Morgunblaðið - 19.06.1928, Qupperneq 6

<
MORGÚNBLAÐIÐ
Skélamál
og mennfogaimál.
Ritstjóri „Tímans“ hefír í þess-
um umliína maímánnði verið að
unga ór s.jer mjög lævíslegum
greinum undir fyrirsögninni
„Mentamár*. 1 niðurlagi þeirrar
ritsmíðar segir hann þá vitleysu,
að gagnfræðadeild Mentaskólans
hjer sje lítið annað en unglinga- J
skóli fyrir Reykjavík. Þetta er vit- j
anlega fjarstæða, því að það er
alkunnugt, að neðri deild Menta-
skólans með hennar þriggja ára
námi er langfullkomnasti gagn- ■
fræðaskóli þessa lands, að Akur-
•eyrarskóla ólöstuðum. Þessu valda
hinir ágætu kenslukraftar hjer, ‘
góð kensluáhöld og öll stjórn
ásamt tilhögun kenslunnar.
Skóla þenna nota og ýmsir aðr-
ir en Reykvíkingar. Vitanlega er
það rjett, að þessi gagnfræðadeild
fullnægir eigi lengur fræðsluþörf-
um bæjarbúa og sveitamanna. Þess
vegna bar nauðsyn til að stækka
hana og skilja hana frá lærdóms-
deild Mentaskólans. Þá mátti gera
þá deild að óskiftum 6 ára lær-
i
dómsskóla, svipað því sem áður
var. Svo sem sjerskólar eru hafð-
ir fyrir þá menn, sem læra vilja
'búvísindi, verslunarfræði, siglinga-
fræði, iðnvísindi o. s. frv. Þannig
þarf að vera sjerskóli til undrr-
búnings þeim mönnum, sem ætla
sjer að ganga í háskólann og verða
svo síðan embættismenn eða ó-
breyttir vísindamenn. Þessi sam-
flæking á almennri gagnfræða-
mentun og fullri sjermentun stú-
dentaefna, er báðum til ógagns,
þótt Jónas frá Hriflu sje svo
■skammsýnn afturhaldsmaður, að
vilja. halda henni hjer og koma
benni á í Akureýrarskóla, eftir
það að reynslan, nú um skeið,
hefir sýnt að slíkt fyrirkomulag
gefst illa.
Það sem menn hjer í bæ og víð-
ar vilja fá handa allflestum börn-
um sínum er einmitt fullkomin
ga gnfræðamentun, en nú er Jónas
Táðherra að loka að mestu fyrir
föllyí þessum besta gagnfræðaskóla
þjóðarinnar, en býður mönnum í
■staðinn steina fyrir brauð, nfl. 2
ára ófullkominn unglingaskóla, er
enginn veit hvernig verður eða
ber nokkurt, traust til. Það eitt
■vita allir að hann er húsnæðislaus
•og liéfir mjög ljeleg kenslukrafta.
Auðsætt er, að það er þetta
■gamla Reykjavíkurhatur og yfir-
'leitt óvild sii til kaupstaðarbúa,
og sjómanna, sem þarna birtist svo
greinilega. Jónas frá Hriflu og
Framsóknarmenn alment hafa nú
undanfarinn áratug eða meira,
þindarlaust verið að tvístra þjóð-
inni og ala á úlfúð á milli sveita-
manna og kaupstaðabúa. Þessu til
stuðnings hafa þeir fundið upp
ýmisleg smánarheiti á útgerðar-
mönnum, kaupsýslumönnum, iðn-
rekendum o.fl. og kallað þá brask-
ara, Grímsbýlýð, eyðslustjettir o.
m. fl. Framsóknarblöðin hafa ein
haft heiðurinn af því, að vinna
þjóðinni þetta þarflausa óþrifa-
verk.
Þessu til sönnunar má geta þess,
að einu sinni í vetur átti jeg tal
við einn stórgreindan sósíalista um
það, hversu illt verk það væri hjá
Tímamönnum að vera sí og æ að
reyna að tvískifta vorri fámennu
þjóð í tvær fjandsamlegar her-
sveitir, alt eftir því hvort menn
eiga heima í sjávarþorpum eða
sveitabygðum. Þá sagði maðurinn
eins og satt er, að blöð bæði só-
síalista og fhaldsmanna væri laus
við þenna ósóma, sem líka væri
von til, því að stefna þeirra hvorra
tveggja væri fýrir alt landið og
því hefði þeir jafnan þjóðarheild-
ina í huga, en Framsóknarmenn
væri ekkert annað en þröngsýn
stjettaflokksklíka. Ofan af öllum
öðrum vildi þeir skóinn. Þetta
væri tilgangurinn með þeirra sí-
felda oflasti umbæjarbúa og ómenn
ingu þá, sem þar eigi að vera, og
jafnframt sífeldu oflofi um sveita-
menn og hámenningu þá, sem þar
eigi að vera svo mikil. Fyrir ðllu
öðru væri ritstjórai* Framsóknar-
manna blindir. Yerkin hafa sýnt
og sýna enn, að þetta er rjettur
vitnisburður hjá manninum.
