Morgunblaðið - 23.08.1925, Page 7

MORGUNBLAÐIÐ
7
Stærstu pappirsf ramleiðendur á Sorðurlöndum
Dnion Paper Go, Ltd. Osló
Afgreiða pantanir, hvort lieldur beint erlendis frá eða af fyrir-
liggjandi birgðum í Reykjavík.
Einkasali á fslandi.
Oarðar Gislason.
EfnaBaug Reykjavikun
Laugavegi 32 B. — Simi 1300. — Sínmefni: Efnalang.
Hreinjsar með nýtísku áhöldum og aðferðum allan óhreinan fatnaí
og dúka, úr hvaða efni sem er.
Litar rpplituð föt, og breytir mm lit eftir óskmm.
Sykur þægindi! Sparar fj«|
Llnoleum -gólföúkar.
Miklar birgðir nýkomnar. — Lsegsta verð í bænutn.
Jónat^n Þorsteinsson
d i m i 8 6 4.
lligfús Guðbrandsson
klseðskeri.
A&alstræti 8*
.Ávalt byrgur af fata. og frakkaefnum.Altaf ný efni með hverri ferð.
AV. Saumastofunni er lokaö kl. 4 e. m. alla laugardaga.
Jeg hafði sjeð hana tvisvar
■sinnnm áður. Hún heimsótti okkur
5 Bedford College 1923. Og jeg
sá hana sama sumar á fundi
•bjúkrunarkvenna í Oslo. Það var
i miðdegisveislu. Eftir hellidembu
af borðræðum, lofi, hræsni og
skjalli, stóð hún upp. Hún er ekki
mælsk. En með látlausum orðum
viðraði hún þessu öllu á burt. Það
varð heiðríkja og hjartagöfgi og
kreinskilni í salnum, af hinu lát-
lausa persónuvaldi hágöfugrar
manneskju.
Þessir dagar í Finnlandi hefðu
■orðið litlausir og daufir, ef henn-
var hefði ekki notið við. Ef til vill
hefðum við fræðst að sama skapi
og við gerðum. En það er náðar-
gjöf að lifa það að sjá manneskju
gera hugsjón að undursamlegum
veruleik. Slík er Sophie Manner-
heim. „Jeg þakka yður“, voru síð-
ustu orð hennar við okkur. En úti'
les hana, veit aðeins að loknum
lestri nöfn á fleiri bókum og höf-
undum en hann vissi áður — en
um það er hann jafn nær, hvernig
íslensk menning hefir verið varð-
veitt og hvað læra má af menn-
ingarsögu vorri.
„Samhengið í íslenskum bók-
mentum“, hin stutta ritgerð eftir
prófessor Sigurð Nordal, er svo
að segja hið eina, sem vjer eigum
um bókmentaleg efni og skrifað
er af djúpum skilningi og heild-
arsýn. Menn hafa, sumir hverjir,
fundið þeirri ritgerð það til for-
áttu, að prófessor Nordal þykist
þar hafa uppgötvað það, sem allir
hafi vitað, samhengið í íslenskum
bókmentum. Setjum svo, að ýmsir
h&fi vitað um þetta samhengi.
En hvaða gagn hefir háttvirtur
aimenningur af þeirri vitneskju,
þá er þeir reyna ekki á nokkurn
hátt að gera grein fyrir henni og
sjá ekki neitt merkilegt við sam-
hengið í bókmentunum ? Auk þess
þori jeg að fullyrða, að fjöldi
íslendinga, lærðra og iólærðra,
hefir ekki haft hugmynd um þetta
samhengi, því síður getað gert
sjer greín fyrir því, á hvern hátt
það hefir varðveist. Margir ís-
lendingar hafa, svo sem erlendir
inenn, litið á oss sem kynjalegan
forngrip. Jafnvel á síðnstu árum
hafa íslenskir mentamenn haldið
fj-rirlestra í útlöndum og brýnt
fyrir erlendum mönnum þann
skilníng á menningu vorri, að
milli hins gamla og nýja sje hyl-
dýpi staðfest. Mál vort hafi verið
i komið í hina örgustu niðurlæg
í ingu — og svo hafi hin nýja
I menning sprottið upp alt i einu
| eins og Aþena forðum út úr
höfði Seifs. Ennfremur hefir ver-
! ið vaðinn elgurinn um stórkost-
um allan heim verða hundruð af
hjúkrunarkonum þakklátar alla|leg áhrif >JÓmantísku“ og „real-
æfi fyrir að hafa sjeð silfurhærðu ’ isma“ 1 bókmentum vorum — og
rosknu konuna, sem gnæfði yfir |þannig mætti lengi halda áfram
allan hópinn, hina miskunarsömu
systur og hiun mattuga leiðtoga.
Slík er Sophie Mannerheim.
Guðný Jónsdóttir,
hjúkrunarkona.
Islenskar bókmentir og almenningur.
Niðurl.
