Morgunblaðið - 26.04.1922, Page 2

MOBGUNBLABIÐ
næsta þings verði reynt að villa
þjóðinni sjónir með æsingum og
undirróðri af hálfu óhlutvandra
manna, eins og sum blöðin hafa
látið sjer sæma síðan mál þetta
kom á dagskrá; getur sá undir-
búningur leitt til hinna allra ó-
keppilegustu úrslite, þjóðinhi til
stórtjóns, og þá er sannarlega ver
farið en heima setið.
Nú er það tilætlunin þegar öllu
er komið í óvænt efni fyrir óverj-
andi drátt á málinu, að hespa 6
umræðnr þessa frumvarps af á
einum tveimur dögum, með stór-
feldum afbrigðum á þingsköpun-
um. Jeg verð að telja þetta hvat-
víslega meðferð á þessu langþýð-
ingarmesta máli, sem legið liefir
fyrir þessu þingi og naumiast sam-
boðna virðingu þingsins, og í
stjómarinnar sporum hefði jeg
hugsað mig tvisvar um áður en
jeg leyfði slíkt flaustur, eftir þau
miklu mistök sem orðið hafa á
meðferð þingsins á þessu máli, og
á jeg einkum við þennan sendi
fí rarhjegóma, sem þetta frumv.
er sprottið af, málinu til einskis
gagns, heldur ef til vill ófarnater.
Eins Ijúft og mjer hefði verið
að greiða atkvæði með frumvarpi
stjórnarinnar og stuðla með því
lað fullnaðarúrslitum þessa vel-
ferðarmáls vors, eins óljúft er
mjer að verða að greiða þessu
frumvarpi atkvæði, þótt jeg nev5-
ist til þess, þar sem málið fyr r
afar óheppilegar aðgerðir þings-
ins er komið í hið mesta öng-
þveiti. Hjer verður að bjarga því
Það sækir ad mjer.
Á sumardaginn fyrsta þá sækir að mjer,
þá sækja að mjer iholtin og hraunin kuldaber,
þá sækja að mjer melarnir örfoka og auðir
og íslenskú skógamir gjörhöggnir og dauðir.
Það sækir að mjer þó iað sólin skíni.
Þau sækja að mjér kotatúnin þýfð og ræktarrír
og rakir moldarkofar, sem sól og gleði flýr,
og þúsynd ára fellir, fjenaðar og vona
og framsóknarhugmynda landsins bestu sona.
Það sækir að mjer þó að sólin skíni.
Þeir sækja að mjer móarnir með gróðrargóðan svörð
sem grátlega var leikinn af vanhirtri hjörð.
Það sækja að mjer þrautnagaðar reitingsslægjur rírar
um ræktarlausa flóa og ónumdar mýrar.
Það sækir að mjer þó að sólin skíni.
Hvenær kemur sumarið sem vefur lýð og Íand
í láns og góðrarskrúða, og klæðir mel og sand.
Hvenær skilja Islendingar að þeir verða að vinna
sjer vonafull og gæfu úr moldu feðra sinna.
Á sumardaginn fyrsta þá sækir að mjer.
Það sækir að mjer þó að sólin skíni.
20. apríl. 1922.
Á. G. E.
storm og særok, en aldrei látið
hugfallast. Hann hefir stýrt eftir
stjömum himinsins. — Það hefir
bjargað honum.
Nú er hann ennþá einu sinni
kominn heim hingað með verk
sín. Við skulum ganga upp á sýn-
ingu hans til þess að komast að
því sanna.
‘Sýningnrsalurinn er ekki stór,
I
tekist að blása eins mildu lífi í
svip hinna hvíthjúpuðu huldu-
kvenna. Myndir þessar minnameð
blíðu sinni og litamildi á ljúflings
ljóðin, sem seiddu menska menn
inn í hamrana. Einna fegurst
þessara inynda er „Huldufólk á
r.vársnótt“.
— En Kjarval kemur víðar við.
, ,, Yatnslitamyndimar ,,Frá Róm“
htla. sem bjargað verður, með; er. allir veggir erú þjett skipaðir. af sú]Hm QR húsum
þeirri ömurlegu meðvitund að j Fyrst get jeg ekki fest augun við
hafa vanrækt bjargráðin því til neina sjerstaka mynd — reniti
handa, sem miklu meira var um j augum til allra hliða. Dýrð og blæ
vert i þessu máli. Engan skyldi j brigði litanna em svo óvanalega
það gleðja meira en mig, ef þessi
frestun verður til að þoka þjóð-
inni og fulltrúum hennar saman í
þjetta fylkingu fil bjargar þessu
fjárhagslega sjálfstæðismáli voru,
en því miður hefi jeg ekki meiri
trú á frestuninni en jeg hafði á
sendiförinni til Spánar, og ekki
veldur sá, er varar, þó ver fari.
