Morgunblaðið - 01.05.1932, Page 5

Sunnudag 1. maí 1932.
0
Fjársuik Kreugers.
5tcErsta fjárglceframá! í ueralö-
arsögunni.
líikið hafa menn gruflað yfir
þTÍ, hvers vegna Kreuger skaut
«ig. Menn hjeldu að ofþreyta,
taugaveiklun og augnahliks fjár-
Jw-öng af völdum heimskreppunnar
yaeru orsakir sjálfsmorðsins. En
rannsókn á hag Kreuger-fjelag-
anna leiddi annað í Jjós. Kreuger
Tar fjárglæframaður í stórum stíl.
lann hefir falsað reikninga fje-
laga sinna, veðsett . siimu verð-
lirjef á fleiri stöðum, gefið út
fölsuð skuldabrjef í nafni erlends
ríkis o. m. fl. Hann hefir framið
iina stærstu fjárglæfra í verald-
arsögunni. Jafn vel Panama-
ineykslið var lítið í samanburði
TÍð fjársvik Kreugers.
Kreuger byrjaði fyrir 7, ef til
vill fyrir 17 árum, að hafa fjár-
svik í frammi. Hinn liái arður,, urn
30%, sem Kreuger & Toll greiddi
feluthöfum bygðist- þannig á fjár-
cvikum. — í öll þessi ár hefir
Kreuger haft viðskifti við fjölda
ríkisstjórna, stærstu pennigastofn-
anir og merkustu fjármálamenn í
feeimi. En engum hefir dottið í
iug að gruna hann um fjársvik,
ekki fyr eti skömmu áður en hann
skaut sig.
Falsaður samningur við Primo de
Rivera. — Inneign í banka, sem
ekki var til.
Kreuger var riðinn við fjölda
hlutafjelaga. Hann var forstjóri
Kreuger & Toll og þetta fjelag
átti aftur meiri hluta hlutabrjef-
anna í Svenska Tándsticksbolaget,
International Matc'h og símafje-
laginu L. M. Ericsson. Þetta voru
stærstu fjelögin, hvort fyrir sig
risavaxin fyrirtæki. En þar að
auki stofnaði Kreuger mörg minni
Mutafjelög til þess að geta betur
|eynt. fjársvikunum.
Skömmu eftir andlát Kreugers
var skipuð nefnd til þess að rann-
saka hag Kreuger-fjelaganna. Hún
feefir enn ekki lokið störfum, en
þó birt nokkrar bráðabirgðaskýrsl
*r. í fyrstu skýrslunni er sagt,
að Kreuger & Toll sje gjáldþrota.
í næstu skýrslu var skýrt frá því,
að ýmsar af eignum Kreugerf jelag'-
anna hafi aldrei verið til annars
staðar en í reikningunum. Þar að
auki sjeu ekki allar skuldir með
taldar í reikningum fjelaganna. í
|>riðju skýrslunni er skýrt nánar
frá fölsun reikninganna. tTm leið
voru 3 forstjórar Kreugerfjelag-
anna teknir fastir og ákærðir fyrir
að hafa hjálpað Kreuger til að
falsa, reikningana.
f leynihólfi á skrdfstofu Kreug-
ers fann nefndin samning milli
Kreugerfjelaganna og Primo de
Rivera. Samningurinn var dagsett-
ur árið 1925. Samkvæmt lionum
áttu Kreuger fjelögin á árunum
1925—1927 að lána spanska ríkinu
180 miljónir peseta með 16% rent-
um. Kreuger fjekk í staðinn einka-
leyfi til þess að framleúða og
selja eldspýtur á Spáni frá árs-
byrjun 1937. Pyrstu árin átti að
leggja renturnar við höfuðstólinn,
og samkvæmt bókum Kreuger-fje-
laganna eiga þau nú 287 miljónir
hjá Spánverjum. En Primo de
Rivera hefir aldrei gert neinn
samning við Kreuger-fjelögin og
þau aldrei veitt Spánverjum lán.
Samningurinn og reiltningarnir
eru falsaðir.
Samkvæmt reikningum fyrir ár-
ið 1930 átti eitt af Kreuger-fjelög-
unum 34 miljónir florina inni í
Internationale Bank í Danzig. En
þessi banki var enn ekki stofnað-
ur, þegar að reikningarnir-, voru
gerðir, og þar að auki hafa Kreug-
er- fjelögin aldrei átt neitt inni í
þessum banka.
