Morgunblaðið - 04.08.1922, Qupperneq 1

UBB
Stofnandi: Vilh. Finaen.
Landsblad Logpjetta*
Ritstjóri: Þorst GíslaaoEu
S. árg,, 224 tlsi.
Fðstudaginn 4. ágúst 1922.
EfsfjWjurprenteimt!j& hj.

Gamia Bió M
I fylgsnum
Klnverjahverfisins.
* Sjónleikur í 5 þáttum.
Aðalklutverkið leikur
Sessue Hayakawo.
Hneykslið
kvennaskólanum
leikin af S t r i b o 11 o. fl.
Þessa ágætu, skemtulegu
mynd spttu allir að Ijá.

Hjermeð tiikynnist vinum og vandamönnum að elsku fóstur-
dóttir okkar Sigríður Jónsdóttir frá Kringlu á Akranesi andaðist
31. júlí á Landakotsspítala.
Guðrún Þorsteinsdóttir. Valdi Stefánsson.
Herbepgi
ásamt húsgögum og heist fæði
á sama stað vantar einhleypan
mann frá 1. n. m. Tilboð merkt
»Herbergi« sendist Morgunbl.
Tilkynning.
Enaa þótt. vjer ekki getum ábyrgst það.
að ekki kunni einhverstaðar eitthvað að
fást með betra verði en hjá oss, er það
þó víst að yfirleitt gerast ekki hetri kaup
á járnvörum og búsáhöldum, en hjá oss
Virðingarfylst.
„Himalay“, Laugaveg 3.
Bach QCj RandEl.
Frh.
ÁriS 1717 gerði Leopold, fnrsti
í Anhalt-Köthen B. að söngstjóra
sínum. Furstadæmið var kalvínskt
og kirkjusöngurinn þar aö engu
metinn. Úr þessu vildi furstinn
bæta. Hann var uhgnr og fagurfræði
lega mentaSur nraöur, og sjerstak
lega sönghneigSur. B. verður livort
tveggja í senn: kennari furstans
og fjelagsbróðir, og iðkuðu þeir
sönglistina saman þar við hirðina
þar hafði B. litlu eiginlegu skyldu
starfi að gegna; þar naut því vax
andi sönggáfa hans nægilegs lofts
og sólskins til þess. að hún gæti
náö fullum vexti. Frá þeim dög-
um stafar megnið af hirðsöngvum
hans. smáiun hljóðfærasamleikjum
(sónötum), innan heimilanna, og
dönsum' (suiter); við hirðirnar og
í hófgörðum komu nú (á 18. öld-
inni) kirkjulegir kórsöngvar í stað
veraldlegra mansöngvakóra, er áð-
ur tíðkuðust (Madrigaler), í því
fór B. að dæmi Palestrina sbr.
kórsöngvar P. 1581).
En altaf bjuggu B. þær vonir í
brjósti, að sjer mundi gefast víð
tækara starf í þjónustu kirkjunnar
og þær vonir ljet hann bera sig til
Leipzig (1723) ; þar varS hann
söngstjóri við Tliomasskólann svo
nefnda. Leipzig varð nú síðasti á-
fangastaðurinn á æfibraut hans;
þar bjó hann því sem næst sam-
fleytt til dauðadags (28. júlí
1750).
I söngsveitinni, sem hann átti
aS stýra, voru 55 söngsveinar, og
meS þeim átti liann að annast all-
an söng í 4—5 kirkjum; þar mátti
hann hafa fult frelsi til aS semja
sjálfur megnið af kirkjusöngvunum
og átti það ekki illa viö hann; þar
sem
aö auki tók hann að sjer aS stjórna
stærsta söngfjelagi borgarinnar, og
ennfremur söngfjelagi háskólans, og
taldi iiann þá söngstjóraembætti sitt
við Thomas-skólann fremur
ankagetu.
En þó aS hann hefði nú ærið
aS starfa og væri kominn á rjett
an stað aS því leyti, þá fór fjarri.
að hann lifSi í friði og fullsælu í
borg þessari. Ilann stóð þarna einS
og einn uppi, innan um oddborgara
bundinn af ótal hliðsjónum til
ha?gri og vinstri; hann var innan
um fólk, sem ekki hafSi hugsaö
urti, aS nokkuð væri sjerstaklega í
hann varið. Verst fjell honum þó
söngstjórastaSan við Thomasarskðl-
ann; þar var hann bundinn í báða
skó; hann varð meira aS segja aS
kenna latínu viS skólann langa hríð,
til að auka tekjur sínar; þetta bak-
aði honum hið mesta amstur og
ónæði. Svo var alt af skornum
skamti, sem hann þurfti aS hafa
til þess aS geta gegnt «tarfi unu
eftir kröfum listarinnar. Tlnnum
voru t. d. ætlaðir einir 7 nnenn til
bljóSfærasveitarinnar; hina varð
liann að útvega sjer sjáifur, eins
og best gekk.
ÞaS er ótrúlegt, hve mikln B.
fjekk afkastað í Leipzig, svo kröpp
sem ytri kjörin voru Allur þorrinn
af binum fjölmörgu kirkjutónum
hans eru frá þeim árum.
