Morgunblaðið - 02.03.1930, Blaðsíða 9

Sunnudaginn 2. mars 1930.
T ra usts yf irl ýsi ng
frá [28 læknum
til dr. med. Helga Tómassonar. I
Á fundi lækna í gærkvöldi var gerð svohljóðandi yfirlýsing, sem
vjer að gefnu tilefni óskum birta:
Vjer undirritaðir læknar, lýsum því yfir, að dr. med. Helgi
Tómasson hefir aflað sje þe'irrar sjermentunar í sinni grein, sem
fullnægir ströngustu kröfum til geðveikralæknis.
*Að vjer berum fullt traust til hans, sem manns og læknis.
Að allar árásir, sem ganga í þá átt, að gera lítið úr þekkingu
hans, drengskap og samviskusemi, ern að vorum dómi algerlega
órjettmætar.
Reykjavík 1. mars 1930.
Guðm. Hannesson. Matth. Binarsson. M. Júl. Magnús. Ól. Þorsteinsson.
Árni Pje'tursson. Halldór Hansen. Valtýr Albertsson.
Hannes Guðmundsson. Niels Dungal. Ólafur Jónsson. Sig. Magnússon.
Jón Kristjánsson. Sæm. Bjarnhjeðinsson. Kjartan Ólafsson.
D. V. Fjeldsted. Sveinn Gunnarsson. Magnús Pjetursson.
H. Ingvarsson. G. Binarsson. Þórðnr Sveinsson. Fr. Björnsson.
Guðm. Tihoroddsen. Bjarni Snæbjörnsson. Þ. Edilonsson.
Katrín Thoroddsen. Einar Ástráðsson. B. Gunnlaugsson Ól. Helgason.
Alit Hæstarjettar
nm fimmtardóm stiðrnariimar.
Ýms ákvæði irumvarpsius þverbrjóta stjórnarskrána.
[Plæstirjettur hefir sent Alþingi ítarlegt álit um fimmt-
ardómsfrumvarp stjórnarinnar. Sjálfsagt ]>ykir að álit
þetta komi fyrir almenningssjónir, og verður það því birt
hjer. Fyrirsagnir allar eru gerðar af ritstj. þessa blaðs].
Nafnið ,,hæstirjettur“.
Það er sagt í ástæðunum, að í
rauninni þurfi að endurskoða alla
rjettarfarslöggjöfina og koma
henni í eitt samstætt kerfi. Virð-
ist það því koma kynlega fyrir,
að taka einn liðinn út, og það
þann liðinn, sem nýlega hefir
fengið nýtízku umbúnað. Þetta er
þó talið „eðlilegast og sjálfsagð-
ast“ í ástæðunum.
Það er rjétt, að nafnið „hæsti-
rjettur“ mun ekki hafa látið jafn-
vel í eyrum allra fyrst eftir að
dómstigunum var fækkað. En nú
finna sennilega sárafáir eða jafn-
vel engir til þess. Nafnið er vel
fallið til þess að sýna þajð bæði
inn á við og út á við, að rjettur-
inn er úrslitadómstóll, enda heita
langflest úrslitadómstigin sam-
svarandi nafni, og öll á Norður-
löndum. Og nafnið á úrslitadóm-
stólnum í íslenskum málum hefir
á þriðju öld verið hæstirjettur.
Fimmtardómur er að vísu fornt
heiti á æðsta dómstól landsins
mestan hluta lýðveldistímans, en
alóhæft til að tákna það út á við,
að hann sje úrslitadómur, svo
sem þýðingin í sjálfum frum-
varpstextanum ber ljósastan vott
um. Og hvað sem öðru líður, er
nafnbreytingin ekki nauðsynja-
nýmæli, enda fimmtardómurinn
gamli, 3 tylftadómur, gerólíkur
úrslitadómstólum nútímans,
nefndur því nafni af því að fjórð-
ungsdómarnir 4 voru fyrir á A1
])ingi, er hann var stofnaður
Nýja nafnið því í rauninni rang-
nefni, meðan enginn er fjórð-
ungsdómurinn.
Dómsmálaráðherrann hefir
með bréfi dags. 21. f. m. sent
hæstarjetti frumvarp til laga um
fimmtardóm, sem lagt hefir ver-
ið fyrir Alþingi sem stjórnav-
frumvarp, og jafnframt mælst
til þess, að rjetturinn ljeti uppi
álit sitt um frumvarpið til þess
að það yrði lagt fyrir nefndir
þær, er kynnu að fjalla um frum
varpið á Alþingi.
