Morgunblaðið - 16.04.1931, Blaðsíða 5

5
Fimtudag 16. apríl.

Valdaránið.
Það er oft talað um, að ís-
lendingar hafi ekki keypt sjálf-
stæði sitt með blóði. Þetta er að
sönnu rjett, ef bókstaflega er
skilið, en þó mun ekki þurfa að
fletta mörgum blöðum sögunn-
ar, til að sannfærast um, að
það hefir ekki rjettst okkur við
nímstokkinn. Þurfa íslendingar
því hvorki að fara gálauslega
með það af þeim sökum, að það
hafi ekkert kostað, nje heldur
hinu, að það sje lítils virði.
En hversu hátt eða lágt sem
menn vilja verðleggja ríkisrjett
arlegt sjálfstsftði landsins okk-
ar, þá veit að minsta kosti öll
íslenska þjóðin það, að berum
fótum troðin grýtt gata liggur
að baki þess rjettar, sem íslensk
ir kjósendur nú hafa öðlast, tii
að ráða sjálfir málefnum sín-
um. —
Það er ekki all-langt síðan að
enginn íslendingur rjeð neinu
um það, hvaða lög giltu hjer I
landi, enginn íslendingur rjeð
neinu um það, hver rjettur hon-
um var skapaður, hvernig skip
aðir voru þeir dómstólar, er
cLæma skyldu um þá eða þeirra
saltir. — Það er furðu skami
síðan íslendingar voru gjörsam-
Icga háðir dutlungum erlendra
manna um meðferð allra sinna
mála, bæði almennra mála og
einkasaka. Þeir urðu að sæta
r.ömu kjörum og lítt siðaðar og
ómentaðar þjóðir verða að sæta.
En íslendingar sættu sig eldci
Vð þetta. Þeir þóttust vera and-
IcgS aðalborin þjóð, og þeir
hcimtu fast stjórnartaumana úr
liendi hins erlenda valds og
jafnframt einstaklingsrjcttinn
til þess, aílir í fullu jafnrjetti,
; ð ráða sínum eigin málum.
Það þing, sem nýlega er upp-
.eyst með ofbeldi, var nokkuð á
veg komið með það, að stíga síð
asta sporið til hins almenna
atkvæðisrjettar um þjóðmál,
og jafnrjettis alira fullveðja
manna í landinu til þátttöku um
skipun Alþingis.
Ofbeldisstjórnin, sem nú hef-
ir sjálf tekið sjer völd á íslandi,
gegn vilja Alþingis*og alþingis-
kjósenda, þoldi ekki, að þessi
jafnrjettis- og mannrjettinda-
spor yrðu stigin. — Mótstaða
hennar gegn þessu beindi henni
inn á hina óþingræðilegu og
andþjóðræðilegu braut, sem
hún nú treður.
Að sönnu mun höfuðástæðan
til þess ofbeldisverks, sem fram
ið var á Alþingi 14. þ. m. vera
cú, að stjórnin hefir framið þau
óbótaverk, er hún sjer sjer ekki
fært, að láta koma fyrir al-
menniingssjónir, áður en til kosn
inga er gengið, og er það út
af fyrir sig, alvarlegt íhugunar-
efni fyrir íslensku þjóðina. En
jafnframt því, er þjóðin hug-
leiðir þessar hrakmannlegu á-
stæður fyrir ofbeldisverkum
stjórnarinnar, verður hún að
gera sjer ljóst, hvers eðlis sjálft
verkið er. —
íslenska þjóðin hefir, þrátt
fyrir margra alda erlenda kúg-
un og fáheyrða örbyrgð á um-
liðnum öldum, sett hjá sjei
samskonar stjórnarfyrirkomu-
Iag og best mentaðar þjóðir
búa við. — Þetta stjórnarfyrir-
komulag er á þá lund, að þjqðin
-ctur sjer sjálf lög og r.jett. —
Hefir á síðarj árum enginn leyft
sjer að efa, að þetta stjórnar-
fyrirkomulag sje sambooiö
menningu þjóðarinnar.
