Morgunblaðið - 11.01.1933, Síða 2

\
MORGUNBLAÐIÐ
Hískalind um áramötin.
Snemma í desember kom þýska
ríkisþingið saman í fyrsta sinn
eftir kosningarnar b. 6. nóvember
Skömmu fyrir þingsetningu tók
stjórn Schleichers við af stjórn
Papens. Eitt af fyrstu verkum
þingsins var að nema úr gildi
ýmsar af neyðarráðstöfunum
Papens. Þ. á. m. ákvæði, sem heim-
iluðu atvinnurekendum að gjalda
í vissum tilfellum lægra kaup en
ákveðið er í gildandi kaupgjalds-
skrám. Ennfremur samþykti þing-
ið að gefa fjölda pólitískra af-
brotamanna upp sakir. Loks voru
samþykt lög þess efnís, að forseti
ríkisrjettarins skuli gegna ríkis-
forsefaembættinu til bráðabirgða,
ef Hindenburg deyr eða verður
veikur á meðan hann er forseti.Oft
hefir verið talað um, að keisara-
sinnar áformi að gera krónprins-
inn að ríkisstjóra, þegar Hinden-
burg deyr. Pramannefnd lög miða
að því, að hindra framkvæmd þess
ara áforma. — Schleicher ríkis-
kanslari hefir fallist á framan-
nefndar samþyktir þingsins vafa-
laust í þeim tilgangi að blíðka
Nazista og vinstri flokkana.
Sósíalistar og kommúnistar
kröfðust þess, að Schleicher skyldi
mæta í þinginu og skýra frá
stefnuskrá sinni. En þessi krafa
var feld með atkvæðum borgara-
legu flokkanna og Nazista. Þing-
fundum var því næst frestað þang
að til um miðjan janúar, án þess
að þingið lýsti trausti eða van-
trausti á stjórninni.Schleicher hef-
ir þannig fvrst um sinn unnið
sigiir.
Stefna Schleichers: Barátta á móti
atvinnuleysinu.
Skömmu fyrir jól hjelt Schlei-
eher ræðu í útvarp og skýrði þá
frá stefnu stjórnarinnar. ,,Jeg kem
ekki með sverðið heldur með frið-
ínn“, sagði kanslarinn. Eins og
kunnugt er, er Schleicher hers-
höfðingi, en hann kvað þó enga
ástæðu til að óttast, að stjórn hans
ætli að koma á hervaldseinræði í
Þýskalandi. Schleicher kvaðst oft
hafa lýst yfir því. að enginn geti
stjórnað til lengdar án þess að
hafa þjóðarviljann að baki sjer.
..Á stefnuskrá okkar er aðeins eitt
atriði, nefnilega það, að ráða bæt-
ur á atvinnuleysinu“, sagði kansl-
arinn. Sömu skoðun ljet hann fyrir
skömmu í ljós í viðtali við Theo-
dor Wolf ritstjóra: „Pyrst og
fremst verður fólkið að fá eitt-
hvað ofan í sig. Þetta finst. mjer
vera aðalatriðið sem stendur“,
sagði Schleich er. Hann lítur svo á,
að meira ríði á að draga úr at-
vinnuleysinu en að hugsa um
breytingar á stjórnarskránni, eins
og Papen gerði. Pyrst um sinn
ætlar ríkisstjórnin að verja 100
miljónum marka til þess að út-
vega atvinnuleysingjum jarðir til
ábúðar.
Eins og áður hefir verið getið
um ætlar Schleicher ekki að setja
„kvóta“-ákvæði viðvíkjandi vöru-
ír nflutningi ' til Þýskalands. En
þýsk blöð búast við tollahækkun
og nýjum tollum á ýmsuih mat-
vælum, þ. á. m. eggjum, fleski,
fiski og grænmeti.
Schleicher, maðurinn bak við
tjöldin.
Sjaldan eða aldrei hefir nokkur
þýskur stjóimmálamaður haft önn
ur eins völd og Schleicher hefir
nú. Hann er ríkiskanslari og ræð-
ur því mestu um stefnuskrá ríkis-
stjórnarinnar. Hann er einnig her-
málaráðherra og ræður yfir þýska
hernum. Loks er hann stjórnar-
forseti í Prússlandi og ræður þann
ig yfir lögreglunni í langstærsta
landinu í þyska ríkinu. Schleicher
var lítt þektur utan Þýskalands
þegar hann fekkv sæti í stjórn
Papens fyrir rúmlega hálfu ári.
