Morgunblaðið - 16.04.1931, Blaðsíða 3

MORGUNBJLAÐIÐ
fBimnniiimiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiintitiiinr^
Útgef.: H.Í. Árvakur, Reykjavlk =
Ritatjðrar: Jðn Kjartansaon.
Valtyr Stefánsaon.
Ritstjðrn og afgreiSsla:
Austurstræti 8. — Slmi 500. =
Auglýsingastjðri: B. Hafberg. =
Auglýsingaskrifstofa:
Austurstrætl 17. — Simi 700. r=
Heimaslmar: =
J6n K jartansson nr. 742.
Valtýr Stefánsson nr. 1220. =
E. Hafberg nr. 770.
| Áskriftagjald:
Innanlands kr. 2.00 á mánu®i. =
Utanlands kr. 2.50 á mánuSi. =
í lausasölu 10 aura eintakifi.
20 aura meS Lesbök =
Imiininiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiim
Hvað er að ðttast?
Stiðrmrskrðrbrotii.
Hefir ráðuneyti Islands brotið
18. gr. atjórnarskrárinnar ?
Þannig spyr málgagn einræð-
.isstjómarinnar, Tíminn.
Hvað er að óttast?
Stjórnin hefir fengið konungs
valdið til að traðka á þingræð-
inu og brjóta stjórnskipunarlög
Llandsins. Þegar sýnt er, að meiri
hluti Alþingis ekki lengur vill
hafa þá stjórn, sem stýrt hefir
landinu síðustu fjögur ár, ger-
ir konungur ekki svo lítið, sem
að spyrja formenn andstöðu-
flokka stjórnarinnar, hvað þeir
hugsi sjer með nýja stjórnar-
:m,yndun. Hann leysir upp Al-
þingi og minnihluta stjórnin tek
ur sjer einræðisvald.
Er unt að traðka öllu greini-
legar á þingræðinu, en hjer er
.gert? Og til þess að koma ó-
hæfu þessari í framkvæmd, er
.stjórnarskrá landsins brotin.
Hvað er að óttast?
Er ekki það að óttast, að
mæsta skrefið verði, að einræðis
stjórnin fái konungsvaldið til
þess, að stefna ekki saman Al-
þingi, þegar hún sjer, að hún
verður áfram í minnihluta, eft-
ir kosningarnar?
En þó að Alþingi verði kvatt
:saman eftir kosningarnar, er þá
-ekki það að óttast, að einræðis-
stjórnin fái aftur konungsvald-
ið í lið með sjer, til að traðka
*á þingræðinu og brjóta stjórn
arskrá landsins? Getur ekki
konungsvaldið alveg á sama
hátt og nú átti sjer stað, rofið
.þingið aftur strax eftir kosn-
ingarnar, og þannig trygt ein-
ræðisstjórninni völdin áfram?
•Getur ekki þessi sami leikur
•endurtekið sig þing eftir þing
•og kosning eftir kosning? Hvar
*ru takmörkin?
Slys.
Yestmannaeyjum, 15. apríl.
Ólafur Sveinsson frá Norð-
firði, seytján ára, fjell út aí
vjelbátnum Sæbjörg og drukkn-
aði. Sæbjörg fjekk á sig sjó, og
var rjett farin. Allir bátar náðu
höfn og höfðu aflað vel. —
LFlestir bátar á sjó í dag.
Friðrik ríkiserfingi veikur.
K.höfn, 15. apríl.
United Press. FB.
Frederik krónprins hefir ver-
ið fluttur á Bispebjergspítala,
'vegna alvarlegrar magaveiki.
18. gr. stjskr. hljóðar svo:
Konungur stefnir saman Alþingi
ár hvert og ákveður, hvenær því
skuli slitið. Þinginu má eigi slíta
fynri en fjárlög eru samþykt (let-
urbr. mín).
Með þessu síðastnefnda ákvæði,
banninu við þingslitum fyrri en
fjárlög eru samþykt, er sett al-
menn regla, sem allar aðrar grein-
ar stjskr. verður að skýra í sam-
ræmi við, þar sem efni verða til.
Þetta almenna fyri'rmæli var því
alveg óþarft að taka upp í aðrar
greinar stjskr.