Nú þótt nefndur ráðherra hafi,
ofan á ummæ'li þau, er hann ljet
sjer um munn fara um hæsta-
rjett á Alþingi 1928, sbr. B-deild
Alþt. það
2852—53
algerlega ný lög og nema hæsta-
rjettarlögin að öllu leyti úr gildi.
Þessu er óþarfi að svara með
öðru en því, að benda þeim, sem
um frumvarpið eiga að fjalla,
á, að bera saman tilskipun 11.
júlí 1800, sem er 22 gr. alls, við
hæstarjettarlögin, sem eru 57
gr., og lesa síðan frumvarpið og
hæstarjettarlögin saman, enda
sagt í sjálfum ástæðunum, að
samtals um 40 gr. af 68 sjeu
samhljóða samsvarandi greinum
í hæstarjettarlögunum, og þó
fara hvergi nærri allar þessar
Aukadómararnir.
Næsta, umtalsverða breytingin
ustu fyr en í málflutningnum
hvort mál er vafasamt eða eigi
Það mundi því heppilegra að til
taka það í sjálíum lögunum, hvei
mál eða málaflokka aukadómar
arnir skyldu fjalla um. Anna
væri einfaldast og öruggast, e:
3 dómarar þykja eigi nægja, ai
fjölga dómurunum um 2, endi
var fækkunin 1924 gerð á mót.
tillögum dómenda hæstarjettar
og varin með því einu, að hún
horfði til sparnaðar.
Próf
hæsía-
ár, sjerstaklega bls. j 28 gr. með nokkrar verulegar
og bls. 2882, 84 og, breytingar.
85, farið rakalausum orðum um Mun þá engum skynbæruni
rjettinn í ástæðum fyrir frurn- manni annarsvegar dyljast sá
varpinu og ekki leitað ráða rjett- mikli munur, sem hæstarjettar-
arins áður en frumvarpið var
samið og fullprentað, þá viljum
vjer þó málefnisins vegna, um
leið og vjer mótmælum ofan-
nefndu atferli ráðherra í garð
rjettarins, skýra háávirtri alls-
herjarnefnd efri deildar, sem
málinu hefir verið vísað til, frá
áliti voru um frumvarp þetta, í
því trausti að nefndin gefi háttv.
alþingismönnum kost á að kynn-
ast skoðun vorri á frumvarpinu.
Frumvarpið gerir enga nýja
skipun á dómstólunum.
Frumvarpið er 14 kaflar og
68 greinir, og í ástæðunum kall-
að „alger nýmyndun á æðsta
dómstiginu“. Er þar ennfremur
sagt, að breytingarnar, sem
frumvarpið geri á hæstaréttar-
lögunum, sjeu ekki minni en
þær breytingar, sem þau lög
gerðiu á gömlu landsyfirrjetta?--
tilskipuninni og því ekki minni
ástæða nú en þá til að búa til
lögin gerðu á dómskipuninni-í
landinu, þar sem þau, auk
margra annara breytinga, fluttu
úrslitadómsvaldið inn í landið
og lögleiddju gersamlega nýtt
rjettarfar um meðferð allra
mála í rjettinum. Nje heldur
mun hinsvegar nokkrum dylj-
ast hitt, að ráðgerðu nýmælin í
frumvarpinu gáfu ekki nokkra
átyllu til að semja nýtt heildai'-
frumvarp og allra síst til að
leggja hæstarjett niður. Þau
hefði öll mátt lögleiða með
nokkrum viðaukagreinjum.
