Morgunblaðið - 11.02.1925, Blaðsíða 6

MORGUNBLAÐIÐ
’
króna. Samkvstnit skýrslum
ankanna 'hefir seðlaveltan í heild
Verið á m,ánaðamótum:
3°. sept. 1924 9 ínilj. 979 þús.
; 81. okt. 1924 10 milj. 015 þ.'w.
30. nóv. 1924 8 milj. 984 þús.
^1- des. 1924 8 milj. 621 þús.
31; jan. 1925 8 milj. 295 þús.
Hámarki náði seðlaveltan í nóv.
soemma. komst upp í 10% milj.
r"’ °g muu aldrei áður liafa orðið
taikiþ nema haustin 1919 otr
1920.
Pessi mikla aukninn seðlavelt-
Onnar var auðvitað mjög varhuga
' °g ráðuneytinu vai* það
að skylt var að neita allra
*?*^a lil þess að sparna móti henni.
" l®ðan fyrir seðlaþörf bankanna
laustmánuðina var yfirleitt ávalt
,in °S hin sama, nefnílega kaup
keirra á erlendum gjaldeyri. peir
iala á liðna árinu kevpt erlendan
pjaldeyri fyrir eitthvað 17 milj.
_r* umfram það. er þeir seldu.
ennan mismun urðu þeir að’
0rí?a með ísl. krónum. Nokkuð*
kteiddu þeir með skuldajöfnuði'
seljendur; þar að auk; gátu
?eir notað afborganir, sem þeim
^ttldust frá öðrum hjerlendum
■sknldunautum. Bn þetta reyndist
■^kki nóg, seðlaaukningu þurfti til
v 'ðbótar. — Six spnrning liggur
n®rri, hvernig farið hefði, ef
7 eitað hefði verið um seðlana, og
^Vörið liggur í augum uppi. pá
'’efðu þefr orgig a5 liætta að
^auPa þann eri. gjaldeyri sem
;auðst; verð hans hefði hríðfallið
1 bl11, meðan fram-boðið var mest,
kffikkað síðan aftur. Ef neitað
*efði verið að nokkru eða öllu
l,rrt Þ*r 2% miljónir. sem heimil-
aðar voru á einum mánuði. frá
3®* sept. til 31. okt.. einmitt þeg-
*ar útflntningur c>g sala á aðalaf-
lirðum Iandbúnaðarins var að
'yr*]\ þá hefði þar af leitt stór-
'ostlegt verðfall á einmitt þeim
erlenda gjaldeyri, sem fjekst fyrir
Pessar afurðir, og þar með óverð-
skuldað stórkostlegt tap fvrir
^Ud'búnaðmn. llndir þessuin
kringnmstípðum var5 ráðuneytið
að telja sjer skylt. að heimila þá
^eðlaútgáfu, sem þurfti til þess að
kankarnir gætu haldið erlenda
Pjaldeynmiu" í því verði, sem
Sengisnefudin skráði.
Petta er í oðli sínu alveg hið
Sauia sem að leyfa seðlabanka á
’enjulegum tímum að gefa út
^eðla til að kaup:; fyrir þa gull,
Pað er jafnar *.ihð s.jálfsagt.
hitt væri alveg óleyfilegt, að
^renta seðla til þess að lána þá
1,1' Slíkt leiðir beint út í verðfall
Oeuinganna. Og þegar svona sbend
nr á, að óvenju mikla seðla hefir
& upft að láta úti vegna kaupa á
gulli eða erl. gjaldeyri, þá er
' pkki nog ag kefht útlánin meðan
s,ðlaveltan er að aukast; það
^eiður að hef^a þau þangað til
'V° Piikið er inn bomið af seðlun-
í*lu aftur, að seðlaveltan þykir
a*fileg, Rlík útlánahöft eru ekki
anUað en brýn og óhjákvæmileg
^ðstöfim til þess að halda uppi
kengiQllj ieða gildi peninganna.