Maður hefði getað vænst þess,
að einhver sá, sem áður hefir
dæmt opinberlega um listir hjer í
höfuðborginni hefði ekki geteð
setið þögull af að sjá slíka sýn-
ingu, sem nú stendur yfir í húsi
hr. Egils Jacobsens kaupmanns.
Þar sýnir Kjarval málari um 80
af eldri og yngri myndum frá síð-
ustu 10 starfsárum sínum. — Um
engan íslenskan málara mun deilt
jafn mikið og um Kjarval. Það er
von að svo sje, þar sem íslending-
ar hafa aldrei dýrkað aðra list en
orðsins í riti og ræðu og skortir
þar af leiðandi tilfinnanlega greind
til að kunna að meta list í litum
og dáttum. Stara því margir sem
tröll á heiðríkju þegar eitthvað
nýtt ber fyrir auga. Fáir íslend-
ingar hafa stýrt dreka sínum
djarfara en Kjarval, þó hann hafi
altaf lagt flestum fjeminni frá
landi sínu, og jafnvel oft einnig
skort andlegan stuðning, þá hef-
ir hann lagt óhræddur á hafið.
Hinni meðfæddu listgáfu hans'
hefir vaxið máttur við bverja
plágu. Hann hefir staðið eins og
hetja við stjómvölinn, þolað
fögur, að mjer detta ósjálfrátt í
hug orðin:„Nýr himinn, ný jörð!“
Hjer ægir saman hinum ólíkustu
nyndum, alt frá Rómaborg til
Reykjavíkur, alt frá Himnaríki og
til Helvítis, frá sjó og frá landi.
Á því sjest fjölhæfi málarans —
hann bindur sig ekki við lands-
lagið eitt.
Þó augljóst sje, iað hann er
mest mótaður af íslenskri náttúru
og þjóðsögnum, þá má sjá að
hann hefir lært mikið á ferðum
sínum um útlönd og athugun á
verkum meistaranna.
Þó flestar myndir þær, sem á
sýningunni eru, ættu skilið að um
þær væri rækilegia skrifað, þá
leyfir þó rúmið ekki aunað en
að drepa lauslega á nokkrar
riyndir.
Sú mynd, sem manni verður
einna starsýnast á, er svarti hnjúk
urinn „Dyrfj>all innra“. Óhikað
má fullyrða, að sú mynd er ein
hm allra merkilegasta og stórfeng
legasta landlagsmynd sem íslensk-
ur málari hefir gert. Hin hrika-
lega tign íslenska f.jallsins kemur
þar ágætlega fram. Hver dráttur
er dreginn með djöfum tökum. —
Málarinn er innblásinn. Líkt má
isegja, um „Dyrfjall ytra“ og
rauðu myndina af Staðarfjialli í
Rorgarfirði með álfaborginni. Þó
vntnslitamyndin af Snæfellsnes-
jökli sje óneitanlega mjög falleg,
þá jafnast hún þó ekki á við
þessar myndir.
Þó að flestir íslenskir málarar
einskorði sig við að mála aðeins
landslag, þá er fjarri því að Kjar-
val sje þar allur. Þjóðsagnamynd-
ir hans eru m.jög s.jerkennilegar
og fullar dulspeki. Enginn íslensk
ur málari hefir skygnst jafnvel
inn í álfhóla og hamraborgir, nje
sýna mikla
leikni í teikningu og meðferð lita.
Symbolsku myndimar hans, svo
sem „Fortíð“, „Blóðreitur“ og
,,í öngum sínum“ eru mjög eftir-
tektarverðar, liggur í þeim djúp
hugsun og eru þær ágætlega gerð
ar.
Á sumum rauðkrítarmyndum
Kjarvals sjest það best hver af-
burðateiknari hann getur verið,
þegiar honum tekst best. Má þar
sjerstaklega benda á skipamynd-
irnar. Eru og dásamleg litbrigði
rauðkrítarinnar.