Verulegu breytingarnar eru í
rauninni sem sje aðeins tvær:
Niðurfellingin á íhlutunarvaldi
rjettarins um skipun dómara
samkv. 4. lið 6. gr. hæstarjettar-
laganna og henni samfara afsal
á fullkomnu einræðisvaldi í því
éfni í hendur dóm,smálaráðherra
og svo breytingin á embættisaldri
dómaranna.
er ákvæði 4., 5. og 6. gr. frv. um um
2 aukadómara, sem aðaldómar-
arnir 3 eiga að geta fengið að
láni úr iagadeild Háskólans í
„margbrotnum, umfangsmiklum
eða vandasömum málum“. Er
sagt í ástæðunum, að þetta sje
áþekt deildarskiftingu nokkurra
erlendra úrslitadómstóla og svip
uð fyrirmæli sje að finna í 5
gr. norsku rjettarfarslaganna. —
En deildaskiftingin, þar sem hún
á sjer stað, t. d. í Noregi og
Svíþjóð, fer ekki eftir umfangi
málanna. Og í 5. gr. norsku rjett-
arfarslaganna er að vísu sagt, að
hæstirjettur geti kallað til mann
„i vidtlöftige saker“, en í tilvitn-
uninni hefir gleymst að geta þess
að þetta er aðeins varúðarráð-
stöfun gegn því, að einhver aðal-
dómaranna kynni að forfallast
meðan á flutningi málsins stend-
ur, en ekki til þess að fjölga
dómurunum. Norska ákvæðið
svarar því nánar til 2. liðs 5. gr.
hæstarjettarlaganna um tilkvaðn
ing varadómara í forföllum aðal-
dómara, heldur en til nýmælis
frv. um fjölgun dómara í vanda
sömum málum.
En ef ’hallast ætti að tillögu
frumvarpsins um aukadómara,
virðist þó ótiltækilegt að koma
henni fram á þann hátt, sem þar
er gert ráð fyrir. Það þarf eigi
að lýsa því nánar, að það mundi
auðveldlega geta vakið óánægju
og tortryggni gegn rjettinum, ef
hann ætti að úrskurða það
hverju falli, hvort 3 eða 5 dóm
endur ættu að dæma mál, er til
rjettarins er stefnt, enda verð
ur oft eigi úr því skorið til fulln-
dómaraefna fyrir
rjetti.
Er þá komið að annari aðal-
breytingu frumvarpsins, niður-
fellingu 8. gr. á 4. lið 6. gr.
hæstarjettarlaganna, skilorðinu
um próf dómaraefna fyrir hæsta-
rjetti. Er Akvæði þetta vitanlega
sett til varnar því, að óhæfir
menn taki sæti í rjettinum og
sitji þar, ef til vill áratugum sam-
an, og er auðvitað því óhjá
kvæmilegra sem rjetturinn er fá-
mennari.
Samskonar ákvæði mun vera
lögmælt í flestum nýlegum lög-
um um úrslitadómstigið utan ein-
ræðisstjórnarlanda, og útnefning
hæstarjettardómara annarsstað-
ar a. m. k. fara fram eftir til-
lögum hæstarjettar. í 43; grein
dönsku rjettarfarslaganna er
samskonar ákvæði og í íslensku
hæstarjettarlögunum. — f Finn-
landi skipar ríkisforsetinn hæsta-
rjettardómara samkv. tillögum
rjettarins. Og sama á sjer stað
Svíþjóð, samkv. gamalli venju
Annars er ekki skýrt alls kostar
rjett frá hjer að lútandi fyrir
komulagi erlendis í ástæðunum
Þannig hefir láðst að geta þess
Eistland, að hæstirjettur
stingur þar upp á 2 dómaraefn
um í hvert laust sæti, og þjóð
þingið skipar þá annan ]>eirra.
Þetta er líka í samræmi vi^
stjórnarskrárvarið sjálfstæði
dómsvaldsins í öllum stjórnfrjáls-
um löndum, sbr. 2. gr. stjskr.,
enda rjettmæti þess játað af öll-
um málsmetandi stjórnmálamönn
um. 1 þessu sambandi má geta
^ess, að núverandi dómsmálaráð-
herra tók ótvírætt í þann streng
á Al])ingi 1924, sbr. B-deild Al-
]>t. það ár, bls. 1993. Þar farast
honum þannig orð: „Mjer virðist
meiri trygging fyrir því, að bestu
mennirnir verði dómstjórar, ef
þeir eru kosnir innan rjettarins,
heldur en ef þeir eru skipaðir af
hinu pólitíska valdi“. Hjer var
um það að ræða, hvort forseti
hæstarjettar skyldi skipaður af
stjórninni eða kjörinn af rjettin-
um sjálfum, og það síðara varð
ofan á.