Jl^uk&niir, gjaldeyrisnefnd og ríkis-
stjórn aðvara.
Petta hefir bæði bönbunum,
l’jaldeyrisnefndinni og stjóminni
^eríð Ijóst. Bankamir sendu út
vdrun til skiftavina sinma um
j. 1 ráðstöfununj^c.gg ráðu-
sendi, eftir b ‘ ni gjald-
rí'imeí'nd.arínnar, áskoranir í
sömu átt til allra sparisjóða og
sveitastjórna. Seðlaveltan hefir
líka farið minkandi seinustu mán-
uðina, en þó er hún ennþá svo
mikil, mjeira >en þriðjungi hærri
en í fvTra á sama tíma, að full
ástæða er til að fara varlega.
Jeg hefi viljað skýra nokkuð
ítarlega frá þessu, bæði vegna
þess, að málið er í s.jálfu sjer svo
mikilsvert, og vegna þess að
stjórnin hefir orðið fyrir dálitlu
aðka-sti tit af því, að bún vildi
ekki um mánaðamótin okt—nóv.,
þegar seðlaveltan var sem allra
hæst. neyða Landsbankann til að
býrja á lánveitingum, samikvæmt
lögum frá 4. júní f. á., um stofn-
Un Bítnaðarlánadeildar. pessi
lánadeild tók svo til starfa jafn-
nokkuð ber út af um afurðamagn
eða afurðasölu. Yona má, að þessi
jafnvægisröskun lagfærist meS tím-
anum á þann hátt að tilkostnaður-
inn lækki að krónntali, og lagi sig
þar með eftir hinn hækkaða peninga
gildi, en ógætileg aukning eða út
íærsla á atvinnurekstrinum tefur
fyrir lagfæringunni. Hin sjerstaka
ástæðan, sem mi knýr til þess að
fara gætilega, er óvissan um gildi
peninganna eSa gengi þeirra á kom-
andi árum. Ef gengi íslenskn krón-
unnar beldur áfram að lurkka, þá
má búast við, að röskunin á jafn-
væginu nijlli tilkostnaðav og af
rakstrar haldi áfram að endurtaka
sig livað eftir annað, jafnvel þó lag-
færingu verði náð mn stundarsakir.
Aðvaranir bankanna, gengis-
skjótt og inndrætti seðla var svo nefndarinnar og stjórnarinnar hafa
langt komið, að rncð nobkru móti
þótti forsvaranltegt að hvtetja til
þe.ss að nokkur bankalán yrðu
veitt. og það var elckj fvr en um
síðustu mánaðamót.
HORFURNAR.
Þá læt jeg útrætt- um liðna árið
að sirmi, og sný mjer að þeim við-
fang.sefnum, sem fram undan eru.
Skal jeg þá fyrst drepa lítið ertt a
almennar borfur.
Góðæri freistar til áræða.
Það er almenn reynsla, að góð-
a*ri freistar tnanna til ýmiskonar á-
ræða og framkvæmda, jafnvel tii
Ijettúðar og eyðslu. Sagan sýnir
greiuilega, að 'góðæri í fjármálum,
eða hækkandi hagsveifla, stendur
aldrei nema örta ár í senn, og endar
með fjárkreppu, sem verður því
numast verið teknar nægilega til
greiua. Einliver aukning á fiskiflöta
landsmanna var sjálfsögð eftir
svona veltiár, en aukningin á tog
araflotanum sýnist vera ógætilega
mibil, þó vona megi, að fram úr
rætist.
FJÁRHAGUR RÍKISSJÓÐS.
Framtíðarstefnan.