En Schleicher hefir þó lengi haft
mikil áhrif á stjórnmál Þýska-
lands. Hann hefir lengi stefnt að
því, að skapa öfluga stjórn á
þjóðlegum grundvelli. Hann hefir
því unnið að því að koma á sam-
vinnu milli allra þjóðlega sinnaðra
manna í Þýskalandi. Hann hefir
því barist fyrir, að Nazistar fái
sæti í stjórninni. Schleicher álítur
nauðsynlegt að þeir fái hlutdeild
— en ekki heldur meira en hlut-
deild — bæði í stjórnarstörfunum
og stjófnarábyrgðinni. Einn af
fylgismönnum Schleichers, dr. W.
Seholte, gaf í sumar út bækling,
þar sem skýrt er frá, hvernig
Schleicher hefir ráðið mestu um
það, hverjir hafa stjórnað Þýska-
landi á síðastliðnum árum. í byrj-
un vorsins 1930 kom Schleicher
því til leiðar, að Hindenburg ljet
Brúning mynda stjórn. En Brún-
ing barðist á móti Nazistum í stað
þess að leyfa samvinnu við þá,
eins og Schleicher ætlaðist til. í
Iok maí 1932 Ijet Hindenburg
Brúning falla og Papen mynda
stjórn samkvæmt ráði Schleichers.
En Papen tókst ekki að fá Nazista
í lið með sjer, þvert á móti æsti
liann bæði Nazista og flesta aðra
flokka upp á móti sjer. Hinden-
burg Ijet þá Papen falla og
Schleicher tók við völdum í byrj-
un í þeirri von að geta aflað sjer
stuðnings Nazista.
Schleicher og Hitler. Sundrungir
meðal Nazista.
Schleicher bauðst til að gera
Nazistaforingjann Strasser að
stjórnarforseta í Prússlandi og
veita honum um leið sæti í ríkis-
stjórninni. Strasser virtist vera
fús til að taka þessu boði. En svo
hófst alvarleg deila innan Nazista-
flokksins og hindraði samvinnu
milli þeirra og ríksstjórnarinnar.
Deilan stendur fyrst og fremst
milli Strassers og Ooebbels. —
Strasser lítur svo á, að Nazistar
geti aldrei fengið meiri hluta í
þinginu og að þeir geti ekki held-
ur komist til valda með því að
fara byltingaleiðina. Eina leiðin
til valda sje því sú, að leita sam-
vinnu við aðra flokka. Aftur á
móti er Goebbels stöðugt byltinga-
sinni og andvígur samvinnu við
aðra flokka. Hitler hefir fyrst um
dnn aðhvlst stefnu Goebbels. Ann-
ars vita menn ekki hve margir
Nazistar fylgja honum. Ágiskanir
hafa heyrst um það, að 50 af 195
Nazistaþingmönnum styðji Stras-
ser. Fyrst, um sinn hefir Goebbels
sigrað innan Nazista. En án stuðn-
ings þeirra getur Schleicher ekkil
fengið meiri hluta í þinginu. Það
er því óvíst hvernig fer þegar
þingið kemur saman í janúar. -
Margir biiast þó við að fjárskort-
ur og óttinn við nýjar kosningar
muni gera það að verkum að Naz-
istar felli ekki stjórnina. Hugsan-
legt er líka að Nazistaflokkurinn
klofni opinberlega og að Strasser
studdur af fylgismönnum sínum
fái sæti í stjórnínni.
Bjartari efnahagslegar og pólitísk-
ar horfur. Þýðingarmikil ákvæði
í Versalasamningnum falla úr gildi
Yfirleitt eru horfurnar í Þýska-
landi nú við áramótin bjartari en
áður. Kreppan virðist ekki ein-
göngu hafa náð hámarkinu, held-
ur er bati í atvinnulífinu þegar
sjáanlegur. Stálframleiðslan jókst
t. d. um 13% í nóv. þótt hún sje
annars vön að minka á þeim tíma
árs. Járneyðslan í okt. var h. u. b.
350.000 smálestir, 80.000 meira en
á undanförnum mánuðum. Gang-
verð þýðingarmikilla stáliðnaðar-
ldutabrjefa hefir hækkað úr 13 í
sumar upp í 39. Á sama tíma hefir
gangverð Youngskuldabrjefanna
hækkað úr 39 upp í 83. Þetta eru
aðeins nokkur dæmi sem sýna, að
bæði þýskir og erlendir fjármála-
menn eru nú bjartsýnari en áður
um hag Þjóðverja.
Þessi efnahagslegi bati í Þýska-
landi stendur í nánu sambandi við
friðvænlegri stjórnmálahorfur. —
Fylgi Nazista fer stöðugt mink-
andi. Páum dettur nú lengur í
hug að þeir þori að reyná að gera
byltingu, enn þá síður að þeim tak
ist það.