En sje það viðsjárvert að láta
stjórnina velja hæstarjetti for-
seta, jafnvel úr flokki dómar-
anna, hversu miklu hættulegra
hlýtur það þá ekki að vera, að
fá stjórninni fullkomið einræðis-
vald um það, hverjir skuli verða
og vera dómarar í rjettinum.
eru þó þeir, er skipa hæstarjett,.
>egar fimmtardómur tekur til
starfa. Þó má enginn fastur dóm-
ari vera eldri en 65 ára“.
En hjer að lútandi ákvæði 57.
gr. stjórnarskrárinnar er á þessa
leið:
Þeim dómendum, sem ekki
hafa að auk umboðsstörf á hendþ
verður ekki vikið úr embætti
nema með dómi, og ek'ki verða,
þeir heldur fluttir í annað em-
bætti á móti vilja, þeirra, nema
þegar svö stendur á, að verið er
að koma nýrri skipun á dómstól-
ana. Þó má veita þeim dómara,.
sem orðinn er fullra 65 ára gam-
all, lausn frá embætti, en eigi
skal hann missa neins í af laun-
um sínum“.
Út af þessu nýmæli, sem lík-
lega er aðalatriði frumvarpsins,
athugast það fyrst, að það er svo
langt frá því, að 60 ár sje of hár
dómaraaldur, að hann er líklega
yfirleitt nær því að vera besti
áldurinn, ekki síst í norðlægum
löndum, þar sem menn eldast yf-
irleitt betur en í suðlægum lönd-
um. Enda er ekkert hámark dóm-
araaldurs lögleitt í Bretlandi,.
Bandaríkjum vestanhafs, í Dan-
mörku og í Svíþjóð. I Bretlandi
og Bandaríkjunum sitja háaldr-
aðir dómarar í æðstu rjettunum,
og eru æðstu rjettir þeirra landa
þó fáskipaðri en samsvarandi
dómstólar í öðrum löndum. Aft-
ur á móti er aldurstakmarkið í
Finnlandi og Noregi 70 ár.
Þar næst mundi frumvarpið, ef
það yrði lögleitt, geta orðið ríkis-
sjóði alldýrt. Það gæti farið svo,.
að utan rjettarins sætu árum, ef
til vill kr&tUgum, saman á fullum
launum fleiri starfhæfir menn,
heldur en ])eir, er sætu í rjettin-
um sjálfum.
Og seinast en ekki síst gæti það
leitt til þess, að síðari stjórnir
teldu sjer frjálst að fara í fótspor
núverandi dómsmálaráðherra. Og
hvar væri þá rjettaröryggið i
landinu? Rjetturinn gæti með því
móti orðið leiksoppur í höndum
stjórna og stjórnmálaflokka. —
Væri þá sjálfstæði dómsvaldsins
gagnvart umboðsvaldinu orðið að
engu, þvert á móti ákvæðum IV.
kafla stjórnarskrárinnar. Og af-
leiðingunum að því þarf ekki að
lýsa.
Aldurstakmark dómara.
Er þá komið að hinu meginný-
mæli frumvarpsins og 'er það
einnig í 8. gr. Það er 3. liður
greinarinnar, og er hann á þá
leið, að aðaldómari: „Sje eigi
yngri en 30 ára og eigi eldri en
60 ára“.
„Undanþegnir þessu skilyrði
Stjómarskráin þverbrotin.
En að þessu sleptu þverbrýtur
3.1iður 8. gr. frumvarpsins 57. gr_
st j órnar skrár innar.
Hvorki stjórnarskráin nje önn-
ur lög landsins setja dómurum
neitt fortakslaust aldurstakmark.
57. gr. stjórnarskrárinnar segir
aðeins: Veita „má“ 65 ára göml-
um dómara lausn. Hún segir
ekki: Veita „skal“ o. s. frv. Og á
þessu er svo mikill munur, að
ekki þarf að orðlengja um það.
Ákvæði þetta er stílað til um-
boðsstjómarinnar, en ekki til lög-
gjafarvaldsins, og vitanlega lög-
mælt til þess að opna stjórninni
leið til að veita lausn manni, sem
orðinn er ófær til dómarastarfa af
einhverjum ástæðum, en vill ekki
fara með góðu og ekki er hægt að
setja af samkv. hinum tveimur
heimildum stjórnarskrárgreinar-
innar. Lögleiðing fortakslausrar
lausnar 65 ára, og þá því frem-
ur 60 ára, gamals dómara er því,.