Morgunblaðið - 11.02.1925, Síða 5

&ukabl. Morgtmbl. 11. febr. 1925.
MORGUNBLAÐIÐ
Fjárlagaræöa
Jóns Þorlákssonar í þinginu í gær.
YFIRLIT YFIR TEKJUR OG
GJÖLD RÍKISINS 1924.
Jeg skal, eins og venja er,
gefa yfirlit yfir tekur og gjöld breytingar.
ríkissjóðs á nýliðna árinu, m'eð
þeim fyrirvara, að innborgunum
og útborgimum ársins er ekki lok-
ið, og geta því enn orðið nokkrar
T e k j u r
Fjárl.
gr-
2. gr-
1. FaBteignaskattur .........
2. Tekju- og eignarBkattur...
3. Aakatekjur...............
4. Erfðafjárskattur .........
B. Vitagjald./..............
6. Leyfisbrjefagjöld.........
7. Útflutuingsgjald.........
8. Víufangatollur ..........
9. Tóbakstollur ............
10. Kaffi- og sykurtollur.....
11. Vörutollur ...............
12. Annað aðfl.gjald..........
13. Gjald af konf. og brjs.gerð
14. Stimpilgjald .............
] 5. Lestagjald ..............
16. Pósttekjur ...............
17. Simatekjur................
18. Víneinkasala .............
19. Tóbakseinkasala...........
20. Steinolíueinkasala .......
21. Skólagjöld ...............
22. Bifreiðaskattur ..........
3. gr.
4. gr.
1. Eftirgjald jarðeigna .
2. Tekjur af kirkjum....
3. Tekjur af silfurbergi.
1. Tekjur af bönkum........
2. Tekjur af Ræktunarsjóði
3. Vextir af bankavaxtabrj.
4. Útdrcgið af þeim .......
5. Arður af hlutabrjefum
Eimsk. Isl..............
6. Vextir af innstæðum.....
7. Greiðslur frá LandsvetBÍun
5. gr.
1. Óvissar tekjur........
2. Endurgr. skyndilán .
3. Aðrar endurgreiðslur.
G JÖLD
árl.
Vextir af skuldum.....
Afborganir fastra iána ..
Framlag til Landsbanka
kr. kr.
215 000 228 500
000 000 800 000
300 000 400 000
45 000 39 40«
170 000 317 300
10 000 10 000
700 000 960 300
350 000 605 100
400 000 525 900
800 000 1 051 000
250 000 1 560 000
80 000 83 600
20 000 25 900
300 000 1 240 000
40 000 36 800
350 000 401 000
000 000 1 400 000
450 000 450 000
200 000 350 000
50 000 77 500
3 000 12 000
22 000 22 000
35 000 35 000
100
10 000
150 000 70 000
25 000 25 700
35 000 35 200
15 000 39 300
5 000
10 000 2 300
100 000 292 000
20 000 90 000
300
2 000 8 200
162 400
D
Aætlun Reikn
kr. kr.
883 546 1 240 563
060 159 966 350
100 000 100 000
kr.
ki'ómvm. pá er gengisviðaukinn, Sjeu nú aðaluppbæðir tekna og
25% af öllum aðflutningsgjóid- gjalda bornar saman við lands
um ,vitagjaldi og fleira, og virð- reikninginn fyrir 1923, k'emur það
ist nema um 570 þús. kr., og er í ljós að tekjurnar 1924 eru seru
þag þá hálf önnur miljón kr., sem næst alveg jafnar gjöldnnum eins
stafar frá nýueíndri tekjuauka- J og þau voru 1923, rúmlega 11,1
löggjöf.Af öðrum tekjuliðum hafa milj. kr. Ef gjöldin hefðu orðið
þessir farið mest fram úr áætlun: eins mikil 1924 og árinu áður, þá
Símatekjur 400 þús. kr. Ut-J væri um engan tekjuafgang
flutningsgjöld 260 þús. kr. Tó- rajða. En þau verða að því er
bakseinkasala 150 þús. kr. *)Yín- sjeð verður rúmlega 9,6 milj. kr.,
vit.að er það hin mikla fram~
leiðsla. samfara hagstæðari versl-
uri, en undanfarin ár, sem hefir
gert þessa hækkun mögulega, e»
aí hækkunin hefir gengið jafnt
10 596 300
35 000
eða 1% miljón lægri en gjöldin
1923, og það er tekjuafgangurinn.