Jónas ráðherra. vill eflaust
styðja almenna hraflmentun, sem
í lífinu nægir fjöldanum sæmilega,
en hann er óvinur hinnar full-
komnu og staðgóðu mentunar
langskólagenginna manna. Að-
streymið að lærdómsdeild Menta-
skólans þykir honum of mikið og
um leið þykir honum sútdenta-
fjöldinn skaðlega mikill.
Þar vantar eigi afturhaldsand-
ann nú í svip, að minsta kosti. En
mótsögnin mikla hjá Jónasi er það
að vera í sömu svifum, að stofna
nýja stúdentasmiðju á Akureýri.
Ef innstreymi manna í lærdóms-
deild og háskóla er of mikið, þá
þurfti vitanlega að stífla fyrir það
á Akureyri engu síður en hjer, því
ac margir menn þaðan fara í lær-
dómsdeildina hjer og svo háskól-
ann. Þessi mótsögn er samt eigi
svo óskiljanleg sem í fyrstu virð-
ist. Hjá kenslumálaráðherTa vor-
um nú, kcmur þetta af hinni víð-
kunnu hlutdrægni hans. Jafnframt
Reykjavíkurhatri mannsins birtist
þarna hans mikla Akureyrardek-
ur, því að þar, í því kommúnista
og Tímamannabæli, er hann á milli
elskulegra flokksbræðra sinna og
ræður þar miklu betur við alt en
hjer syðra.
Þai*na norður frá býst hann við
að geta fengið stúdenta, sem eru
hreinræktaðir kommúnistar og
Tímaflokksmenn, en býst miklu
síður við því frá skólanum hjer.
Þetta er alt með ráði gert hjá
manninum.
Því var haldið fram af ýmsum
hjer í vetur að nú hefði Jónas
ráðherra tekið sinnaskifti og ætl-
aði sjer að fara að vera góður við
Reykvíkinga. Menn færðu það því
til sönnunar í tali sínu, að hann
lagði fyrir Alþingi frumvarpið um
byggingu sundhallarinnar með 100
þúsundum króna ríkistilíagi, en
jeg sagði mönnum, að þetta myndi
engin sinnaskifti vera, heldur
myndi þar í móti koma lævís að-
ferð til þess að fá þetta tillag
margborgað aftur úr vasa Reyk-
víkinga sjálfra. Þetta kom líka
á daginn, því að lögin um þenna
rangláta 25% viðauka á óhæfilega
háan tekju- og eignaskatt lendir
því nær alfarið á Reykjavíkurbú-
um (og dálítið á öðrum sjóþórpa-
mönnum), en vitanlega alls ekkert
á sveitamönnum. Það var ofur-
auðvelt verk fyrir stjómarflokk-
inn að bylta byrðunum yfir á
aðra, en snerta eigi sjálfir við
þeim, en drengilegt er það ekki að
hlífa þannig sjálfum sjer og flokks
bræðrum sínum. Á annara kostnað
cr hægt að gera margt. Fyrir þetta
mikla. örlæti til sundhallarinnar
eða annara hluta geta hvorki Reyk
víkingar nje neinir aðrir menn
verið þakklátir, þegar laumast er
á eftir ofan í vasa þeirra, til þess
að taka miklu meira í st.aðinn.
f fyrnefndri grein í Tímanum
er minst á samskóla frumvarpið,
sem fyrverandi stjórn lagði fyrir
þingið 1927 og sagt um það, að
þess konar fyrirkomulag hefði orð-
ið ofdýrt fyrir ríkið. En slíkt tal
er helber fjarstæða. Fyrst er þó á
það að líta að þarna hefði þjóðin
fengið fullkominn gagnfræðaskóla,
fváskilinn Mentaskólanum og hann
svo getað notið sín áfram sem
sjerskóli stúdentsefna. En undir
sama, þaki sem gagnfræðaskólinn
og með sameiginlegri stjórn áttu
ýmsiý aðrir landsskólar í sjerfræð-
um að vera, svo sem vjelstjóra-
skólinn, sjómannaskólinn, verslun-
arskólarnir (sem að óþörfu eru nú
tveir, sinn undir hvorri klíku, að
yfirráðum) iðnskólinn o. s. frv.
