Morgunblaðið - 01.12.1928, Page 1

í 1.
fslendingar liáðu hvíldarlítið
baráttu um rjettindi landsins frá
því um 1830, er Baldvin Einarssor.
hóf kröfima um endurreisn Al-
þingis, ]>angað til 1918, er
Danir viðurkendu fullveldi ís-
lands. — Saga þeirrar baráttu
er ennþá órituð, en nú er saga
Jóns Sigurðssonar í smíðum og
verður þar gerð ítarleg grein fyr-
ir liinum fyrsta þætti baráttunnar
frani að 1874. En um miðþátt
hennar hefir ennþá lítið sem ekk-
ert verið ritað, og má ekki öllu
lengur við svo búið standa. Bene-
dikt Sveinsson var þá oddviti ís-
lendinga og var þá við óvenju-
lega raman reip að draga, er of-
ríki og ójöfnuður hægri manna var
sem mestur í Danmörku. \Tarð því
sjálfstæðisbaráttan á þeim árum
ákaflega erfið og mæðusöm, enda
veitti þá ekki af allri hinni óbil-
andi stefnufestu og óslökkvandi
hugsjónaást Benedikts Sveinsson-
ar til þess að knýja íslendinga til
sóknar. Vantar ennþá mikið á, að
Islendingar kunni að virða þann
mann svo sem þeim væri skylt.
Hinn síðasti þáttur baráttunnar
er öllum í fersku minni ennþá, og
mun enn langt í land áður en vjer
getum kveðið upp óhlutdræga
dóma um þau tíðindi, senr þá gerð-
ust. En víst er um það, að aldrei
verða allar minningar frá því
tímabili glæsilegar. Vopnaburður
íslendinga var ]>á oft ófagur, enda
bcirðust þeir úm þær mundir ekki
síður við sjálfa sig' en við Dani.
Plokkadjrættir höfðu verið all-
rniklir hjer á landi alla stund síð-
an er stjórnarskrár-frumvarp dr.
Valtýs Guðmundssonar sá dags-
ljósið, en þeir færðust í algleym-
ing eftir 1904, er þingræðis-öld
hófst hjer á landi. En þrátt fyrir
alt urðu leikslok þau, að vjer átt-
um fullkomnum sigri að fagna
1918, o§0 mun tvent hafa valdið
þar mestu um : miklar og óvæntar
efnalegar framfarir hjer innan-
lajnds og tíðindi þau, er gerðust í
álfunni, er alt gekk úr grópum af
völdum styrjaldarinnar miklu. —
Hjer skal ekki minst á foringja
Islendinga á, þessit síðasta tímabili
sjálfstæðisbaráttunnar, en eins út-
lendings skal getið,sem vegnastöðu
sinnar gat orðið oss að meira liði
en nokkur annar og varð það líka.
En sá maður var Friðrik konung-
nr hinn áttnndi. Hann átti áreið-
anlega frumkvœðið að því, er
nefnd íslenskra manna og danskra
var skipuð til þess að rannsaka og
gera tillögur nm samband land-
anna 1907. Og þó að fslendingar
vildn ekki aðhyllast frumvarp það
Fullveldinu fagnað 1. desember 1918.
Laust fyrir hádegi hinn 1. desember 1918 tók fólk að streyma að Lækjartorgi. Fyrir framan Stjórnarráðið söfn-
uðust þeir, sem sjerstaklega voru boðnir, svo sem ræðismenn erlendra ríkja, embættismenn, blaðamenn o. s. frv., en
meðfram brautinni á stjórnarráðsbleltinum stóðu sjóliðar af danska varðskipinu heiðursvörð. Sigurður Eggerz, þá-
verandi fjármálaráðherra fiutti ræðu, og lýsti yfir því, að upp frá þessari stundu væri ísland fullvalda ríki. Síðan var
íslenski fáninn dreginn að hún á stjórnarráðshúsinu í fyrsta skifti, en varðskipið heilsaði honum með 21 fallbyssuskoti.
Fögnuður var tiltölulega lítill i bænum þennan dag, og olli því spanska veikin, sem jjá hafði herjað hjer i 3 vik-
ur og|agt hundruð manna i gröfina.
! til sambanclslaga, sem sú nefnd \
bar fram, þá verður því alclrei
j neitað, að íslensku nefndarmenn-
' irnir höfðu þoknð dönsku nefnd-
' armöimunum furðu langt áleiðis
til rjetts skilnings á málstað vor-
um. Friðrik konungur mun hafa
veitt þeim íslendingunum drjúgan
stuðning, enda sagði hann við þá
J að nefndarstörfum loknum, að
hann hefði veitt þeim alt það lið,
sem honum liefði verið unt. („Jeg
I har gjort alt for Dem, som en
| konstitutionel Konge kan göre“).
Friðrik konungur varð fyrstur
I allra konunga vorra til þess að
líta á íslands mál frá íslensku
sjónarmiði. Öllum kom á óvart, er
hann nefndi ísland ríki á Kolvið-
arhól, og er ekkert vissara en að
liann mismælti sig ekki, svo sem
Danir vildu halda. Árinu áður
höfðu íslenskir blaðamenn lýst því
j'fir, að þeir vildu ekki, að ísland
yrði ríki („ísafold“, 14. nóvember
1906). Friðrik konungur mun ekki
hafa aukið vinsældir sínar í Dan-
mörku með þessu fylgi sínu við
málstað fslendinga, en hjer á ligndi
ætti minning hans aldrei að fyrn-
ast.