Fölsuð ítölsk skuldabrjef, 420 milj.
sænskra króna að upphæð.
f leynihólfi Kreugers fundu
menn einnig ítölsk skuldabrjef, 2L
miljón sterlingspunda eða 420 milj.
sænskra króna að upphæð. Þessi
skuldabrjef voru gefin út í nafni
ítölsliu stjórnarinnar. Rannsóknar-
nefndina grunaði, að þau væru
fölsuð. Hún spnrðist því fyrir í
Rómaborg og fjekk þá sönnur fyr-
ir því, að grunurinn var á rökum
bygður. Pyrir tveimur árum hafði
Kreuger boðist til þess að veita
ítölsku sjtórninni stórt lán gegn
því að fá einkaleyfi til eldspýtna-
söiu i ítalíu, en ítalska stjórnin
tólc ekki tilboðinu.
ítölsku skuldabrjefin eru prent-
uð í Svíþjóð og menn halda að
Kreuger hafi sjálfur falsað undir-
skriftina. Nokkur liluti þessara
skuldabrjefa hafa verio færð á
ársreikning Kreuger & Tolls sem
eign fjelagsins. Einn liður á reikn-
ingnum eru 180 miljónir króna
i ónafngreindum skuldabrjefum.
Það er sagt, að ondurskoðendur
reikninganna hafi beðið Kreuger
um nánari upplýsingar. Kreuger
sýndi þeim þá ítölsku skuldabrjef-
ín, en sagði um leið, að nauðsyn-
íegt væri að halda því leyndu, að
hann hefði veitt ítölum lán. ít-
alska stjórnin hafi fengið lánið
til þess að auka herskipaflota
sinn. Prakkar mundu verða æfir
í gai’ð Svía. ef ]>eir fengju vit-
neskju um lánið.
Morgan upngotvaði fjársvik Kreug
ers í vetur. — Njósnarar á hælun-
um á Kreuger.
.Pinancial Times‘ skýrir frá því
að Morgan hafi uppgötvað fjár-
svik Kreugers skömmu áður en
liann skaut sig.
í júlí í fyrra gerði Kreuger
samning við Morgan um það, að
þeir skyldu hafa skifti á 600.000
hlutabrjefum í sænska símafjelag-
inu L. M. Ericsson og 400.0Ó0
hlutabrjefum í „International Tele
fon and Telegraph“. L. M. Erics-
son var þá vel stætt fjelag. En
eftir þetta tókst Kreuger að draga
til sín verðmætustu eignir fjelags-
ins. Morgan komst að þessu. —
Kreuger var í Ameríku skömmu
áður en hann skaut sig. Morgan
heimtaði þá, að samningurinn um
ldutabrjefaskiftin yrði ónýttur og
að Kreuger greiddi 10 milj. dollara
í skaðabætur, því Morgan hafði
orðið fyrir miklu tapi vegna geng-
isfalls Ericssons-hlutabrjefanna. —
Morgan sneri sjer til lögreglunn-
ar í New York og hún liafði gætur
á því, að Kreuger flýði ekki frá
lINff FÁFRÚÐI
Ilann hafði keypt dýra og yandaða bifreið,
on 'þegar hann átti að kaupa smnrningsolí-
nna, sagði hann: „Nei, svo dýra olíu vil
jeg ekki kaupa.“. Hann leit að eins á, verðið
en ekld gæðin. —
HANN VISSI EKKI, að bullur (stimplar)
hreyfilsins fara 3000 sinnum upp og niður
á rnínútu, og að einungis þunn olíuliimna,
þynnri en þynnsti pappír, ver núningsfletina
gegTi sliti. —
HANN GERÐI SJER EKKI GREIN FYRIR,
að sumar olíur þynnast við liita hreyfilsins
og geta þess vegna ekki varið hann gegn
sliti, og að þær brenna svo ört, að hreyf-
illiun hreint og beint „etur olíuna“. Hann
vissi heldur ekki, að
aðrar olíur mynda sót
og leðju, sem festa
bulluhringina og
stöðva olíutilrenslið. -—•
HANN GERÐI SJER HELDUR EKKI
GREIN FYRIR, að það er mikill mumir
á hreyflum, hvað viðvíkur hitaútþenslu,
samþjöppun, hraða, efni og smurningskerfi,
að sú olíutegund sem á ágætlega við einn
hreyfi!, á ekki við annan.