Eins og kunnugt er, fer Al-
þingi með það vald, í umboði
Ir ósenda, að setja þjóðinni lög
og rjett. Umboð þingmanna er
Anabundið, og er ekki fram-
lengt, nema saman fari skoðan
ir þeirra og kjósenda.
Alþingi fær einum manni, for
sætisráðherra, vald til að fram-
kvæma ákvarðanir sínar. Um-
boð hans er ekki bundið við
neinn tíma, heldur að eins það,
að hann framkvæmir vilja Al-
þingis og fyrirskipanir, og ekk-
ort annað. Það vald, sem fær
Iionum umboðið, getur einnig
svift hann því, hvenær sem því
sýnist, og fyrirvaralaust. Stað-
festing konungs á því, er að
eins formsatriði.
Það sem skeði 14. þ. m. var
það, að Alþingi kallaði forsætis-
ráðherra á sinn fund, til þeso
að taka af honum þetta umboð.
En hann neitaði að afhenda
það, og traðkaði vilja og rjetti
þess valds, er hann hafði um-
boð sitt frá, og jafnframt vilja
cg rjetti þeirra, sem Alþingi
hefir umboð sitt frá — Alþing-
'ískjósenda. —
Meirihluti Alþingis hefir tek-
;ð af Tryggva Þórhallssyni það
vdd, sem það eitt getur feng-
'ð honum. Þetta hefir þingið
gert vegna þess, að hann hefii
bæði misnotað umboð sitt, og
viil nú ekki framkvæma vilja
þingmeirihlutans. Tr. Þórhalls
son hefir því ekki lengur umboð
frá Alþingi, trl þess að fara með
völd í þessu landi. Hann ei
valdalaus maður samkv. íslensk
um stjórnarlögum. En hann hef
ir gert tilraun til þess, með að-
stoð dansks konungs, að svifta
Alþingi valdi sínu, og íslenska
kjósendur lögfullum rjetti
þeirra, til að ráða yfir málefn-
um sínum. Hann hefir brotið
bæði þingræði og þjóðræði Is-
lands, og er ekkert annað en
uppreisnarmaður, sem móðgað
befir þjóðina stórkostlega.
LQispBkingar
eiiræðisstjárnarinnar.
Blað einræðisstjói’narinnar,
Tíminn, kom út í gær, og flutti
umsagnir tveggja lögfræðinga,
um stjórnarskrárbrot Tryggva
Þórhallssonar. Annar þessarra
lögfræðinga er Björn Þórðar-
son, lögmaður; hinn lætur ekki
nafn síns getið, en fullyrt er,
að það sje lögreglustjórinn í
Reykjavík, Hermann Jónasson.
Björn Þórðarson byrjar grein
sína með því, að vara almenn-
ing við því, að rugla saman
tveim hugtökum stjórnarskrár-
innar þingslitum og þingrofi.
Það er einmitt þetta, sem menn
verða að varast, ekki síst sakir
þess, að á þessu hefir stjórnin
flaskað.
18. gr. stjórnarskrárinnar
bannar að slíta Alþingi áður en
fjárlög eru samþykt, en 20.
gr. heimilar þingrof.
Nú hefir stjórnin rofið þing,
samkv. 20. gr. stj.skr. og þar
með leyst upp Alþingi. En hún
segist hafa gert meira.Samkv.