Veigamestar athuganir hefir
Sigurður Nordal gert. Það er
■eins og hann sje sá eini, er vakir,
af þeim, sem bera eiga ábyrgð
,á menningu vorri. Greind alþýða
fylgir athugunum hans og tillög-
um með náinni athygli, mænir svo
ítð segja á hann eftirvæntingar-
•augum. Hann hefir gert þá til-
lögu, *að stofnað sje sjerstakt
tímarit fyrir ritdóma og bók-
mentagreinir yfirleitt. Þessi til-
laga er vel rökstudd og viturlega.
Hn hver á að taka á sig þann
bagga, að stofna ritið og gera það
svo úr garði, sem þarf? Fram úr
3>ví vandamáli verður að greiðast
— og vænti jeg þess, að Nordal
greiði fram úr því á einn eða ann-
an hátt, þareð víst má telja, að
fjöldi manna mundi taka slíku
TÍti opnum örmum. Vík jeg svo
írá ritdómunum, hinni mest ræddu
hlið þessa vandamáls — og sný
mjer að öðrum, sem meira hafa
legið í þagnargildi.
2. Svo fátækir sem vjer erum
af skýrandi og skilgreinandi rit-
villur lærðra og leikra.
Hefir því ekki prófessor Nor-
dal rjett til að átelja það, að
menn hafi viljað gera oss í
augum vor isjálfra og annara
þjóða að einskonar dottandi og
raulandi kerlingarskari, sem flot-
ið hafi yfir hyldýpi menningar-
leysis og andlegs doða á fleka
f ornbókmentanna 1
!
sjálfsmeðvitnnd þjóðarinnar, ætti j
að liggja í augum uppi — því að i
þessum skilningi á menningarsögu:
vorri hlýtur að fylgja rík ábyrgð-
artilfinning — og um leið dýrmæt
leiðbeining um það, hvert stefna j
skal í framtíðinni og á hvern hátt'
varðveita má menningu vora sem \
heilbrigðasta og auka vöxt henn-
ar og viðgang.
Eitt af því, sem oss nú einmittj
ríður mest á, er, að fá fleiri slíkar!
ritgerðir og stærri ritverk um ís-
lenskar bókmentir og menningu.
Allir þeir, sem finna hjá sjer getu
til slíkra starfa, eru skyldir til að
leggja sitt af mörkum, jafnvel þó
að þeir þurfi ekki að búast við
öðrum launum en Amnþakklæti.
Efnin ern óteljandi, jafnt í yngri
sem eldri bókmentum vorum. Tök-
um t. d. nútímarithöfundinn Ein,-
ar Kvaran. Um lífsskoðun hans
er oss þörf á ýtarlegri ritgerð,
ekki síst sa'kir þess, að sú lífs-
skoðun er barn líðandi stundar.
Pyrir aldamótin væntu menn þess,
að hin efnislegn vísindi leiddu
mannkynið í allan sannleika. En
mannkynið var hráðlátt.Vonbrigð-
in komu fljótt — og npp úr iðu
þeirra stje svo eilífðarþráin í ótal
svipum framliðinna feðra vorra.
Lífsskoðun Kvarans kann að vera
góð og gild — um hana skal ekki
dæmt hjer — en alt slíkt þarf að
skoðast í krók og kring, áður en ,
það hefir hnept almenning í' f
hnappheldu. Heilbrigt og hóflegt
raunsæi vort megum vjer ekki
láta við hinni fyrstu gullinmvnt,
sem er oss rjett yfir hafið.
Nú vil jeg spyrja: Yæri það
ekki vel til fallið, að „Hið íslenska
bókmentafjelag“ tækist á hendur
að sjá oss fyrir ritgerðum um hók-
mentaleg efni, gegn styrk frá
ríkinu — að minsta kosti í byrj-
un? Það hefir unnið mikið starf
og gott í þágu íslenskra hók-
menta, t. d. nú síðast með útgáfu
miðaldakvæða vorra. Sú útgáfa
hefir þegar horið bókmentalegan
ávcjxt — og má hún alls ekki nið-
ui falla. Fyrir nokkrn har docent
Magnús Jónsson fram þá tillögu,
að „Skírnir“ yrði gerðnr að bók-
mentatímariti — og skyldi hann
flytja ritdóma um hækur þær, er
út kæmu. Nú vil jeg stinga upp
á því, að hann flytji framvegis
:V, . .
KAFFI
BRENT
«*9
MALAÐ
frá
kaffibrenslu
er
tfæði
viðurkent
öllum
fyrir
beim,
sem reynt hafa.
Pappirspokai*
lægst verð.
Harluf Claunen.
Slml 89.