Ekki var um neina upplyfting
að ræSa öll þessi ár, nema hvaS
hann brá sjer tvisvar að heiman,
í annað skiftiS til Dresden, og í
hitt skiftið til FriSriks II. Prússa-
konungs í Berlín. Hann átti nú
einusinni þarna heima, og þar sat
hann sem fastast, þrátt fyrir alt
andstreymið af hálfu skólapilta og
jarkiS viS skólastjórann.
Svo voru kjör hans bágborin, að
hann varð sjálfur aS „stinga nótna
sönglistarinnar, og er hann sem full
trúi þeirra beggja: hinnar hreirn-
miklu og fjöltónuðu lagsöngvaald-
ar, er náSi hámarki sínit með Pa-
lestrina ; þá var ltver röddin í marg-
röddnðran söng sjálfstætt lag, eins
og í t.vísöngnum (polyfoni); en
jafnframt var B. fnlltrúi eSa aðal-
frrankvöSull hinnar mjúktónuðu
samhljómsaldar, þar sem ein rödd-
in í hverju margrödduSu lagi var
aðalröddin, en hinar henni til
fegrunar og fyllingar (homofoni)
ÞaS sýnir alhæfni B., aS tónar
lians ná því nær til allra greina
sönglistarinnar. Organmeistari hefir
enginn verið slíknr sem hann. Af
því að hann var í aðta röndina lag-
söngvaskáld, þá er hann meistari
því aS semja kliðlög (,,fúgur“)
fyrir hljóðfæri, eins og Palestrina
hafSi áSur veriS í því að semja þau
fyrir mannsraddir eingöngu; tók
þá hver söngvari sinn þátt í text-
pnum, og svo lenti öllum saman að
lokum í hrífandi klið. Lítið sýnis
horn af þessum lagsöngvum er hiS
alkunna lag: „Lóan í flokkum flýg-
nr“ (kanon).
Þetta kemur fram hjá B. í Org
antónum hans og 15 forspilum, og
þar að auki í meira en 100 organ
kórsöngvum; og eigi kemur það síS-
ur fram í þeim tónaljóSum, sem
hann ætlar hljóSfærum einum
(hljóðborði, fiðlu, gígju o. fL).
I kirkjutónuin hans er organstíll-
inn auðfundimi framar öllu öðru.
Organmeistarinn er jafnfamt meist-
ari lúthersku kirkjunnar, eins og
Palestrina var á sínum tíma meist-
ari rómversku kirkjnnnar.
B. hefir samiS 5 heila árganga
af kirkjulegum hátíðasöngvum yfir
alla sunnudaga og helgidaga, og
eru þeir alls 295. Allir eiga þeir
ot sína í einhverju kirkjulagi
plöturnar“, til þess hann gæti látið ( úálipalagi) eSa kórsöng. — Þá hef-
prenta nokkra af söngvum smum.
Sjón hans var þá farin aS veikl-
ast, og er haldið að þessi „nótna-
stunga“ hans hafi algerlega fariS
meS hana.
Síðustu ár B. voru einkar þung-
bær; hann varS alblihdur; tvisvar
voru augu hans skorin upp> °S?
meðul var hann látinn fá óaflátan-
hga; en honum versnaði æ því
meira.
En þegar B. var dáinn, þá gerSn
rgarbúar útför lians veglega;
cn ekki var þó meining þeirra um
tennan mikla meistara rótgrónari
hjá þeim en' svo, að eftirliLmdi
ekbja hans bomst í hina mestu ör-
öirgð og volæSi. Hún dó 10 árum
síSar (1760) og var þá bomin á
vonarvöh —
í Bach mætast tvær aldir í sögu
it* hann og sarmiS tóna við píning
arsögu Krists í hverju guðspjalli
fvrir sig („Passioner“, t. d. Matt-
heusar-passion), og eina tóna út af
piningarsögnnni í heild sinni. Eina
kaþólska hámessu hefir hann og
samið, og telja sumir liann jafn
vel ná hámarki listar sinnar ein-
mitt þar.
Ennfremur hefir hann ort guð-
spjallatóna (oratoriur) á jólum,
paskuni og hvítasunnu: Ein tenór-
rödd les upp guSspjöllin, söngsveit-
in grípur inn í á viðei^andi biblíu-
orðum, og inn á milli koma svo ein-
söngvar í sálmastíh Kórsöngurinn
er meginþátturinn í þessu öllu.
Við þetta bætast enn biblíutexta-
tónar ha,ns (mótettur), þó að eigi;
jafnist þeir við hátíðasöngva hans
'ið listfengi.
ÞaS er sannmæli, sem tónskáldinu
Mozart varð eittsinn að orði
h'ann var að leika eitt af tónljóð-
um Bachs:
„Hann ætti ekki aö heita Baeh
(beldcur, lækur), heldur Meer (haf)
sökum þess hve hann er óendanlega
a: ðugur af tónasamböndum og sam-
h3jómum“.