í 20. gr. stjskr. segir, að kon-
ungur geti rofið Alþingi. Þar með
er konungi lieimilað að taka. um-
boðið af þingmönnum, öðrum en
hinum landkjörnu, sem eru und-
anskildir þingrofi samkv. 27. grein
stjskr. 20. gr. stjórnarskr. verður
samkv. heilbrigðri skynsemi og
venjulegum lögskýringareglum að
skilja með fullri hliðsjón af áð-
urnefndu fyrirmæli 18. gr. um þing
slitin. Þingrof má því ekki verka
fyrri en þingið hefir fengið færi
á að afgreiða fjárlög fyrir næsta
ár. Það er því stjórnarskrárbrot,
brot á 18. gr. stjskr., að svifta
þingmenn umboði þeirra fynri en
fyrirmælum 18. gr. er fullnægt.
Opna brjefið um þingrofið nfi
er dagsett 13. apríl þ. á. og birt
í sameinuðu þingi daginn eftir. í
því segir það eitt, að Alþingi skuli
rofið, en ekki mæ-lt sjerstaklega
um það, írá hvaða tíma það skuli
verka. En fyrst svo er, þá hlýtur
að vera tilætlun ráðuneytisins, að
verkanir þess skuli hefjast frá
þeim degi, er það var birt. En
þar af leiðir aftur, að það hlýtur
að hafa verið tilætlun ráðuneytis-
ins, að þingi skyldi þá einnig slitið
þegar í stað, því að stjórnin get-
ekki liafa ætlast til þess að
þing með, frá hennar sjónarmiði,
umboðslausum þingmönnum hjeldi
áfram störfum. Að vísu hefir hr.
Tryggvi Þórhallsson algerlega van
rækt að afla sjer umboðs konungs
til þess að slíta þinginu, eins og
jafnan hefir verið venja. En þetta
tiltölulega smávægilega brot á
fastri venju skiftir vitanlega
minna máli.
Með því að slíta þannig þinginu,
enda þótt meðferð fjárlagafrum-
varpsins væri ekki lengra komið
en svo, að fjárveitinganefnd neðori
deildar hafði aðeins skilað nefnd-
arálitum og breytingartillögum um
fnimvarpið, hefir ráðuneytið ber-
sýnilega brotið oftnefnt fyrirmæli
18. gr. s-tjskr. Ráðuneytið hefir
svift reglulegt Alþingi stjórnar-
skrárbundnum rjetti sínum til þess
að setja landinu fjárlög fyrir
næsta ár.
Ákvæði 18. gr. um bannið við
þingslitum er vitanlega sett til ör-
vggis þingi og þingræði. Það á að
fvrirgirða það, að gerræðisfull
stjórn geti löglega svift þingið
stjórnarskrárbundnum- rjetti til
afgreiðslu fjárlaga. Hún á að
tryggja það, að landinu þurfi
aldrei að stjórna fjárlagalaust.
liggur prentað síðan í júnímánuði
í sumar og nefnist Rjettarsaga
Alþingis. Þar segi jeg á bls. 533:
..Þess er að geta, að nú má ekki
rjúfa þing (þ. e. senda þingið
heim) fyrri en fullsjeð er um
sam þykt f j árla ga f rum var psins,
samkvæmt 18. gr. stjskr. 1920.“
Þetta er skráð áður en atburðir
þeir gerðust, sem nú er nn deilt,
og hitinn, sém níi er, gétur ekki
hafa verkað á þann dóm.
Um þá pólitísku óhæfu, sem hjer
hefir farið fram af hálfu stjórnar-
innar, skaf ekki að öðru leýti
talað. Hún fær vafalaust lika sinn
dóm.
Einar Arnórsson.
Hjer stoðar ekki að vitna til
þess, að 23. gr. stjskr. geri ráð
fyrir því, að nauðsyn geti verið
á því að gefa lit bráðabirgðafjár-
lög. Sú nauðsyn getur verið fyrir
hendi, ef svo skyldi fara, að þing-
ið gerði ekki skyldu sína um af-
greiðslu fjárlaga eða ef þingi
skyldi verða ómögulegt að af-
greiða fjárlög nægilega fljótt, t.
d. vegna ófriðarástands.