Nordal sýnir í ritgerð sinni, einungis greinir hókmentalegs efn-
gerðum eða ritverkum um skáld, p,vernjg Samhen,gið hefir varð- is. Engum væri skyldara en Bók-
vor og bókmentir í heild sinni. En veig^ að hverju gagni það hefir mentafjelaginu að vinna það þarfa
slík ritverk ern með öðrum þjóð-
um einhver hinn áhrifamesti þátt-
urinn í að gera bókmentirnar al-
mennings eign. Einkum eru slík
rit nauðsynleg kennurum og öðr-
um þeim, sem eru milliliðir milli
alþýðu og hinna andlegu forystu-
manna. Liggur í augum uppi, að
það væri ekki lítill fengur þjóð
úr gummí,
chelluloid,
trje,
Járni,
blikki og
aluminium
nýkomið
Einnig barnatöskur
frá kr. 1,50
K.
Bankastræti 11.
Sími 915. Sími 915.
Áður en kennarar fengu sæmi-
leg laun, varð ekki með rjettu
krafist mikils af þeim. Nú er aftur
á móti öðru máli að gegna Þó
þarf ekki að vænta þess, að þcir
skarplega, að hin andlegu mikil-
menni vor hafa unnið þrekvirkin
með fullri vitund um áhyrgð sína
. gagnvart framtíðinni og róttæk-
vorn að fa skýrar 0g skarplegar j um skilningi á >roskaskilyrðum
ntöerðir um andlega höfðingja I Qg memlmgar>örfum þjóðarinnar.
vora og starfsemi þeirra, samband Þá er slíkum skilningi á menn-
þeirra við fortíðina og gildi þeirra ingargögu vorri hefir verið rndd
fyrir komandi kynslóðir. j hrauf> Verður þjóðin ekki lengur
Prófessor Finnur Jónsson hefir j í augum sjálfrar sín eitthvert
skrifað merkilega sögu fornhók- j furðuverk heppninnar og hend-
menta vorra. Hann hefir og gefið j inganna barn, heldur meðvitandi
út á dönsku sögu íslenskra hók- j roenningarþjóð, sem jafnvel í
menta til ársins 1907. En sú bó'k- j bitrustu neyð sinni hefir verið
mentasaga er ekki annað en hóka- j andlega vakandi, þjóð, sem ekki
og höfundaskrá. Þar skortir alla j aðeins hefir varðveitt fornar ger-
heildarsýn, alla viðleitni til að j semar, heldur sífelt aukið við í
sýna orsakir og afleiðingar, þar. sama stíl og á sama grundvelli,
er ekkert samhengi sjáanlegt, eng- • en þó með skörpum skilningi á
in þroskasaga skráð. Þess vegna. breyttum aðstöðum og kröfum
af ritdómum um einstakar bæk- hefir hókin ekki snefil af menn- framtíðarinnar. Hvert gagn ætti
tir, erum vjer þó ennþá snauðari ingar- eða hókmentagildi. Sá, er að verða að slíkri breytingu á um.
orðið og hvað má læra af menn- verk að hlynna að skilningi á
ingarsögu vorri fyrir framtíðina. bókmentum vorum, alþjóð til ó-
Hann sýnir, að stórvirkin í íslensk metanlegs gagns. Hið sama f jelag' megni að láta mikla og varanlega
um bókmentum eru ekki tilvilj- verður og að annast það, að innan, blessun leiða af starfi sínu, meðan
starfsvið þeirra er á alla vegu
vandlega nmgirt gaddavír and-
lausra og úreltra fræðslukerfa.
Nú eru kennararnir skyldir að
troða í börnin tölum og nöfnum
svo hundruðum og þúsundum skift
ir, en lítill tími ætlaður til lifandi
og fræðandi kenslu, sem jafnt
hefur uppörfandi áhrif á kennara,
sem nemendur. Mjer dettur ekki
lengur í hug að halda, að það,
sem geri skólana andlausari en
heimafræðsluna, sje andleysi og
gáfnatregða kennaranna, heldur
un ein. Hann sannar skýrt og tiltölulega fárra ára komi út sæmi-
lega ýtarleg bókmentasaga. Er
það til ósóma andlegum leiðtog-
um, að vjer, þjóðin, sem á bók-
mentum meira upp að unna en
nokkur önnur þjóð í lieimi, skul-
um ekki eiga sögu þeirra ýtarlega
ritaða. Nú vill svo vel til, að vjer
eigum til ágætlega hæfan mann,
höfund að ritgerðinni um sam-
hengið í íslenskum bókmentum.
3. Arftakar heimafræðslunnar
eru barna- og unglingaskólar. —
Bæði jeg og aðrir hafa lastað þá
fyrir það, hve lítið gagn þeir hitt, að lifandi og mentandi saga
gerðu. En nú er ekki um það að
ræða, að rífa þá niður. Heima-
fræðslunni verður ekki komið í
svipað horf og áður, enda hún of
einhæf, eftir þeim kröfum, sem nú
verður að gera. Það er því aðeins
um að ræða endurbætur á skólun
og bókmentir þjóðarinnar skipa
ekki þann sess í skólanum, sem
vera ætti. Það sem gerði heima-
fvæðsluna andlegri og notadrýgri
en skólafræðsluna, var síst utan-
bókarlærdómurinn, heldur kvöld-
vökuskólinn þar sem einn sat og
ias fyrir alla, þjóðlegar og að