Þá skal jeg loks víkja nokkrum
orðum að horfunum um fjárbag rík
issjóðs, og um stefnu þá í fjármál-
jum ríkisins, sem jeg tel, að vjer eig-
j um að fvlgjg næstu árin. Að nokkru
leyti er þessi stefna þegar ákvefiin
af þjóðinni meö úrslitum síðustu
kosninga, og af þessu Alþingi, sem
fram gekk af þeim kosningum. — I
fyrra, á fyrsta þinginu eftir kosn-
j ingarnai’, var sú stefna tekin af-
, .... . | dráttarlaust og ágreiningslaust milli
i luirðari og skaðvænni fyrir atvinnu-| þin?flokkanna, að stöðva tekjnlnill-
jlít'ið. sem menn bafa verið örari tiliaim> a8 sjá Um, að gjöld ríkissjóðs
j áneðanna og ljettúðugri á upp- færu ekki fram úr tekjum. Jeg þyk-
jgangsánmum. Þessu lögmáli lútum|ist vita< a8 engin hætta sje á að
| v-b‘r eins °S aðrir. Á róleguxn tím- ^vikað verði frá þessari braut. En
j11,11 virðist bækkun bagsveiilunuar. j spnrningin, sem úr þarf að leysa, er
(cða goðæri í fjármálum, geta stað-, jH.,ssi_ )1Vað á að gera við skuldirnar,
in yfir á 3 til 5 ár, en á umbrota-jfvrst Oo* fremst lausaskuldimar?
. tímum vilja sveiflúrnar verða tíð-
at'i og styttri. Er skemst á að minn-
ast. að síðasti uppgangstíminn hjá
oss stóö ekki nema rúmlega eitt ár.
1919, og á eftir ltom sú fjárkreppa
og það hrun, sem vjer liöíum ekki
yfirstigið til fulls enn þá. Vjer meg-
um nú ekki við því, að sá upp-
gangstími, sem byrjaði snemma á
síðastliðnu ári, endi með neinu
liruni. Framkvæmdamennirnir í
landinu verða að bafa glöggar gæt-
ur á því, að ráðast nvi ekki í ann-
að eða meira en það, sem þeir geta
af eigin efnvtm fleytt yfir næstvi
fjárkreppuna, þegar hún kemur.
Gtengishækkun raskar jafnvægi milli
tilkosthaðar og afraksturs.
Auk hinnar almenn vitneskju um
það, að sjerhver uppgangstími end-
ar með fjárkreppu, eru í þetta sinn
tvær sjerstakar ástæður fyrir lvendi,
sem g-era það knýjandi natiðsynlegt
að viöhafa mestu gætni. Önnur er
sú, að vegna nndangenginna breyt-
inga á peningagildinu er jafnvægið
milli tilkostnaðar og afrakstrar við
atvinnuvegi landsmanna sem stend-
ur alveg gengið vir skorðnm. Með
öðram orðum, vegna undanfarinnar
hækknnar á Lslensku krónunni hef-
ir verðið á afnrðum landsmanna að
krónutali lækkað hlutfallslega, en
tilkostnaður innanlands við öflnn
afurðanna stendur enn þá í því háa
krónutali, sem samsvaraði lággeng-
inu fyrri hluta árs 1924. Meðan
þetta stendur svo, er tap á atvinnu-
rekstrinum alveg ýfirvofandi, ef
hvort að reyna að (borga þessar
lausaskuldir á stuttum tíma, 3—4
árum, eða að bre.vta þeint í samn-
ingsbundin afborgunarlán. Það væri
ef til vill vmt að fá talsverðu af
þeim breytt á 15 til 20 ára lán með
(> VL til V/ vöxtnin. Jeg ræð ein-
dregið til að fara bina leiðina, reyna
að greiða þetta á fám ártvm, og jeg
held, að það verði mögulegt, ef eng-
in stórfeld óliöpp koma fyrir. En
það kostar talsverða sjálfsafneitun,
ví að verklegar framkvæmklir ríkis-
sjóðs verða af skorntvm skamti á
meðan.
I mínunv angum mæla margar
mikilvægar ástæðvvr með því að
rejma að greiða lausaskuldirnar á
stvvttvvm tíma. Fyrst sú, að meðan
útgjöldin í 7. grein fjárlaganna,
vextir og afborganir lána, gleypa y4
állra tekna ríkissjóðs
þá verður bvort sem er ávalt nvjög
erfitt að bafa nokkurn afgang til
verldegra framkvæmda. Ef lausa
skuldirnar væru festar ineð lántökn
til lengri táVna, þá mundi bavtast við
núverandi útgjöld 7. greinar af-
borgun þeirra, 200 til 30Í) (>ús. kr.