Einliver hefir sagt, að úr því
að bannið við þingslitum fyrri
en fjárlög eru afgreidd sje ekki
nefnt í 20. gr. stjskr., þá eigi það
ekki við, ef þing er rofið. Þetta
er hinn mesti misskilningur. —
Ákvæðið í 18. gr. er alinent og al-
gerlega óviðeigandi að taka það
í aðrar greinir stjórnarskrárinnar,
enda algerlega óþörf endurtekn-
ing. Einstakar greinir stjórnar-
skrárinnar má ekki, fremur en í
öðrum lögum, slíta lit úr sam-
bandi við aðrar greinir hennar.
Hversu slíkt sje fráleitt, má
sýna með mörgum dæmum. í 11.
gr stjskr. segir t. d., að konungur
skipi ráðherra og veiti þeim lausn.
Sá, er skýra vildi þetta ákvæði án
tillits til annara ákvæða stjskr.,
eins og lögfræðingar stjórnarinnar
vilja gera um 20. gr., mundi kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að kon-
ungur gæti gert þetta hvort
tveggja á eindæmi sitt. En hann
gætti þess ekki, að 11. gr. verður
að skilja bæði með hliðsjón af 1.
gr. stjskr., er segir, að stjórnskipu-
lagið sje þingbundin konungs-
stjórn, 10. gr., er segir, að ráð-
herrar beri ábyrgð á stjórnfram-
kvæmdum, og 15. gr., er segir
að undirskrift ráðherra þurfi með
konungi til þess að stjórnarráð-
stafanir fái gildi.
Annar, ónafngreindur, lögfræð-
ingur stjómarinnar vitnar í rit
þeirra Matzens og Lárusar Bjarna-
sonar til stuðnings þeirri stað-
hæfingu sinni, að ráðuneytið hafi
kki brotið stjórnarskrána með
atferli sínu. En sá er liængur á
þessum tilvitnunum, að rit þess-
ara manna eru bæði gefin út löngu
fyrir 1920. Þau skýra grundvall-
arlög Danmerkur og stjórnarskrá
íslands 1874 og stjórnskipunar-
lögin frá 1903. En í engin þessi
stjómarlög var bannið gegn þing-
slitum áður en fjárlög væri af-
greidd komið. Það kom fyrst í
núgildandi stjórnarskrá, sem sett
var á þingunum 1919 og 1920. —
Uftir hinum eldri stjórnskipunar-
lögum var þinginu ekki tryggður
bessi rjettur. Skoðanir þessara
manna á lögum þeim, sem hjer
viltu fyrir 1920 skiftir því alls
engu máli um skýringu á þessu
algerlega nýja. ákvæði gildandi
stjórnarskrár.
Einhver kynni nú, í þeim hita,
sem oftnefnt tiltæki ráðuneytisins
hefir skapað, að halda því fram,
að jeg dæmdi ekki um þetta sem
óvilhallur maður. En það vill svo
vel til, að jeg hefi haldið ná-
kvæmlega hinu sama fram, sem
Frá störfum þingmeir hlutans
í gær.
Þingmenn Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins á fundum mikinn hluta dagsins.
Ásgeir ÁsgeSrsson, forseti Sameinaðs þings
kallaður á fund. Farið fram á, að hann kalli
saman þingfund. Hann neitar.
Þingflokkarnir senda menn á fund Tryggva
Þórhallssonar og fara þess á leit, að hann heiðist
tafarlaust lausnar fyrir ráðuneyti sitt. Hann
æskir umhugsunarfrests til kl. 3 í dag.
Dagurinn í gær (miðviku-
dagur) fór allur í fundahöld
þingmanna.
Klukkan 10 árd. komu þing-
menn Sjálfstæðisflokksins á
fund í þinghúsinu. Var þá mjög
ýtarlega rætt, hvernig bregðast
skyldi við því tiltæki stjórnar-
innar, að vísa þingmönnum á
brott. Var það samróma álit
allra, að stjórninni ætti ekki
að haldast þetta uppi, ef nokk-
ur lögleg ráð væri til þess að
hindra það.