Hinar miklu framfarir og stakka-
skifti íslenskra atvinnuvega liefj-
ast eftir að íslandsbanki var stofn-
aður (1904) og ritsímasamband
fengið við umheiminn (1906).Eklci
skyldi oss Islendingum gleymast,
hve mikinn þátt þau tíðindi áttu í
hepp.ilegum úfslitum sambancls-
málsins, enda vitnaði Za,hle for-
sætisráðherra til framfaranna á ís-
landi, er hann lagði sambandslaga-
frumvarpið fyrir ríkisþingið 1918.
Hjer fara á eftir nokkrar tölur,
sem menn hafa gott af að átta sig
á. Skal þá fyrst minst á tekjur og
gjölcl landssjóðs.
1925 16,034,169 10,910,711
1926 12,437,357 12,640,685
Utfluttar vörur námu:
Ár 1900 .......... 9,000,000 kr.
— 1910 ....... 14,406,000 —
— 1917 ....... 29,715,000 —
— 1918 ....... 36,920,000 —
— 1919 ....... 75,014,000 —
—- 1920 ......... 60,512,000 —
— 1921 ....... 47,504,000 —
— 1922 ....... 50,599,000 —
— 1923 ....... 58,005,000 —
— 1924 ....... 86,310,000 —
— 1925 ....... 78,640,000 —
— 1926 ....... 53.070,000 —
Ár. Tekjur. Gjöld. Eix innfluttar vörur:
1880 390,817 344.072 Ár 1900 ... ... 6,528,000 kr.
1890 589,866 483,277 — 1910 ... .. 11,323,000 —
1900 815,488 791,177 — 1917 ... .. . 43,466,000 —
1910 1,692.186 1,777,901 — 1918 ... ... 41,028,000 —
1917 14,642,871 13,858,026 — 1919 ... ... 62.566,000 —
1918 10,488,189 10,193,388 — 1920 ... ... 82,301,000 —
1919 16,425,901 16,693,325 — 1921 ... ... 46,065,000 —
1920 16,639,999 16,111,786 — 1922 ... ... 52,032,000 —
1921 12,851,791 12,161,785 — 1923 ... ... 50.739,000 —
1922 10,221,163 12,136,209 — 1924 ... ... 63.781,000 —
1923 8,106,675 10,341,378 — 1925 ... ... 70,191,000 —
1924 11,148,442 9,503,352 — 1926 ... ... 57,767,000 —
Þess þarf nú væntanlega ekkí
að geta, að þessar tölur verður að'
endurmeta að því er til liinna síð-
ustu ára kemur, því að hjer er
reiknað með seðlakrónum, en ekki
gullkrónum, og ekki kaft tillit til
þeirra breytinga, sem orðið hafa á
verðgildi seðlakrónunnar, og hefir
þó einkum einu sinni, haustið 1925*.
orðið ákaflega snögg breyting á
gildi hennar. En það mun þó aldrei
verða vefengt, þrátt fyrir alt og,
alt, að lijer hafa gerst stórfeldar
og hraðstígar framfarir á síðustu
áiiatugum, þó að miklu muni, að
þær hafi náð til allra atvinnu-
greina landsmanna. Einkum hefir
annar liöfuð-bjargræðisvegur ís-
lenclinga, lanclbúnaðui’inn, orðið
hart úti, því að þó að vitanlega
megi benda á ýmsar mikilvægar
framfarir í sveitum, svo sem kaup-
fjelagsskapinn, — þar sem honum
er stjórnað af skynsamlegu viti og
samkvæmt heilbrigðum viðskifta-
reglum, — aukna jarðrækt, betri
nýting áburðar, liollari og vist-
legri híbýli o. s. frv., — þá er uú
svo lcomið, að laixdbúnaðurinn er
í raun og veru orðinn ófær til ]>ess
að keppa unx vinnukraft við sjáv-
arútveginn. Tölurnar tala: 1917
voru fluttar út landvörur fyrir
10,5 nxilj., en sjávarafurðir fyrir
26,3 milj., 1919 er lilutfallið 10,5
milj.: 26,3 milj., 1919 23,9: 50:1,
1920 9,5: 50, 1921 7,1: 39,7, 1922:
7,4: 41,9, 1923 6,9: 49,7, 1924 13,2:
72, 1925 7,6: 70, 1926 7,3: 45. —
Þessar tölxx lýsa ægilega, hvílík-
xxr nú er orðinix máttarmunur land-
búnaðai’- og sjávainxtvegs. Enginn:
ísleixdiixgxir. sem hefir ást á lxeil-
brigðxx og óspiltu sveitalífi og
kann nokkxxr skil á þeim nxenix-
ingargróðri, sem hingað til hefii"
þó þrífist í sveitum landsins, get-
ur horft rólegur á þann barning,
seixi sveitabóndinn verður nú að
þreyta gegn andvíðri og öfúg-
strevmi. En engum heilvita manni
ætti að geta komið til hugar, að
þetta mikla mein verði bætt með
skömmum og. flokksæsingum. Ef
menn brjóta alt þetta mál til
mergjar laf skynsamlegu viti og
með rólegum geðsmunum, muntt
menn væntanlega verða á eitt sátt-
ir xxm, að' engar ráðstafanir muni
geta reist við landbúnaðinn, ef
meginhjeruðum landsins er eigi
sjeð fyrir svo greiðum og trnxxst-
um samgöngum sem þeim, er nús
gerast bestar í Evrópu. Annars
hlýtur þetta nauðsynjamál að
vekja margvíslegar spurningar í
hugum hugsandi manna. Verður
vorri fámennu þjóð kleift að halda
öllum hinum víðlendu og strjálm