Hinsvegar samsvarar þessi tekju-
afgangur líka sem dllra næst.
þeirri upphæð, sem tekjuaukalög-
gjöf síðasta Alþingis hefir aflað
ríkissjóði á árinu 1925, þar sem
gengisviðaukinn - og verðtollurinn
hafa gefið samtals IV2 milj. kr.
Án þessa tekjuauka væri ekki nm
neinn afgang að ræða, þrátt fyr-
ir lækkun útgjaldanna.
464 500
98 200
8. Borðfje H. H. konungsius
9. Alþingi og yfirskpSun ...
10. A. RáSuneytið, ríkisfjárh. 0. fl.
B. Hagstofan ...............
C. Utanrikismál og ...........
60 000
184 800
162 780
41 000
59 500
11 194 000
kr.
306 913
60 000
201 731
170 692
44 660
61 788
277 140
11. A. Dómgæsla og lögreglustjórn... 392 820 413 792
B. Ýmlsleg gjöld — 165 600 260 596 674 388
ia. Læknaskipun og heilbrigðlamál... 712 740 1033 785
13. 381 500 398 837
377 140 324 596
200 000 240 683
bandssíminn 1 031 340 916 000
E- Úitamái 111 820 159 264
2 039 380
14. Á. Andlega stiettln.. 285 006 324 440
B. Kenslumi] 950 000 1 029 500
1 353 940
15. Vísindi, bókm., listir 242 170 246 005
16. Verkleg fyrirtæki 651 300 480 344
17. Fyrirframgreiöslur 4 000 22 400
18. Eftirlaun og styrktarfje 183 452 180 000
1». Óviss gjöld 100 000 86 500
Genglsmunur i 93 000
179 500
22. Til Eimskipafj. ísl. 60 000
24. Greiðsluj eamkv. lögura m. m. 417 517
Samtals 8 340 674 9 523 097
Fyrlr ógreiddum gjöldum, ofanálag 170 903
Tekjur.
Svo sem yfirlit þetta ber með
sjer, hafa tekjurnar farið 3 milj.
kr. fram úr áætlun fjárlaganna.
Petta stafar að talsverðu leyti af
tekjuauikalöggjöf síðasta Alþingis,
aem gekk í gildi í byrjun annars
ÁglskuC gjöld alls 9 694 000
á/rsfjórðungs 1924. Verðtollurinn
e:c í yfirlitinu innifalinn í stimp-
ilgjaldinu, nákvæm aðgreining á
honum og gamla stimpilgjaldinu
hefir ekkj fengist, en líklega nem-
ur verðtollurinn um 830 þúsund
fanga tollnr um 150 þús. kr.Auka-
tekjur 100 þús. kr. Stimpilgjöld
100 þús. kr. *)Vitagjöld 80 þús.
kr. Pósttekjur 50 þús. ikr.
Undir áætlun hafa orðið:
Tekju- og . eignarskattur 200
þiis. kr. Tekjur af bönkum 80 þús.
krónur.
Gjöldin.
Gjöld þau, sem sundurliðuiiin
i yfirlitinu telnr, hafa farið tæp-
lega 1 miljón og 200 þús. fram úr
áæflun fjárlaganna, og eru þar af
700 þús. kr. umframeyðslur á f jár-
lagaliðum, en 480 þús. kr. eru
greiðslur samkvæmt öðrum heim-
ildum. En þar að auki þykir mjer
þörf að áætla um 170 þús. kr.
í ofanálag fyrir ógreiddum
gjöldum, s'em ekiki kynni að vera
gert ráð fyrir í sundurliðuninni.
Af gjaldaliðum fjárlaganna ihafa
þessir farið mest fram úr áætlun:
7. gr. Vextir af sikuldum 357
þús. kr. 11. gr. 'B. Ýmisleg gjöld
um 95 þús. kr. 12. Læknaskipun
og heilbrigðismál (þar í berkla-
styrkur 255 þús. kr. umfram áætl-
un, sem var 75 þús. kr.) 320 þús.
kr. 14. B. Ktenslumál 80 þús. kr.
19. Óviss gjöld og gengismismnn-
ur 80 þús. kr.