Kjarval hefir lagt mikla stund
a að teikna og mála andlitsmynd-
ir og hefir á því sviði skapað
mörg Jistaverk. Reynir hann altef
að láta andlitsmyndir þær, sem
hann teiknar, vera sem mestar
persónulýsingar, láta sál þess er
hann teiknar skína í gegnum hið
ytra form. Sjálfsmynd hans er
skemtilega glannaleg; glottið sýn-
ir augljóslega, að hann er hvergi
hræddur hvað sem á dynur. —
Þegar málarinn sjer sjálfan sig
svo marglitan. þegar hann lítai í
spegilinn, þá er ekki að furða þó
að margt fái undarleg form og
liti sem fyrir augn hans ber sbr.
hinar litskrúðugu „hyrninga“-
myndir, t.d. „Álfakirkju“ „Sunnu
dagsmorgun“ og„Element“. Munu
þær taka sitt heiðurssæti í þeirri
listastefnu og mætti margur
danskur og þýskur „hyminga“-
málari þakka fyrir að hafa búið
þær til. Solskinslitir Kjiarva’s
koma manni í gott skap.
Með hinum ágætu myndum
„Skógarhöll", „Reynir“ og „Hnot
viðarlauf“ hefir málarinn sýnt hve
vel hann skilur hina unaðslegu
fegurð skóganna.
„Móðir og böm‘ ‘ ætti skilið að
eínhver skrifaði sjerstaklega um
hana. „Jónsmessunótt“ hefi jeg'
hvergi sjeð njóta síns eins vel og
þarna. Fjölda annara mynda mætti
og ætti að nefna en þessar, en
hjer skal þó staðar nema.
En það dylst engum, sem með
samviskusemi athugar og reynir
að kynna sjer málverk Jóhannes-
ar Kjarvals, að þar er stórfeldur
! og djúpvitur listamaður á ferð-
i inni.
í „Jeg fæst ei um þó hnjúka
skilji skörð“. — En það vill oft
; verða svo um þá sem eru misjafn-
: ir í verkum sínum, gera bæði gott
og ilt, að því illa verður mest á
lofti haldið. Menu ganga skörðin
en líta ekki á' hnjúkama. Einn
segir öðrum frá, og vitleysan
gengur mann frá manni, og mynd
ast við það „skoðun almennings“.
Vill oft fara á þá leið í stórbæj-
um, þar sem fjöldinn er lítt van-
ur lað hugsa sjálfstæðar hugsanir.
Og heimskinginn fordæmir það
sem hann ekki skilur.
Ber það Ijósast vott um skamm-
sýni mannia, og hefir Kjarval feng-
ið mjög á því að kenna áður. —
Það þarf krafta til þess að sigr-
ast á mótstöðu fjöldans og skiln-
ingsleysi, en það hefir Kjarval
gert.
Þegar miaður fer að kynnast list
hans getur maður tekið ástfóstri
við þær myndir, sem manni í
fyrstu þótti lítið eða ekkert til
koma. Þá fá menn sönnun fyrir
því, að Kjarval málar ekki út í
loftið, málar ekki til að leiba sjer,
heldur vegna þess að hann er
knúður áfram af meðfæddri þrá
og hæfileikum til að skapa. Það
liggur alvarleg hugsun ba.k við
hverja mynd hans.
Kjarval er skáldið og draum-
sjónamaðurinn meðal íslenskra
» álara. *
Ragnar Ásgeirsson;
Irlanð — Engíanð,
Hinn 7. desember síðiastliðinn
var almennur fagnaðardagur í
Englandi. Þá lauk lun síðir samn-
ingunum milli Ira og ensku stjórn-
arinnar, um stjórn>arskipun ír-
lands og sambúðina milli þjóð-
anna, samningum sem höfðu stað-
ið yfir meiri hluta úr ári og marg.
sinnis strandiað. De Valera hafði
verið formaður samninganefndar-
innar lengi vél, >en meðan svo var,
hafði ekkert unnist á. Þegar síð-
asta tilraunin var gerð var Griff-
ith falin forustan og þá náðust
samningar að lokum; er það mest
þakkað honum og Oollins, sem
var fjánnálaráðherra Sinn-Feina.
feáttmálanum nýja var fagnað
mjög um endilangt England, en í
Irlandi sáust þess brátt merki, að
ekki var bitið úr nálinni enn, því
de Valera hóf þegar í stað hinn
ákafasta andróður gegn sáttmál-
snum, og kvpð Sinn Feina aldrei
mundu hætta að berjast fyrirsjálf
st.æði Irlands, fyr en iað fullu væri
slitið öllum' tengslum við breska
heirasveldið °g írland væri orðið |
sjálfstætt lýðveldi. Gerðist nú hinn1
mesti fjandskapur milli hans og
hinna fornu samherja hans, Coll-,
ins og Griffiths, pg bar hann á þá :
hinar svívirðilegustu ákærur, svo
sem að þeir hefðu þegið mútur af:
ensku stjórninni. S
1 byrjun janúar samþykti írska !
