Morgunblaðið - 31.12.1927, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
tök á klukkutíma. Það þurfti
mikið átak til að framkvæma
sjálfa prentunina í handpress-
unum.
Sigmundur Guðmundsson, er
ráðinnvar yfirprentari, var fædd-
ur í Ólafsdal í Dalasýslu 18. okt-
hraðpressu, og er fyrsta blaðið í
henni dagsett 9. júlí 1879. Ekk-
ert er getið um þennan merka
atburð í blaðinu sjálfu. En í al-
manaki Þjóðvinafjelagsins fyrir
árið 1881, bls. 31, er þess getið í
yfirliti ársins 1879, að hrað-
Sigmundur Guðmundsson.
hr.1853, og voru foreldrar hans
Guðmundur Guðmundsson og Sig
ríður Guðmundsdóttir, hjón þar.
Tæplega tvítugur kom Sigmund-
ur suður til Reykjavíkur, og tók
að nema prentlist í Landsprent-
smiðjunni. Hann var óvenjulega
gáfaður maður; einkum var hann
injög hneigður fyrir mál. Hann
Jiafði aðeins verið fáa mánuði í
Reykjavík, er hann fór að tala
frönsku við strandmenn, sem þá
voru hjer árlega. Ensku talaði
hann ágætlega á sínum efri ár-
um, því hann hafði oft dvalið í
Englandi og Vesturheimi. Hann
var allra manna fyndnastur ög
gamansamastur, en ekki var
fyndni hans altaf græskulaus.
Hann var talinn hinn listhæfasti
pressan hafi komið upp með
póstskipinu „Phönix“ 28. apríl
það ár, og sje fyrsta hraðpressa
á íslandi; keypt í London af yfir-
prentara Sigmundi Guðmunds-
svni. Þessi pressa var enn knúin
með mannafli, með hjóli er snú-
ið var, var það auðvitað mikill
ljettir frá því sem áður var. Nú
gátu tveir efldir menn snúið eða
stigið undir 600 eintökum eða
órkum á klukkutíma; í þessu var
hraðinn fólginn. Fleiri urðu til
þess að útvega sjer slíkar hrað-
pressur hjer, en þessi var fyrst
þeirra allra, og notuð til ársbyrj-
unar 1897, því þá keypti Björn
Jónsson nýja, stærri ogfullkomn-
ari vjel, eins og áður segir, en
gamla vjelin var seld Stefáni
ísafoldarprentsmiðja.
og smekkvísasti prentari á sín-
um tíma. Sýnir það best, hve
mikils álits Sigmundur naut, að
Björn skyldi setja hann, jafn-
ungan mann, fyrir prentsmiðj-
una.
Sumarið 1879 fjekk Isafold
Runólfssyni prentara og flutt til
Isafjarðar.
Þessi hraðpressa, er keypt var
1879, var sett niður í steinhúsi
Þorsteins járnsmiðs Tómassonar,
rjett við Skólabrúna. Árið 1880
bygði Sigmundur Guðmundsson
steinhúsið í Bankastræti (nr. 3),
sem nú er eign Sigurðar bóksala
Kristjánssonar, og þangað var
hraðpressan flutt þá um haustið,
og var þar til vors 1886. Var Sig-
mundur frá því prentsmiðjan var
stofnuð og til þess í mars 1883
yfirprentari og verkstjóri henn-
ar. Hann setti þó ekki nafn sitt
sem yfirprentari á „ísafold“, fyr
en eftir nýár 1883; síðasta blað
með hans nafni er dagsett 14.mars
1883. Alt þangað til er blaðið
talið prentað í Isafoldarprent-
smiðju (eða í hraðpressu Isafold-
ar, eftir að hún kom til), og
svo hefir jafnan verið gert síðan
um alt, sem prentað hefir verið
í þeirri prentsmiðju, en yfir-
prentara eigi getið. Stafar þetta
af því, að Björn hafði sjálfur,
að minsta kosti frá 1883, alla
yfirumsjón prentsmiðjunnar,
skipaði fyrir verkum, en hafði
þó verkstjóra yfir ýmsum grein-
um, einkum er tímar liðu fram,
svo sem setjarastjóra, prent-
vjelarstjóra, eins og síðar verður
drepið á.
