-
urlanda musik) undirbúiii og leik-
in undir stjórn WiHiam Oscars.
Þeir kaupmenn hér í bæ,sem selja
grammófónplötur, ættu að reyna að
útvega sér þessi lög frá Columbia,
svo íslenzkum hljómlistarvinum
geti gefist kostur á að eignast þau.
Fyrsta neðanjarðar jáii -
brant á Spáni
Hin fyrsta neðanjarðarjárnbraut
á Spáni var opnuð iiinn 17. október
í Madrid. Brautin er 4 kílómetrar á
lengd. Eftir brautinni fer lest þriðja
hverja mínútu og getur flutt með
sér 500 farþega. Hefir brautin
reynst svo vel að það á þegar að
lengja hana.
Brautin er gerð eingöngu fyrir
spanskt fé, og verkfræðingarnir og
verkamennirnir, sem unnu að henni
voru allir spanskir. Brautin hefir
verið skírð í höfuðið á Alfons kon-
ungi.
—a » 'i i.
H.P.Duus A-deild
Hafnarstræti
Nýkoinið:
Ullarkjólatau, frá 6 kr. meterinn.
Efni í samkvæmiskjóla.
Ulll og silki í svuntur.
Silkitau svart og mislitt í svuntur.
Frímerki,
b úkuð, kaupi eg háu verði. — Veð-r
sk»á ókeypis.
Slg. Pálmason
Hvammstanga.
TÓFUSKINN,
hvít og blá,
keypt hæsta verði.
Tage og F. C. Möller.
IðalumboB fyriríiland á mótonnun
,Densir
Aalborg
heBr Báröur G. Tómasson, skipa-
verkfræðingur á ísafirði (slmi nr. io).
Véiin er ibyggileg, sparneytin, ódýr.
Fljót afgreiðsla.
í Reykjavík veitir Tómas TÓmastan
Bergstaðastræti 64 ailar upplýsingar
— viðvíkjandi fyrnefndri vél. —
Bióö og peningar
Framlög Breta í þaifir
ólriðarlns.
Bretum var oft, einkuin hin fyrri
ófriðarárin, legið á hálsi fyrir það,
að þeir hlífðu sér og létu byrðar
ófriðarins mæða á bandaniönnuiu
sínum, einkum Frökkum. ‘Bretar
kunna þessu illa og liefir frétta-
skrifstofa stjórnarinnar sent út
langa og mjög greinilega skýrslu
11111 alla þátttöku Breta í ófriðnum.
Skulu liér birtir nokkrir drættir úr
skýrslu þessari.
Sjóliðið. í því voru 146.000 menn
í júlí 1914, en 11. nóvember (dag-
hin sem vopuahlé komst á) 408,316
inanns.
í ágúst 1914 var herskipaflotinn
4 miljónir tonna alls. Á stríðsárun-
um vorii b.vg'ð fyrir sjóliðið skip,
scm bera 2,300,000 tonn og kostuðu
þau 3 miljarða sterlingspunda, og
þess utan var kcyptur fjöldi skipa,
og leigður.
Árið 1914 áttu Bretar 12 dufla-
slæðiskip og ♦irðbáta, en 3,714 í
ávslok 1918. Á Bretlandseyjum eru
nú 235 þurkvíar að ótöldum skijia-
kvíum sjóliðsins. Á einum einasta
máuuði voru 1200 skip tekin á þurt
og gert við þau, og síðan í ágúst
1914 liafa 47,000 skip verið tekin
í kví, að ótöldum skipum, sem aðr-
ar þjóðir áttu.
Frá stríðsbyrjuu til 12. marz
1914 heíir sjóliðið anuast flutning
á 23.388.228 manns frá samherja-
þjóðuin sínurn og 3.336.241 manns
frá hlutiausum þjóðum. Af öllu
þessu fóiki biðu aðeins 4394 baua
fýrir vopnum óvinanna. Ennfremur*
hefir flotinn flutt 53 milj. tonna af
vörum handa hernum og 60 milj.
touna af olíu og eldsneyti. Eiin-
fremur voru flutt 130 milj. tonna af
vörum til Englands á skipum, sem
sjóliðið hafði tekið í þjónustu sína.
Brezki flotinn var vígbúinn
fyrsta dag ófriðarins. Frá þeim
degi og til ófriðarloka liélt hann
hafnbanninu á, en án þess hefði sig-
urinn ekki unnist, og' verndaði
siglingar bandamaiina. Ilann hélt
NOTIÐ KOLASPARANN
FRÁ SIGURJÓNI.