því, sem Tryggvi Þórhallsson
hefir skýrt þingrofið, leysir
hann Alþingi upp írá og með
14. apríl. Eða með öðrum orð-
um: Stjórnin hefir slitið Alþingi
frá sama tíma, og þar með brot-
ið fyrirmœlí 1S. gr. stjórnar-
skrárinnar. Um þetta verður
ekki deilt. Stjórnin gat vitan-
lega rofið þing, en hún mátti
ekki láta þingrofið verka fyr
en búið var að samþykkja fjár-
lög. —
Eigi er ástæða til að eyða
mörgum orðum að grein lög-
reglustjórans. — Hann hyggst
sýna þekkingu sína með því að
vitna í rit tveggja stjórnlaga-
fræðinga. En svo illa tekst íil,
að lögreglustjórinn vitnar í
fræðirit, sem fjalla um alt önn
ur stjórnskipunarlög en stjórn-
arskrá þá, er nú gildir í voru
landi. Með tilvitnunum þessum
auglýsir þvi lögreglustjórinn að
eins vanþekkingu sína.
Ákvæði 18. gr. stjórnarskrár
vorrar var sett inn 1919, þegar
tjórnarskráin nýja var sam-
þykt í fyrsta sinn. Samskonar
ákvæði er ekki til í stjórnskip-
unarlögum Dana. En ákvæðið
er gott og gilt engu að -síður,
þótt fulltrúar konungsvaldsin?
dansk-íslenska vilji nú stjórna
voru landi eftir dönskum stjórn
ckipunarlögum, en ekki íslensk
um. —
Að öðru leyti þykir ekki á-
stæða til, að fjölyrða frekar um
stjórnarskrárbrotið — það e;
skýlaust og ótvírætt eins og
Einar Arnórsson sýnir glögt
fram á í grein á öðrum stað í
blaðinu.
Fiármal Ástralfn.
Þess hefir áður verið getið
hjer í blaðinu hvernig jafnaðar-
mannastjórnirnar í Ástralíu
hafa farið að ráði sínu —
komið fjárhag hinna sjer-
stöku ríkja og ríkjasambands-
ins í kaldakol. En þó keyrir nú
fyrst um þverbak, ef svo á að
svíkjast undan því að greiða
skuldirnar.
Nýlega voru forsætisráð
heri’ar hinna ýmsij ríkja í Ástra
líu allir á i’áðstefnu til þess að
ræða fjármábjn. Forsætisráð-
herrann í Nýja Suðurwales,
Mr. Long sagði þá, að fjár-
hagsvandræði Englands hefð
verið, þegar Bandaríkin gáfu
því eftir nokkuð af hernaðar
skuldunum. Það væri því ekki
nema sanngjarnt að Bi’etai
gæfi Ásti’alíu upp skuldirnar.
Þá vildi hann að gullverð vær
af numið og alt miðað vic
„vöi’uverð", sem hann kallað
svo, s.em aftur væri miðað vic
fi’amleiðslu Ásti’alíu. Ekki ætt
að greiða neinar rentur af
skuldum við útlönd og að ein?
3% af skuldum inhanlands.
Hinir ráðhei’rarnir voru
þessu mótfallnir, en Mr. Long
sagði þá, að Nýja Suðui’wales
myndi halda fast við þessa
stefnu, hvað svo sem samþyk
'■ ði á þessum ráðherrafundi
Það má nærri geta hvernig
þessu hefir vei’ið tekið í Bret-
iondi, og áströlsk ríkisskulda
bi’jef fella stórum þá þegax'.
Hprnaðarskuld Ástralíu vic
Breta er 80 miljónir Sterlings
punda. Auk þeðs skulda hin
eínstöku ríki stói’fje í Englnn 'i
Nýja Suðurwales rnest, eða i r5
n.iljónir Sterlingspunda.
lilihBimilið í Reykjavik.
„Hvernig gengur stóra heimilinu
ykkar“, spyrja ýmsir þegar Elli-
heimilið hjer í bænum berst í tal
við oss, sem að því stöndum.
Er margt um það að segja. En
fyrst og fremst er rjett að geta
j'ess, að alclrað fólk, sem er að
bugsa urn aö komast þangað í vor,
ætti að sencla umsókn sína sem
Jlra fyrst, því að ella verður öðru
fólki leigð öll herbergi, sem auð
kunna að verða eftir krossmess-
una.