árlega, og greinin halda áfram að
vera afskaplega þnngitr baggi um
langt áraskeiö. Önnur ástæðan er
sví, að mat’gt af þessum lausaskuld-
um er í dönskum og íslenskvtnv krón-
um, en báðar eru seín stendur ekki
nema um % af gullvirði. Þær geta
hækkað, onginn getur fortekið nema
þaw komist upp í gullvcrð, en því
meir sem þær hækka, því meira raun
verulegt verðmæti þarf sknldunaut-
vvrinn (ríkissjóður) að láta af hendi
til greiðslu vaxta og höfvvðstóls. —
Mjer finst sjálfsagt fyrir ríkissjóð
inn, eins og fyrir aðra skuldunauta
yfirleitt, að nota sjer lággengið, eft-
ir því sem getan leyfir, til þt*ss að
greiða skuldir sínar með raunveru-
legum afföllvvm. Þriðja ástæðan er
ATH U GIÐ fataefnin hjá mjer.
Guðm. B. Vikar,
klæðskeri. — Langaveg 5.
Ódýr glervara.
Verslunin .,pörf,“ Hverfisgötu
56, sími 1137, selur í nokkra d&ga,
leir- og burstavörvtr með jóla-
verðinu.
Notið tækifæriðí
Sœlgœtip allmkonar
og
Eplin, góðu
■elur
obahsnusM
Rikisskuldirnar í árslok 1923,
18 milj. kr.
Lausaskuldir 4% milj. króna.
í landsreiknmgnum fyrir 1923
iná sjá, að skuldir ríkissjóðs eru í
lok þess árs taldar rúml. 18 milj. og
62 þús. kr. og eru þá danskar lcrón-
vu* taldar án gengismunar og ster-
lmgspund ekld með fulliim gengis-
mun þeim, sem nú er. Síðan sá LR
var saminn, hefi jeg þó funclið tvær
skuldir, sem jeg vissi ekki vun áð
ur, og veit ekki'til, að nokkurritíma
hafi verið taldar í LR; önnur í
dönskum kr., um 135 þús., tilhevr-
andi Vífilsstaðahælinu, en bin í ís-
lenskum krónum, smáskuld til jarð-
eldasjóðs, tilheyrandi Eiðaeigninni,
hvorttveggja samningsbundin lán
Af alllri skuldaupphæðinni eru í
LR um 4% miljón taldar lausa
skuldir, en þar við ber að bæta
einni af þeim upphæðum, sem tald-
ar eru með fastaskuldum, en það
var % milj. kr. ,til Landsbankans,
sem upphaflega var samningsbund-
in skuld, en er fallin í gjalddaga
fyrir nökkrum árum, án þess að af-
borganir hafi farið fram eða nýr
samningur verið gerður, Lausa-
skuldirnar voru því í reyndinni 4%
milj. kr. Þar af má telja samkvæmt
framanskráðu, að greiddar hafi
verið á árinu 1924 upp undir %
milj. kr., og ern þá fullar 4 milj.
eftir.
Lausaskuldirnar verður að greiða
aem fyrst.
aðstoð, sem unt er að láta peninga-
stofnunum og þeim atvinnuvegum,
er lánsfje nota, í tje á þeim erfiðu
árum, sem búast má við, að nú sjeu
framundan. Við skuldagreiðsluna,
einknm innlendn skvvldanna, losnar
fjármagnið, verður handbært til út-
lána, atvinnvvvegunum til eflingar.
Stefna stjómarinnar er að leitast viB,
að greiða lausaskuldiraar á næstu
þrem árum.