Hjer við bætast svo þær
greiðslur, sem alls ekki 'eru te!kn-
ar upp í gjaldauppbæð fjárlag-
anna:
Til Eimskipafjelags 50 þús. kr.
Greiðslur samkvæmt sjerstökum
lögum:
Vegna hafnargerðar í Vest-
mannaeyjum 115 þús. kr. Flóa-
áveitán 98 þiis. kr. Sektarfje
landihelgissjóðs frá 1923 63 þús.
kr. Húsagerð (Kleppsspítali) 30
þús. kr. Væntanleg fjáraukalög
41 þús. kr. Ýmislegt 71 þús. kr.
Þessar umframgreiðslur nema
samtals um 1 milj. 410 þús. kr.
Undir áætlun hafa. orðið gjalda
liðimir:
Afborganir fastra lána 94 þiis. útflutta vörumagn, en í reyndinni
;kr. Landssíminn H5 þús. kr. höfum við fengið um 43 miljónir
Verkleg fyrirtæki 170 þús. kr., — gullkróna. Verðhækkimin. á vörum
en þó kunna einhver otalin út- okkar frá 1914 het’ir pá verið úr
gjöld að Ibreyta þessu nokkuð. 100 upp í 133 eða svo; en hin al-
menna verðhækkim á móti gulli
Tekjuafgangur IV2 milj. kr. í heiminum var meiri en þetta,
Kftir því 'Sem nú er unt að sjá. líklega fullum 10% meiri, og er
virðist þá muni verða tekjuaf- það útflytjendum vorum til at
gangur árið 1924, er nemur 1%
miljón króna. Af þessum tekjuaf-
gangi hefir nú þegar verið greit
upp í lausaskuldir ríkissjóðs, þær
er voru í árslok 1923, millj 600
og 700 þús. kr., en sá tekjuaf-
gangur, sem þar 'er fram yfir,
ætti þá á sínum tíma að íkoma
fram sem aukning á sjóðseign ura
áramót. Slík aukning var öldung-
is nauðsynleg, þvi að sjóðurinn
var orðinn svo lítill, að fyrri
hluta ársins 1924 þurfti að taka
talsverð skvndilán, sem svo voru
borguð síðar á árinu. Vona jeg
að komist verði hjá slíkum lán-
tökum á þessu ári.
rólega, án 'þess að gengið sveifl.-t
aðist úpp og niður, er að mlnsí'a
kosti að talsverðu leyti að þakka
að starfi nefndar þeirrar, gengis-
nefndarinnar, sem skipuð var á
miðju árinu, samkvæmt ákvörðita
laganna um gengisskráningu nsú
gjáldevrisverslun frá 4. júní þ. á'l|
Vegna þess, hve gengið var lágL
allan fyrrihluta ársins, hefir meðl
algengi peninga vorra yfir árið
heild, ekki verið nema hjer um
bil 53% af gullverði, og hefir
meðalgengið ekki orðið svo lágt
nokkurt undanfarið ár, hafði t. d.
verið um 59% árið 1923.
FJARMALIN AIMENT, ARIÐ
SEM LEIÐ.
pá sikal ,jeg minnast ofurlitið v
afkomn liðna ársins, að því er tek
m til fjármála og peningamála
alment. Árið var veltiár, útfluttar
vörur námu 80 milj .kr., og er
það hærri upphæð en nokkru sinni
fyr, bankarnir hafa losað sig lír
8 milj. kr. lausaskuldum 'erlendis,
og safnað rúmlega annari eins
inneign þar, auk þess sem aðrir
landsmenn hafa vafalaust grynt,
eitthvað á sínum erlendu skuldúm.
Margt sfuðlaði að þessari hag-
stæðu útkomu, góðviðri á aðal-
vertíðinni, luigstæð veðrátta til
fiskverkunar, mikil fiskiganga,
fundur nýrra fiskimiða og dugn-
aður landsmanna til að nota sjer
þetta.
Vörumagn og vöruverð.