þingið, Dail Eireann, sáttmálann,
en eigi var atkvæðamunurinn
meiri en 7 atkvæði. Og viku síðar
var mynduð bráðabirgðastjóm í
írlandi og varð Collins formaður
hennar, en de Valena hafði lagt
niðúr völd undir eins og sáttmál-
irn var samþyktur. Þessi stjórn
hafði það ætlunarverk að boða til
kosninga til hins fyrsta. þings
írska fríríkisins. En de Valera
i hjelt áfram æsingum sínum og
| það jafnt fyrir það, þó að málsað-
ilarnir kæmu sjer saman um að
hafa „vopnahlje“ meðan bráða-
birgðastjómin væri að vinna að
undirbúningi hinnar nýju stjórn-
arskipunar. Þá varð það ekki til
af lægja öldumar, að í febrúar
hófust hinar megnustu deilur og
vígaferli í landamærahjeruðum
TTlster og Suður-írlands. Var það
lýðveldisherinn svokallaði, sem
einkanlega var riðinn við róstur
þessar af hálfu Suður-íra. Fór svo,
að stjórnin í Ulster sá sjer þann
kost vænsten að biðja sir Henry
AVilson, fyrrrnn höfuðsmann her-
foringjaráðsins enska um að tak-
ast á hendur forustu vamarliðs-
ins í Ulster. Hefir eigi frjetst,
hvort hann hefir orðið við mála-
leituninni, en miargir spá því, að
það muni verða til ills, ef hann
taki iað sjer stjórnina, að Fnglend-
ingar mundu þá fremur dragast
inn í deilumar milli Suðum og
Norður-Ira.
Enska stjómin hefir reynt að
miðla málum í frlandi og fyrir
nokkru komu fulltrúar beggja
írsku aðila á sáttafund í London.
Komust þar á málamyndasættir,
með því móti að myndað yrði hlut
l'iust landamærasvæði milli sam-
bandsríkjanna írsku. til þess að
þau lentu síður í illdeilum. En
síðan hafa orðið ýms tíðindi, sem
benda á að þessi sáttagerð sje
gagnslaus.
Til dæmis um það hvernig á-
standið sje í Irlandi nú og hve
batrið sje ofsáfengið má nefna
dæmi, sem „Times“ segir frá fyr-
ir nokkru. Nótt eina r.jeðust vopn-
aðir Suður-írar inn í hús borgara
eins í Bolfast, manns sem ekkert
hafði vei'ið við deilur riðinn og
stjórnmál og þess vegna ekkert
til saka unnið annað en það að
vena Norður-íri. Tvær konur voru
í húsinu, húsmóðirin og 14 ára
dóttir hennar og voru þær lokað-
ar inni í baðherbergi en karl-
mönnunum, sem voru sjö talsins,
skipuðu þorpararuir inn í stofu
uppi á lofti húsfiins og skutu þar
á þá. Fjórir mennirnir f jellu dauð
ir niður þegar í stiað. tveir særð-'
ust. en aðeins einn — sex ára
gamall drengur, slapp ómeiddnr.
Að þessu illvirki loknu fóru m>enn
irnir út, sögðu konunni til hvar
mennimir væru og hurfu út í
buskann. — Þessu lík dæmi gerast
nú altaf öðru hvom í Irlandi.
Fjmir þremur vikum Ijet de
Valera þau orð sjer urn munn
fara á opinberum fundi, að ef
ítar samþyktu sáttmálann við
Breta, þá yrðu sjálfboðaliðar „að
vaða í írsku blóði — jafnvel í
blóði írskra þingmauna og stjórn-
armeðlima, til þess að bjarga
frelsi írlands“. Þessi hótun er í
sjálfu sjer ótvíræð, en enn ljósari
er hún orðin nú, þegar litið er á
þær fregnir, sem nýlega hafa bor-
ist hingað í símskeytum, að for-
ingi írska lýðveldishersins, 0‘
Connor, hafi skorað á írsku bráða-
birgðastjómina að fella sáttmál-
ann úr gildi þegar í stað, til þess
að afstýra því, að borgarastyrj-
Öld verði í írlandi, og kjósa frem-
ur ófrið við Englendinga. Yfirleitt
virðist de Valera og flokkur hans