I marsmánuði 1883 hætti Sig-
mundur Guðmundsson í bráð af-
skiftum af Isafoldarprentsmiðju,
enda keypti bráðlega eftir það
sjálfur prentsmiðju, og rak hana
um hríð. Hann var kvæntur Guð
björgu dóttur Torfa prentara
Þorgrímssonar, fæddum Reykvík
ing í báðar ættir, er lengst æfi
sinnar var setjari í Landsprent-
smiðjunni. Eftir Sigmund hafði
Ásmundur prentari Torfason (nú
í New York), mágur hans, yfir-
umsjón prentsmiðjunnar umhríð
Árin 1878—1883 var Björn
Jónsson í Kaupmannahöfn, lengst
um að staðaldri, og höfðu þeir
ritstjórn „Isafoldar“ þessi árin
dr. Grímur Thomsen á Bessastöð-
um og Eiríkur prestaskólakennari
Briem, en umsjón með prent-
smiðjunni og öllu því, er að
henni laut, hafði mágur Björns,
Hallgrímur dómkirkjuprestur
Sveinsson, en Sigurður Krist-
jánsson bóksali var milligöngu-
maður milli prentaranna og síra
Hallgríms. Sigurður keypti húsið
við Bankastræti af Sigmundi, og
leigði þá neðri hæð hússins, þar
sem prentsmiðjan hafði verið,
Landsbanka Islands, er tók til
starfa 1. júlí 1886. Það þurfti
að undirbúa herbergin niðri und-
ir Landsbankastofur, og varð því
prentsmiðjan þá um vorið í bili
húsnæðislaus. Hún var þá um
tíma í barnaskólahúsinu í Póst-
hússtræti, nú landssímahúsinu,
sbr. „ísafold“ 1886, 22. tölubl.
Um áramótin 1885—86 keypti
Björn Jónsson húseignina nr. 8
í Austurstræti, er kölluð var
Lambertsensbúð, en uppboðsaf-
salsbrjef fjekk hann fyrst 4.
október 1886. Missiri áður, eða
16. mars, var honum leyft að
byggja tvílyft hús 21X16. ál. í
10 álna fjarlægð frá næsta húsi
fyrir austan (Herdísarhúsi), og
í línu við hús Eyjólfs Þorkels-
sonar að vestan. Hefir Björn þá
rifið gamla húsið niður, og bygt
upp aftur Isafoldarhúsið, eins og
það er enn, aðalhúsið. Smíðin
hefir gengið fljótt og vel, því
l>rentsmiðjan var flutt í húsið í
júlílok 1866. Svo stendur efst í
fyrsta dálki „Isafoldar“ 1886,
31. tölubl. dags. 29. júlí: „ísa-
joldarprentsmiðja og afgreiðslu-'
stofa er í nýja húsinu milli Aust-
urvallar og Austurstrætis", og
þar næst stendur: „Vegna flutn-
mgs á prentsmiðjunni m. m. hef-
ir útkoma þessa blaðs dregist
einn dag“. Þetta tölublað af „ísa-
fold“ er því hið fyrsta, sem
prentað hefir verið í Isafoldar-
húsinu.
Húsið, sem niður var rifið,
hafði Clement Thoroddsen, föð-
urbróðir Jóns sýslumanns Thor-
oddsen, bygt á árunum 1824—25
á „Austurvelli", því Austurstræti
var þá ekki til, en vísir var þó
til þess að vestan, og kallað
„langa Fortov“. Mun hafa verið
tilætlunin að við þetta hús mynd-
aðist ný gata til suðurs, því 1832
er húsið nefnt Vallarstræti nr. 1.