Bach var ekki virtur að verö
li.ikum í lifanda lífi, og nærri lá,
aS liann gleymdist með ölln á
hinni köldu og andlega dauSu skvn-
srmisöld, sem þá fór í hönd. Það
er fyrst á 19. öld, að hann kcmur
í Ijósmál aftur, einkum eftir það
er tónskáldið Mendelsohn hafSi
stigiS fyrsta sporið með því að
gera tóna Bachs út af píningarsögu
liattheusar lýSum kunna (1809)
Nú hefir Baeh verið reistur dýr-
legur og óbrotgjarn minnisvarði.
Sá minnisvarSi er: öll tónaljóSin
hans, sem Bach-fjelagið í Léipzig
gaf út á 200 ára afmæli hans (21.
mars 1885),'30 bindi alls, í fjögra
IflaSa broti.
Þar rætast orð skáldsins:
„Sem kurl þá funa fela um stund,
fram hann brunar aftur“.
Frh.
frá frjettaritara Morgunblafisina.
Hýja Bió
Fósturdóttir
stúdentanna.
Sjónleikur í 5 þáttum frá
Svenska Bío, Stockhoim.
Aðalhlutverkin leika:
Ivan Hedqvist,
Renee BjöHing,
Richard Lund.
Myndir frá Svenska Bio
eru altaf góðar, — þær
hafa allir verulega ánægju
af að sjá.
Sýning kl. 872.
Aðgöngum. seldir frá kl. 7.
er
Khöfn 2. ágúst.
Styrjöld í aðsígi á Balkan.
SímaS er frá Konstantínópel, aS
þar sjeu mikar æsingar vegna þess
aS menn óttast árás af hendi
Grikkja. Hefir setulið bandamanna
veriS aukið.
Frá Adríanópel er símað, að
gríslmr her, 70000 manns hafi
haldið til Tchataldcha (á landa-
niærum Tyrklands). RíkisráSiS
gríska hefir skipaS hernum að
stöSva framrásina um sinn, og er
þaS vegna mótmæla sem Grikkjnm
hafa borist frá bandamönnum.
Amundsen frestar flugförinni.
Reuters-frjettastofan í • London
segir frá því að Roald Amundsen
hafi frestað flugi sínu yfir norður-
heimsskautiS í ár.
Smyrna lýst sjálfstæð.
Agence Havas segir frá því, aS
Grikkir hafi lýst yfir sjálfstæði
Smyrna, og sje borgin undir vernd
Grikkja.
Khöfn 2. ágúst.
Frakkar ógna. •
SímaS er frá París, að Poincaré
forseti hafi vakiS athygli þýsku
stjórnarinnar á því, að ef hún setji
eigi þegar í stað fullnægjandi trygg
ingar fvrir skilvísri greiðslu á
?eim 2 miljón sterlingspunda af
skaSahótagreiSslunum, sem falla 1
gjalddaga 15. þ. m. þá muni hegn-
ii-garákvæði friðarsamninganna
verSa látin koma til framkvæmda
á sunnudaginn kemur.
Ofbeldi Grikkja.
SímaS er frá Adríanópel,«. að
bandamenn hafi lýst yfi því, að
lvonstantínópel sje hlutlaus borg
og að Grikkir'mótmæli þessari yf-
irlýsingu. Gunaris forsætisráSherra
Gribkja hefir látiS í ljós að það
sje ásetningur Grikkja aS taka
borgina herskildi.
Norska bannlagabreytingin samþykt.
Símað er frá Kristiania, aS stór-
ingið norska hafi samþykt frnm-
■v arpið nm vínkaupaundanþáguna
meS 104 atkvæðum gegn 47.
Facta aftur forsætisráðherra.
Símað er frá Róm, aS Facta for-
sætisráSherra — sem sagSi af sjer
fyrir skömmu — liafi myndað
stjórn Ítalíu á ný. Schanzer hefir
aftur orðið utanríkisráðherra.
Óöld í ítalíu.
Til þess aS mótmæla skærum
þeim, sem orðið hafa undanfarið
railli sósíalista og fascista í Ítalíu,
hefir allsherjarverkfall veriS hafið
um alla Ítalíu. Víðtækar ráðstaf-
anir hafa verið gerSar til þess aS
afstýra borgarastyrjöld.
Frá Danmörku,
Reykjavík 3. ágúst.
Lögjafnaðarnefndin.
Frik Arnp prófessor og Borg-
bierg ritstjóri fóru á staS frá Kaup-
itiannahöfn á þriðjudagskvöld, en
Ilragh innanríkisráðherra hefir ekki
getaS komist enn vegna starfa
sinna í þinginu, einkum vegna her-
varnalaganna, því að hann hefir
meðferð þess máls með liöndum fyr
ir hermálaráðherrann, meSan hann
er veikur. 1 viðtali við National-
tidende segir Kragh, aS hann von-
ist til að geta komist svo snemma
til Reykjavíkur, að hann geti tek-
ið þátt í lokafunflum nefndar
innar.
Hervarnalögin.
LandsþingiS lauk viS fvrstu um-
læðu hervamarlaganna á hriðju-
daginn var og var þeim vísað beint
til annarar umræSu. Umræðurnar