Vjer skulum þá lingsa oss, að
lausaskuldirnar yrðu greiddar á
þrem árum, þær væru úr sögunni í
árslok 1927. Þá er að athuga, hver
breyting verður á samningsbundnu
skuldunum á þessu támabili. Fvrsta
áslenska ríkisskuldin, símalánið frá
1908, var borgað upp á síðasta ári.
Á næstu þrom árum, eiga þessi lán
að hverfa, af þeim sem Min eru í
sú. að slík slculdagreiðsla er sú besta LR 1923:
Uppbreö í árslok Árleg
1923. afborgun.
Lán bjá dönskum bönknm 1912 ............... 133333 33333
Skipakaupalán í llandelsbanlcen ............ 825000 200000
íslandsbankalán frá 1918 ................... 500000 100000
Iteikningslega tilheyra síðustu irnar að fullu á þrem árum.
greiðslurnar af tveim síðast nefndu Það er skoðnn stjórnarinnar, að
lánunvun, samtals 125 þús. kr., ár- vjer eigum a.ð setja oss það ákveðna
inu 1928, en falla báöar í gjalddaga mark, að borga lausaskuldirnar að
2. janúar, og verður þvv í reyndinni fvvllu á þessum þrem árum. Auðna
að greiða þær af tekjum ársins 1927. ræður hvort það tekst að ná mark-
inu, en hugur háttv.rtra þingmanna
ræður hálfum sigri í slílcu máli, því
má elcki gleyma.
„Bdkið án ríkisskulda.“ '
Eitt af því fáa úr nútíðarstarf-
semi íslendinga, sem verulega vakti
athygli erlendra manna, var það, að
vjer bjuggum skuldlaust. Vjer vor-
um „ríkið án ríkisskulda“, og fyrir
þetta öfunduðu útlendingarnir okk-
ur og mildlsvirtu okkur, hvenær
sem! á það var minst. Eftir styrjöld-
ina miklu stynur nú öll Norðurálfan
undir óbærilegri byrði ríkisskulda.
og einnig oss hefir hrakið æði langt
úr þeirri liollu stefnu, sem áður var
haldim Þó eru ríkisskuldirnar ekki
orðnar oss nálægt því önnur eins
sligunarbyrði og flestum binum
ríkjunum, þær eru ekki meiri en svo,
að með öflugu átaki getum vjer hrist
þær af oss. Fyrirmynda í starfsemi
Þannig lækka. afborganir fastra lána
samkv. 7. gr. á þessum tíinamótum
mn Vs milj. kr. Jafnframt ber oss
að greiða um % milj. kr. árlega í
afborganir af öðrum fastaskuldum,
og telst mjer svo til, að á árslok
1927 mvvni eftirstöðvar þeirra nema
tæpum 10 milj. króna, og mest af
því eru lán með lágum vöxtum/ svo
að gjöldin í 7. grein, afborganir og
vextir af lánum, ættu úr því ekki að
verða liærri en hjer vun bil 1 milj.
kr. árlega. eða um helmingnr þess,
sem nú er. Þar sem vjer þá jafn-
íramt værnm losnaðir við greiðsl-
urnar af lausaskuldunnm, mundi ár-
legur útgjaldaljett.ir nema fullum 2
milj. kr., sem verja má eftir því sem
ástandið þá útheimtir, annaðhvort
til lækkunar á sköttum, eða til ankn
ingar á framkvæmdum, eða að
nokkru til hvors fyrir sig.
Er þessi greiðsla á lausaskuld-
anna á þrem árum þá ekki of þung- vorri eigum vjer að leita oss þar
bær? Það er hún ekki ef bærilega sem þær eru bestar, og á þessu efni
árar. Ekki þarf annað en að halda
tekjum og gjöldum í svipuðu horfi
og síðastliðið, ár. Tekjuafgangur
finnum vjer enga fyrirm\,nd betri
en fjármálastjóm rors eigin lands
eins og hún var fram að styrjöld-
Nú er um tvent að velja. Annað- eins og var 1924 borgar lausaskuld- inni miklu