HANN VISSl EKKI, að ca. 75% af bif-
reiðaframleiðendum ráðleggja Gargoyle
Mobiloil, og að af þessum gæða olíum, er
sjerstök tegund fyrir hverja tegund hreyfils.
HANN HAFÐI ALDREI HUGSAÐ UM, að
útgjöldin til olíukaupa eru að eins 3% af
rekstnrskostnaði bifreiðarinnar. -i- Alt þetta
vissi eftirlitsmaður benzingeymisins, og
þegar maðurinn ók á
burt, var hreyfillinn
smurður með hinni
rjettu tegund Gargoyle
Mobiloil.
Biðjið um hina rjettu tegund Gargoyle Mobiloil.
Athugið Gargoyleskrána hjá útsölumanninum. —
BILOIL
VACUUJH 0IL C0HPANT.
Umboðsmenii H. Bonedlklsson & Co.
Ameríku. Að lokum sá Kreuger
sjer ekki annað fært en að fallast
á kröfur Morgans. Banki L. Híggin
son útvegaði Kreuger fje, til þess
að greiða Morgan skaðabæturnar.
Og svo fór Kreuger til París.
En Higginson grunaði nú, að
ekki væri alt með feídu. Hann
sendi því Durant forstjóra til
Evrópu með sama skipi og Kreug-
er, til þess að hafa auga á honum.
Njósnarar voru alt af á hæiun-
um á Kreuger bæði á leiðinni til
^Evrópu og í París. Laugardags-
mórguninn h. 12. mars gekk Kreug
er inn í búð í París og keypti
skammbyssu. Einni klukkustund
seinna skant liann sig. — Menn
giska á, að njósnararnir hafi sjeð.
þegar að Kreuger keypti skamm-
byssuna og að þeir hafi þá strax
síntað til New York: „Kreuger hef-
ir keypt skammbyssu og ætlnr að
fremja sjálfsmorð“. Þetta er ef
til vill skýringin á hinn mikla iit.-
boði og verðfalli á Kreuger-hluta-
bi'.jefum í New York daginn sem
hann skaut sig, en áður en fregnin
um dauða. hans var komin til Netv
York.
Rannsóknarnefndin er enn ekki
komin til botns í fjárglæfrum
Kreugers. En ótal sögur um hann,
sannar og ósannar, fljúga út nm
heiminn. Ein er sú, að hann hafi
veitt sænsku kommúnistablaði
stórt lán. Og það virðist vera satt.
Onnur sag'an segir að Kreuger hafi
lánað Ilitler og Alfonso fyrv.
j Spánarkonungi stórar upphæðir.
1 Stokkhólmi segja margir, að
Kreuger sje á lífi og sje nú á
Sumatra. Það er þó vafalaust eng-
inn fótur fyrir þessu. En fólk
brýtur stöðugt heilann um Kreug-
er. Hann var mönnum óskiljanleg
gáta á meðan hann lifði, og er
það ekki síður síðan að hann dó.
Khöfn í apríl 1932.
P.
Hið nýja leikrit Einars H.
Kvaran, sem hann nefnir Jósafat,
snýst að allmiklu leyti um okrara
að nafni Jósafat, sem hefir þann
sið að kaupa undir verði víxla,
sem bændur liöfðu ábyrgst, ganga
siðan að þeim fvrir allri upphæð-
inni og gera ]>á gjaldþrota.
Þetta greip dómsmálaráðh. tveim
liöndum og ritaði langa grein í
Tímann um þetta. Þar segir, að
Jósafat merki í rauninni Sjálf-
stæðismenn. Hann sje ímynd
þeirra. Hann beiti aðferð þeirra.
Illa kemur þó þetta heim við
raunveruleikann.
Nýleg’a var hjer bóndi einn af
Vesturlandi til að semja um einn
slíkra víxla, sem frá er sagt í
leikritinu.
En — Jósafat. þess sannsögulega
leikrits var ekki Sjálfstæðismaður
heldur einn af stólpagripum og
frambjóðendum Framsóknarflokks
ins. — Hannes dýralæknir. x.