Það flytjast brott 4 fjölskyldur
í vor, sem hleypt var í húsið í
liaust vegna húsnæðisvandræða þá,
>:> fjölskyldum með börnum vefða
a!ls ekki leigð þar herbergi fram-
cs. En hinsvegar er nóg hús
■fim til að bæta. þá við mörgum
ramalmennum — eða öðru ein-
sleypu fólki, ef ekki konia n'gu
margir, ,,sem fullan aldur hafa.“
Annars ekki hægðarleikur ,,að
vrjii stórbrask“ með ekkert
■k: trarf je í hanclraðanum, en stór
fíuldir a.ð baki -frá húsbygging-
cmx', og þsð einmitt um sama leyt'-
cg almenn peningavandræði steðja
'ð, og heilum sveitarfjelögum virð-
'"t ekkert hægara að standa í ski 1
m með framfærslukpstnað en ein-
tökum. borgurum.
Ei' stofnunin nyti ekki almennra
insælda og aðdáanlegs umburða-
'vndis hjá skuldunautum sínum,
rði víst þetta nýbyrjaða ár meir
n lítið örðugt og ræki þá að'þvr
c ■ beimilisstjórnin afhenti það
“evkjavíkurbæ alveg eins ogbenni
ber að gera samkvæmt. skipulags-
skrá heimilisins. þegar liún treyst-
r sjer ekki til að reka það áfram
sem sj álíseignarstofnun.
Svo virðist sem surnir ætli að
’uisið liafi komist upp fyi’ir sjer-
staka aðstoð stórefnamanna bæjar-
ins, og að þeir rnuni enn styðja
'ð rekstri þess svo um muni. En
bnð er hiun mesti misskilningur.
dtórefnamennirnir, sem kallaðir
'ru, hafa aldrei gefið neitt nje
'nnað Elliheimilinu, — nema ein-
hver þeirra hafi gefið þegar Jón
heit. beykir var að safna fje til
ð kaupa „gömlu Grund“, sumarið
1922, þann gjafalista hefi jeg ekk'
ið höndina.
bbð. var bæjarstjórn Reykjavík-
ur. Landsbankinn og ríkisstjómin
am best studdu að því að nýja
'tórhýsið komst upp á tveimur
.’um, og verkamennirnir sjálfir,
cm að liúsinu unnu. Exx gjafirnar
41 þess bæði frá „stórum og smá
xm“ hafa verið miklu minni en
'úast hefði mátt við. Veldur því
íklega meðfram sá misskilningur,
ið af því fyrirtækið sje svo risa-
’axið á vörn mælikvarða, þá ,muni
kkert um 10 eða 20 kr.‘ — En
kæmu þó nógu margir með 10 kr.
S3RERT SLAESSEPi
hæstar j ettarmálaflutningsmaður.
Skrifstofa: Hafnarstræti 5.
Sími 871. Viðtalstími 10—12 f. h.
Hressingarskálinn,
Pósthússtræti 7.
ís, margar tegundir. Einnig
í krúsum sem taka mú með
sjer heim.
' x HLJÓÐFÆRi, granimofón-
j’ ar, jazzáhöld til sölu —
ENST REINH. VpiGT.
Mar«nsukircTien 906 (Þýskaland) Ókeypis
myndaverðlisfi, einnig yfir orgel og piano
Maitrosföt
og
Matrosfrakka.
Mikið og gott úrval
nýkomið.
Verðið lækkað.
’pessir, ery besta og ódýrasta
kryddsíldin.
síld.
Fást í flestum verslunum.
Siáturtielagið.
Sími 249.
Glsni egg
á 15 aura.
Verslunrn K!öt $ Piskir.
Simi 828 og 1764
immmmmmmmmmmsémm
Kaupið Mo’*gunhlaðið.
mmmmmm