Aðstaða Þjóðverja út. á við hefir
líka batnað árið sem leið. Á Laus-
annefundinum í sumar voru á-
kvæði Versalasamningsins um
þýsku hernaðarskaðabæturnar feld
út gildi. Á fundi í Genf skömmu
fyrir jólin viðurkendu Frakkar,
Englendingar. ftalir og Banda-
ríkjamenn kröfur Þjóðverja um
hernaðarlegt jafnrjetti. Þjóðverj*
ar hafa hins vegar lofað að taka
aftur þátt í afvopnunarfundinum.
Ennþá er eftir að ákveða, hvernig
jafnrj ettisviðurkenningin skuli
framkvæmd. En með samþyktinni
í Genf er ákvæði Versalasamnings-
ins um afvopnun Þjóðverja felt
úr gildi. 1 þess stað á að koma
samningur um almenna takmörk-
un á vígbúnaði, samningur sem
veiti öllum þjóðum sama öryggi.
Tvö þýðingarmikil ákvæði Yer-
salasamningsins hafa þannig verið
feld úr gildi á árinu sem leið. Af
friðarsamningnum er nú lítið ann-
að eftir en landamæraákvæðin. —
Erfiðast verður að knýja fram
breytingar á þeim. En það hlýtur
að verða framtíðartakmark Þjóð-
verja.
Khöfn. 2. janúar 1933.
P.
Dansk-islandsk Kirkesag. — f
desemberheftinu er fyrirlestur
eftir Sig. P. Sívertsen vígslubisk-
up um kröfur kristninnar um iðr-
un og afturhvarf. S. Á. Gíslason
ritar um hjálparstarfsemi safnað-
anna í Reykjavík. Þá er sagt frá
minningarathöfn síra Þórðar Tóm-
assonar, sem haldin var í Kaup-
mannahöfn 5. des. og fylgir mynd
ef legsteininum á gröf hans. Sein-
ast er sagt frá stjórnarfundi í fje-
laginu.
íslenskar
þjóðsögur og sagnir.
Til eru þeir menn, sem vinna
stórvirki í kyrþey og í tómstund-
um sínum. Svo er um Sigfús Sig-
fússon frá Eyvindará. Með fá-
dæma kostgæfni hefir hann vTm
niargra ára skeið, jafnframt því
að heya liarða lífsbaráttu sem
hver annar íslenskur alþýðumað-
ur, safnað ógrynnum af íslensk-
um þjóðsögum og þjóðsögnum og
eru nú þegar prentuð fjögur stör
hindi af þeim. Eru þetta mest-
megnis nýjar sögur, og sýna það
að íslenska þjóðtrúin er enn að
skapa nýjar og nýjar sagnir í
svipuðum stíl og áður var.
H'jer skal aðeins minst. á sein-
asta (IV.) bindið af þessu mikla
ritsafni. Það fjallar eingöngu um
jarðarbúa, álfa, dverga, jólagveina,
blendinga og tröll. Er hver flokk-
ui- út, af fyrir sig, en siðan skift
í smærri kafla eftir efni sagnanna.
Er sú flokkun út af fyrir sig
mikið vandaverk, en Sigfús virð-
ist hafa leyst það prýðilega af
hendi og með slíkri kostgæfni og
gerhygli, að líklegt er að það hafi
verið góður ábætir fyrir hann of-
an á hitt að safna sögunum og
færa þær í letur. Sumir hafa álas-
að honum fyrir þessa skiftingu
og segja sem svo, að safnið hefði
orðið skemtilega aflestrar, ef allar
sögurnar hefði verið þar í belg
og biðu. En slíkt munu tæplega
aðrir segja en þeir, sem altaf
þurfa að gera sig merkilega og
setja út á hvað eina að óhugsuðu
máli. Ekki fanst Jóni Árnasyni
það þýðingarlaust að flokka þjóð-
sögur sínar og ekki mun Birni
heitnum Jónssyni hafa þótt sú
flokkun óþörf, því að þegar hann
gaf tít úrval úr þjóðsögum Jóns,
þá Ijet hann skiftinguna halda
sjer, en fór ekki að grauta saman
óskyldum sögum. Gat þó fremur
verið ástæða til þess, þar sem um
úrval var að ræða. Sigfús er enn
nákvæmari í flokkun sagnanna
heldur en Jón, og á hann fremur
skilið lof en last fyrir það.
Sögur Sigfúsar eru allar sagðar
á látlausu og lipru alþýðumáli.