Þetta hefði orðið langtum ódýr-
ara fýrirkomulag, heldur en alt
þetta sundurlausa sjerskólaverk í
dýrum húsnæðum og sem innan
skams verður að byggja yfir,
hvern í sínu lagi. Það er og ósatt,
að slíkum skóla hefði verið gert
liærra undir höfði en skólum í
sveitum. Svo ber og á það að líta
að bæði Reykjavíkurbær og svo
kaupmannafjelagið og iðnmanna-
fjelagið lofuðu að stýrkja þenna
skóla mjög ríflega, svo að ríkinu
hefði orðið hann beinlínis ódýrari,
en þó notadrýgri en þetta ung-
lingaskólakák hjerna, sem Jónas
og Tímabændur eru að hrófla upp,
til þess eins að villa mönnum sýn
á öllum svikráðunum við menta-
mál þjóðarinnar.
Það er mjög eftirtektarvert, að
af öllum Reykjavíkurblöðunum er
það Tíminn einn (í 26. tbl. þ. á.),
sem mælir bót þessu lokunarger-
ræði landsstjómarinnar. í stuttri
grein sem heitir „Mentaskólinn í
Reykjavík“, er hrúgað upp hverri
fjarstæðtmni annari verri, enda
mun ritstjórinn Jónas Þorbergsson
vera slíkum skítverkum vanastur.
Þar er t. d. sagt, að verið sje að
koma, á verkaskiftingu milli skól-
anna, þar sem þó gagnfræðadeild
Mentaskólans á að starfa áfram.
Sömuleiðis er þar sagt, að bætt sje
úr húsnæðisvandræðum Mentaskól
ans, en þó á að troða þar inn þess-
um húsnæðislausu nemendum ung-
lingaskólans, síðari hluta dags,
sem ótrúlegt er að vel geti gengið
í svo ólíkum stórskólum.
Ekki er heldur með þessu neitt
bætt úr heimavistarleysinu í
Mentaskólanum fyrir sveitapilta,
sem þó ber brýn nauðsyn til. —
Svona. er öll Jiessi grein einn blekk
ingarvefur. Enga tilraun hefir mi-
verandi landsstjórn heldur gert til
þess að afnema hið' margrangláta
slcólagjald. Það hefði aldrei átt að
komast á í opinberum skólum, því
að það skapar hróplegt misrjetti
og er þó því nær einskis virði
fyrir ríkissjóðinn. Þegar talað er
um þessa fjarstæðufullu Þingvalla-
friðun, ]>á horfir landsstjórnin eigi
í tilkostnaðinn, heldur hefir þjóð-
gatðaoflæti Bandríkinga (sem
skifta hundruðum miljóna og eiga
ógrynni fjármagns), vel til fyrir-
myndar, en í mentamálum fær
aumlegur kotungsháttur öllu að
ráða.
Ofan á' alt þettá er svo hagnr
þjóðarheildar að' engu hafður, en
hlutdrægt verðlaunadekur við
hundtrygga flokksmenn haft fyrir
leiðarstein. Þegár þannig er í pott-
inn búið er engin von til að ávext-
irnir verði góðir nje geti svo illir
reynst, að flokksþýin eigi reyni
á allan veg að rjettlæta gerðirnar.
Það fer mjög vel á því að Tíminn
einn kyrjar kenslumálastjórninhi
þenna lofsöng fyrir slíkar óþokka-
athafnir.
Jóhannes L. L. Jóhannsson.
ir hægt að finna meðal
við Hvanneyrarveíkinni.
Rannsóknir Dr. Lotz.
Húsdýrafræðingurinn dr. Lotz
er unnið hefir að rannsóknum á
hinni svonefndu „Hvanneyrár-
veiki“, kom hingað til bæjarins
fýrir nokkrum dögum, til þess að
vinna á rannsóknastofu Lækna-
deildarinnar, að einhverjum verk-
efnum sínum.
Áður en hann fór, hitti Mbl.
hann snöggvast að' máli, eg spuTði
hann um verk hans hjer.
Rannsóknirnar eru stutt á veg
komnar ennþá. En hann gerir
helst ráð fýrir því, að heilabólga
þessi sje skyld einni áður kumnri
teg. heilabólgu, sem hefír orðið
vart í hestum, og hepnast hefir
að lækna með „serum“. Veikin
mun vera smitandi. Samt sem áð-
ut' má vera, að samband sje milli
liennar og votheysgjafar — þann-
ig, að sóttkveikjan þrífist betur
í votheyi en annarstaðar.