Mjer telst svo til, að útflutt
vörumagn alls hafi orðið 62%
meira að vöxtum 'en árið 1914, og
að vörumagnið á mann hafi orðið
45% meira en 1914. Alment er
talið að verðið á afurðum vorum
hafi verið hátt, og að hagstæð
verslun eigi talsverðan þátt í
góðri aflkomu ársins, 'en þetta er
misskilningur. Verðið á afurðum
okkar hefir verið í lægra lagi, ef
rjett er gefið upp til lögreglu
stjóranna, Jeg hefi athugað að
eftir verðlagi 1913—14 hefðu
fengist um 32,3 milj .kr. fyrir hið
*) Fyrir ntan gengisviðaukann.
hugunar, að betur má, ef vel skal
vera, þó miklu betur hafi tekist
salan en næsta árið á undan. Að
möiinum 'hefir fundist verðið hátt,
stafar af sjónhverfingum >ág-
gengisins.
Gengið.
Gengi íslensku krónunnar var
í hyrjun ársins 53.8% af gull-
verði. lækkaði síðan fyrstu mán-
uði ársins og náði lágmarki 12.
mars; var það þá 46.8% af guh-
gildi. Síðan hækkaði g«ngið, stóð
í maí og júní nálægt 50% af gull-
verði, og hækkaði úr því jafat og
þjett upp í 63.1% af gullverði S
árslok. Hækkunin hjelt einnig á-
fram eftir áramótin, og gengið er
nú mn 65.4% af gullverði. Auð-
SeSlaútgáfan.
í sambandi við gengi penmg-
anna þvkir mjer rjett að gera
grein fyrir seðlavitgáfu hankanna
á árinú og afskiftum stjórnar-
innar af henni. í ársbyrjun vorn
seðlar í umferð frá báðum bönk-
unum tæpar 6 milj. kr., og 1. apr-
íl var upphæðin komin niðnr í
51/4 milj. kr., hvorttveggja lægTa
en verið hafði nokkru sinni á
sama tíma árs síðan 1918. Hinn
1. júlí var veltan komin upp í
6.4 milj. lcr., og var þetta líka
lægra en verið haíði á sama tíma
átti íslandsbanki að draga inn 1
milj. kr. af seðlum sínum fyrir
31. okt., en 30. júní skrifaði banka
stjórnin ráðaneytinu og benti á,
að gjaldmiðilsþörfin mundi ekki
leyfa þennan inndrátt, án þess að-
aðrir seðla.r væru gefnir út í stað-
inn, og að vegna hækkandi verðla „ s
nvundj þurfa þar til viðbótar aðra
miljón, og lagði til, að ríkisstjórn-
in hlutaðist til um, að Landsbank-
inn setti í umferð samtals 2 milj.
króna, samkvæmt heimild í lögmn
númer 7, frá 4. maí 1922. Um þetta
var leitað álits stjórnar Lands-
bankans, og taldi hún í svari sínu
12. júli eigi mögulegt að fram-
kvæma lögmætan seðlainndrátt á»
stórfeldrar röskunar á atvinnulífi
þjóðarinnar, en leggur hins vegai
mikla áherslu á, að seðlaútgáfan
sje takmörlkuð svo freklega sei»
unt er, og þess vegna haft aðhald
sem m-est má verða. Eftir tillögu
þessarar bankastjórnar var svo
Landsbankánum, með brjefi 17.
júlí, heimilað að setja. í umferð
1% milj. kr. í seðlum, en báðum
bönkunum tilkjmt, að ráðimeytið
legði „áherslu á það, að hvorugur
bankinn noti aukningu sið'a-
magnsins til aukinna xitlána S
neinni m.vnd, og að stjórnir
beggja bankanna geri alt sem i
þeirra valdi stendur til þess að
draga inn sem mest af umferða-
seðhmum í haust, þegar gjaldmið-
ilsþörfin væntanlega fer að minka.
pessi aukning reyndist ónóg.
Ýmist eftir beinnj beiðni Lands-
bankans eða eftir meðmælum frá
lionum, var honum með nömu skil-
jú-ðnm heimilað að gefa út til * )ð~
bótav:
30. sept. 1 milj. kr. «
7. oikt. milj. kr.
31. okt. % milj. ki.
Samtals var þá bihð að gera
ráðstafanir til að setja í nmferð
3% milj. kr. nmfram þær 6 milj.
er fslandsbanki mátti hafa úti
eftir 31. okt., og gtanlu Lands-
bankarseðlana % mjlj. kr., eða
seðlaveltan var koHÓ» alt að 10Va