Kennir þar hvergi tilgerðar nje
málskrúðs, heldur er frásögnin
jafn blátt áfram eins og þegar
verið er að segja sögur. Slíkt er
höfuðkostur. En ýms orð og orða-
tiltæki koma þar fyrir, sem eink-
um munu auðkenna mál manna á
Austurlandi, en eru fátíð, eða ó-
þekt annars staðar. Skulu hjer
tekin nokkur af handahófi:
Snertuspölur (kippkorn). Þeir
voru allir vel bryddir (á mann-
hroddum). Bólstur (svellbunki).
Flugamaður (sá, sem gengur á
hálku í bratta). Flugbrún (bjarg-
brún). Hundelskur óþrifabær. Að
hafa líf í munn upp (vera að
dauða kominn). Drenglingur. —
Flöngsast. Eljandamaður. Að vera
eigi skiljanlegur (sá, sem eigi er
alt með feldu um). Meitilfærð.
Upporaður (gruggugur). Ljóm-
fagur (glitfagur). Gelti í þeim
gikkurinn (þarna = hlakka yfir
annara óförum). Mállaki (mál-
spjöll). Harðbrýstin (harðbrjósta).
Með reiðfæra hesta (reiðtýgjaða
hesta). Úrberjur (undantölur).
Hornasilki. Kvora (korra). Mynd-
virkni (myndarleg til verka).
Handtygill. Honum haxði aldrei
uppi (bar aldrei sitt bar). Þruðl
(skvaldur, kliður). Digraldalegur.
Að siðla undan (fara hægt undan)
Þessi dæmi verða að nægja.
Hýetja vil jeg alla, sem unna
þjóðlegum fræðum að reyna að
eignast safn Sigfúsar Og óskandi
væri að Sigfúsi entist aldur til
þess að sjá safn sitt fullprentað,
en hann er nú orðinn ellihrumur
maður. Á.
Strcrtisuagnar
Reykjauíkur h.f.
Samtal við framkvæmdastjórann.
Prá því var sagt hjer í blaðinu
á laugardaginn, að h.f. Strætis-
vagnar Reykjavíkur hefðu sótt
um leyfi bæjarstjórnar til að hafa
stærri vagna í förum bæði hjer
innanbæjar og milli Reykjavíkur
og Hafnarfjarðar, heldur en nú er
lögleyft. Tíðindamaður blaðsins
sneri sjer út af þessu til fram-
kvæmdastj. fjelagsins og spurðist
fyrir um ]>að hjá honum, livort
fjelagið ætlaði að fara að færa út
kvíarnar •
„Ekki býst jeg við því í bráð“,
svarar framkvæmdastjórinn. „Það
kom að vísu fram tillaga um það á
síðasta fundi fjelagsins, að stjórn-
inni yrði heimilað að lcaupa nýja
vagna, bæði til þess að auka inn-
anbæjaraksturinn og ejnn til að
setja í ferðir milli Reykjavikur
og Hafnarfjarðar og önnur tillaga
um að auka hlutafjeð að miklum
mun í þessu skvni. Báðar þessar
tillögur voru feldar með miklum
atkvæðamun, en í þess stað kosin
nefnd til að athuga, bvort kleift
væri að fá inn nýja bíla til að
bæta enn úr flutningaþörfinni á
þeim leiðum, sem fjelagið þegar
starfrækir og þar sem mest er að
gera. Fjelagið var stofnað, svo
sem kunnugt er, til þess að veita
almenningi kost á ódýrum ferðum
lijer innanbæjar og um nágrenni
bæjarins. Yið teljum það því fyrst
og fremst skyldu okkar að full-
nægja eftirspurninni hjer, eins og
kostur er á. Reynslan hefir nú
sýnt, að nauðsynin á þessum vögn-
um var miklu meiri en nokkurn
hafði grunað og viðskiftin við þá
meiri en áætlað var. Þess vegna
er svo komið, að 2 fyrstu vagnarn-
ir eru orðnir óf litlir og er því, að
jeg held, vilji alls þorra fjelags-
manna að fá að minsta kosti 2
nýja vagna. og þá mun stærri en
þá vagna sem nú eru heimilaðir
hjer.
Um Hafnarfjarðarvagna þori
jeg engu að spá að svo stöddu, en
eftir þeim undirfektum, sem málið
fjekk, er það var borið upp, tel
jeg engar líkur til að það komist
i framkvæmd fyrst um sinn og
undanþágulieimildin er því ein-
göngu fengin vegna framtíðar-
starfs fjelagsins, að því er Hafn-
arfjörð snertir.“
Skipafrjettir. Gullfoss er í Höfn
— Goðafoss fer frá Hull í dag
til Reykjavíkur um Austfirði. —
Brúarfoss kom hingað í gærkvöldi.
•— Lagarfoss fór frá Leith í gær.
— Dettifoss er í Hamborg. — Sel-
foss er á leið til Hull.