Til þess að vita hvort það geti
svarað lcostnaði að framleiða „ser-
um“ gegn veiki þessari, þarf að
fást vitneskja um það', hve út-
breidd veikin er hjer á landi; og
kveðst dr. Lotz þurfa að ferðast
um laudið í sumar til þess að at-
huga það mál. Annars ætlar hann
að liafa rannsóknabækistöð sína
á Hvanneyri. Dr. Lotz vinnur að
verkefni sínu með frábærri elju og
áhuga, og er vonandi að honum
takist að grafast fyrir rætur þess-
airar illkynjuðu veiki, svo hún
• standi eigi eðlilegri framþróun
] votlieysgerðar fyrir þrifum.
|
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmtrmmmmmmmmn
A leynistigum.
— Mjer finst engin ástæða vera
*til þess. Þú mátt eki gleyma því,
-að Philip Ghartley var feiminn og
klaufalegúr í framkomu, feiminn
hiðill var hann, en að þú varðst
fljótar en hann átti von á, ver-
ahlarvön hefðarkona, er menn hóp-
niðust í kring um. Þetta gerði hann
•ennþá óframfærnari en þig
heimtufrekari.
Litta kastaði sígarettunni á árin
-giæðumar. — Þetta er misskiln-
ingur hjá þjer, sagði hún. -Jeg
játa, að Phil hefir altaf verið'
óframfærinn, en hann hefir ekki
-altaf verið með allan hugann við
skriðdýr, pöddur og mykjuhauga.
Manstu fyrsta árið okkar þegar
við vorum í Monte Carlo?
— Já, skyldi það.
— Þá manstu líka eftir André
de Malsahre.
— Vitanlega.
— Vissir þú að jeg var blind-
bál skotin í honum.
— Grunaði það. En þú gast
aldrei um það.
— Jeg hjelt, að þarna hefði
jeg hitt einustu ást lífs míns.
Alt var svo yndislegt, svo dul-
arfult, svo hirnneskt. Jejj: gat
elcki minst á fögnuð minn við
nokkurn mann. Jeg gekk í
leiðslu.
Hún þagnaði augnahlik, og
rödd hennar skalf. Fjölskylda
hans talcli honum trú um. að
hann vrði að giftast einhverjnm
kvenmanni, sem var af eins
gamalli aðalsætt eins og hann.
Og hún var ríkari en jeg. Þetta
hefir þú þá skilið, er þú heyrðir
að hann ætlaði að giftast Jeanne
de Croisier.
Gabriella jankaði við. Hún
komst við af því að hugsa um
þennan atburð allan, er hún
hálft um hálft hafði skilið og
sjeð með eigin augum, enda þótt
hún hefði aldrei gert sjer fylli-
lega grein fyrir því, hve mjög
þetta alt hefði haft áhrif á líf
vinkonu hennar.
André hafði fengið að vita, að
jeg ætti ekki nema nokkrar þús-
undir, en Jeanne de Croisier átti
eina eða tvær miljónir. Seinna
meir rann það upp fyrir mjer, að
hann hafði spurt mig að því,
hvað jeg ætti, rjett í svip, um
leið og hann kysti mig. Og mig
grunaði ekkert. Jeg sagði hon-
um alt af ljetta. Svo fjekk hann
að vita, að fólkið hans hafði á-
kveðið það fyrir löngu siðan, að
hann ætti að eiga ungfrú Croisi-
er. Og hún var somu þjóðar og
hann, sömu trúar og hann o. s.
frv. Þetta sagði hann mjer alt
saman, og miklu rneira, kvöld
eitt, er við fórum á báti út á
vatnið í tunglsljósi. Jeg sat í
bátnum með þeirri hugarangist,
sem jeg get ekki lýst með orð-
um. Mig langaði til að berja
hann, gefa honum utanundir —
sparka í hann. Ljósin á landi
voru eins og augu, sem störðu á
mig, og sáu í hvílíkri angist jeg
var.
Og svo dirfðist hann ...........
hann dirfðist, þú þekkir franska
karlmenn hvernig þeir eru, þeg-
ar um er að ræða fjölskyldur
þeirra og giftingar, og .... og
.... svo hitt. Já, það var sem
jeg segi. Hann dirfðist. Jeg gat
ekki ímyndað mjer, að hægt
væri að hata mann eins og jeg
hataði hann þá.
Hún þagnaði. Sorgin þyrmdi
yfir hana. Hún þerraði tár sín.
Gabriella tók í hönd henni.
— Og svo kom Philip Chart-
ley, sagði hún.
— Já, svaraði Litta, svo kom
Philip. Jeg hafði hitt hann hjá
þjer fyrir einum eða tveimur
mánuðum.
— Hann hafði verið í sömu
herdeild og bróðir minn. Jeg
þekti hann ekki mikið. En nokkr
ir kunningjar mínir þektu hann.
Jeg sá það á honum, að hann
varð hrifinn af þjer í sama vet-
fangi og hann sá þig fyrst. En
mjer datt ekki í lifandi hug. —-