Var það ákveðið, að fá for-
seta sameinaðs þings, Ásgeir Ás
geirsson á fund, til þess að kom
ast eftir því, hvað farið hefði
milli hans og konungs, áður en
konungsbrjefið fræga var út
gefið.
Alþýðuflokksþingmennirnir
voru á fundi á sama tíma.
Klukkan 2 komu þingmenn
beggja flokka saman á fund, og
var þar mættur Ásg. Ásg. Voru
lagðar þar fyrir hann ýmsar
spurningar, og voru þessar helst
ar: —
Hvaða skilaboð fóru milli for
seta og konungs og konungs-
ritara í sambandi við þingrof-
ið?
Ásgeir svaraði því, að hann
hefði fengið tvö skeyti á sunnu-
daginn var. í öðru var spurt
um, hvernig vantrauststillagan
væri orðuð, i n hitt var um það,
hverjir væri formenn þingflokk
anna. Bæði þessi skeyti voru frá
ltonungsritara, og svaraði for-
seti þeim samdægurs. önnur
skeyti eða boð höfðu ekki far-
ið milli hans og konungs.
Þá var forseta bent á, að
meiri hluti þingmanna liti svo á,
að þingi mætti ekki slíta, fyrr
en fjárlög hefðu verið afgreidd,
og að samkvæmt því vildu þeir
skora á hann, að halda fundum
þingsins áfram.
Hann svaraði, að hann liti
svo á, að með þingrofinu væri
umboð þingmanna niður fallið,
og honum væri því ekki kleift,
að halda fundum áfram, nema
konungur gerði á þessu aðra
skipun.
Þá var hann spurður, hýort
hann hefði sem forseti haft
nokkur afskifti af þessu tiltæki
jeg nú geri, í riti mínu, sem fyrir' stjórnarinnar.
Svaraði hann því, að sem for-
seti hefði hann engin afskifti
haft af því, en hvað hann hefði
lagt til þessara mála að öðr.U’
leyti, væri þessu óviðkomandi.
Var nokkuð frekar um þetta
rætt, og vjek Ásgeir svo af
fundi.
Eftir nokkrar frekari umræð-
ur gengu þingm. svo á flokks-
fundi. Var þar ákveðið, að gera
menn á fund forsætisráðherra,
skýra honum frá því, að í á-
stæðunum fyrir þingrofinu væri
gefið í skyn, að hann hefði
skýrt konungi svo frá, að þing-
meirihluti sá, sem stóð að van-
traustinu, gæti ekki myndaS
stjórn. Þetta væri alrangt. Meiri
hlutinn hefði verið og væri enn
viðbúinn að benda konungr á
leið til þinglegrar stjórnarmyffd
unar. Þess vegna væri nú ein-
dregið skorað á hann, að htýða
þingviljanum og beiðast lausn-
ar. Til þessarar farar voru vald-
ir: Jón Þorláksson og Jón Bald
vinsson. Áttu þeir að hitta rájð-
herrann klukkan 81/2-
Fundir um þessi mál stóðu til
kl. rúmlega 7. Var þá gert rað
fyrý*, að hittast aftur kl. 9 og
heyra svör ráðherra.
Þegar á fundinn kom, skýrði
Jón Þorláksson frá því, að hann
hefði borið fram fyrir forsætfe-
ráðherra frá Sjálfstæðisflokkn-
um:
1. Áskorun um að beiðaat
lausnar fyrir ráðuneytið.
2. Tilmæli um að gera kon-
ungi aðvart um þessa á-
skorun.
3. Tilkynningu um, að flokk-
urinn væri við því búinn,
að benda konungi á le@
til stjórnarmyndunar
þingræðisgrundvelli, éf
ráðuneytið beiddist laus»-
ar. —
Jón Baldvinsson flutti for-
sætisráðh. samtímis samskonar
áskorun og greinir í 1. lið, og
tilkynningu sem undir 3, líð-
frá Alþýðuflokknum.
Forsætisráðherra lofaði svar*
við áskorunum þessum um lausnr
arbeiðni kl. 2%—3 í dag.
Hann lofaði og að skýra kon-
ungi frá áskorun Sjálfstæðfe*
flokksins.