Það varð þó ekki, því þá var enn
ekkert skipulag orðið á bygg-
ingu húsa, eða gatna, því að alí
íram að 1839, er byggingarsam-
þykt var sett fyrir bæinn, bygði
liver, eins og honum þóknaðist,
að mestu leyti. Clement Thorodd-
sen var skraddari, og var húsið
þ>ví kent við hann, eins og þá
var tíska, og kallað „skraddara-
húsið“. Hann seldi húsið 1831
Guðlaugi Sivertsen, borgara, köll-
uðum „ljerefta“-Lauga. Á upp-
boði eftir hann 1834 keypti það
verslunarhúsið Wejl & Gerson í
Kaupmannahöfn, er þá hafði
verslun hjer í bæ. 1836 seldi
þetta firma skraddarahúsið mad.
Margrjetu Andreu Knudsen,
ekkju L. M. Knudsens kaup-
manns. Á árunum 1841—46 bjó
í þessu húsi Þórður Guðmunds-
son, þá sýslumaður í Kjósar- og
Gullbringusýslu, tengdasonur
mad. Knudsens, og var húsið þá
kallað sýslumannshúsið. Þar mun
elsta dóttir þeirra hjóna Mar-
húsið, og rak hann þar iðn sína
í 10 ár, en 1860 eignaðist það
Guðmundur Lambertsen kaup-
rnaður, og bjó í því til 1835.
Þetta hús var fremur lítið, ehts
og öll hús voru í Reykjavík fram
rð 1870; innangengt var í húsið
að sunnan, frá Austurvelli; (-g
garður út að honum, sunnan við
húsið, en gangur var milli þess
og næsta húss að vestan, oghjelst
hann við fram um síðustu al«la-
mót. Lambertsen hafði dálitla
búð í norðurenda hússins og v.tr
gengið inn í hana úr Austnr-
stræti. Hann hafði líka ölg( :ð
um tíma, og seldi öl í búðinui,
bæði til neyslu á staðnum, og á
flöskum.
Vegna þess að Isafoldarpreiit-
smiðja hefir nú í full 40 ár staif-
að í húsinu við Austurstræti, og
á væntanlega eftir enn að stai fa
þar mörg ár, hefir þótt rjett ;tð
lýsa sögu hins eldra húss, ng
lóðar, svo ýtarlega sem hjer hof-
ir verið gert.
Sjálft aðalhúsið er enn óbreylt,
eins og það var upphaflega bygt
fyrir 40 árum, en síðan heí ir
eerið aukið við það. Þannigbygði
Björn hús vestan við aðalhúsið,
og er bóka- og pappírssala niði i,
en bókbandsstofa og forlagsbóka-
geymsla uppi. 1906 bygði hai«n
prentvjelaskúr austan við húsið;
þar eru nú skrifstofur og af-
greiðslustofa „Morgunblaðsins",
en vjelarnar hafa verið fluttar
í hús bygt fyrir fáum árum fjr-
ir sunnan húsið.
I brunanum mikla í apríl 1915,
þegar næstu húsin fyrir austan
Isafold brunnu til kaldra ko'a,
cg nokkur hús norðan við Au .t-
Herbert M. Sigmundsson.
grjet Andrea vera fædd; einn
sona hennar var Þórður læknir
Pálsson í Borgarnesi, er var
kvæntur Guðrúnu dóttur Björns
Jónssonar.
Árið 1846 seldi mad. Knudsen,
Billenberg, dönskum skósmið,
urstræti, var Isafoldarhúsið í
miklum voða, svo íbúarnir fljðu
úr því, og eiginlega var } að
hrein mildi, að það skyldi slep >a,
cnda hefði þá um leið brun: dð
öll lengjan vestur að Aðalstrs ti,
og sennilega miklu meira."