Morgunblaðið - 12.03.1933, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
7
5amgöngur uið Rustfirði.
Eftir Gísla Jónsson, Seyðisfirði.
Mönnum utan Austfirðinga-
íjórðungs mun tæplega ljóst liTe
hörmulegar ástæður Austfirðing-
ar eiga við að búa, að því er snert-
ir samgöngur. Fyrri tæpum manns
aldri síðan voru skipaferðir til og
frá Austfjörðum tíðari og hagfeld
ari en við aðra landshluta. Nú hef-
ir þetta snúist svo við, að Austfirð
ii eru orðnir langafskiftastir allra
landshluta um samgöngur. Það
þarf vafalaust ekki að skýra fyr-
ir mönum hver áhrif þetta hefir
á viðskifta- og athafnalífið, því
•llir vita hve öflugur þáttur greið
nr samgöngur eru í allri framfnra
baráttu.
Á almennum borgarafundi, sem
haldinn var á Seyðisfirði 20. nóv-
ember s. 1. var meðal annars sam-
þyktar svofeldar tillögur:
1. Þar sem viðkomum Eimskipa-
f jelagsskipanna á Austfjörðum
fækkar ár frá ári, og fjórðungur-
inn á, af þeim ástæðum við miklu
verri samgöngur að búa en aðrir
landshlutar, svo að óviðunandi
er, þá leyfir almennur borgara-
fundur á Seyðisfirði sjer, og veit
að han nmælir þar máli Austfirð-
inga allra, að skora á stjóm Eim
skipafjelags fslands, að fjölga,
þegar á næsta ári, viðkomum
skipa fjelagsins iá Austfjörðum,
bæði til landsins og frá því og
milli Austfjarða og Reykjavíkur.
2. Vegna samgönguerf iðl eika!
milli Austurlands og Reykjavík-
ur, leyfir almennur borgarafundur
á Seyðisfirði sjer, að skora á skipa
útgerð ríkisins, að láta strand-
ferðaskipin, auk hringferða, fara)
hraðferðir til Austurlands einu
sinni í mánuði á tímabilinu apríl
til október, og til baka aftur.
Enn femur telur fundurinn brýna
nauðsyn, að brottferð strand-
ferðaskipanna frá Reykjavík
verði, eftir því sem við verður
komið, miðuð við skipakomur til
Reykjavíkur, einkum Hamborgar-
aiglingamar.
Mjer er ekki kunnugt um, að
hve miklu leyti skipaútgerð rík-
Isins sjer sjer fært að verða við
áskorun þeirri, er í tillögunni felst
þegar fram í sækir. Áætlun sú, sem
jeg hefi sjeð er aðeins fyrir þrjár
kyrstu strandferðir ársins, og þar
-er ekkert sjerstakt tillit tekið til
Austfjarða. En þess er að vænta'
uð þingmenn fjórðungsins og rík-
isstjórn geri það sem unt. er t.il
þoss að verða við áskorun Aust-
firðinga hvað hraðferðir snertir.
Áætlun Eimskipafjelagsskip-
anna er gerð fyrir alt árið og með
binni nýju áætlun, er enn sýnt að
fjelagið fyrir sitt leyti telur sig
ekki megnugt þess að halda í horf
Inu um samgöngur við Austurland,
og þó má með fullum sanni segjaj
að hin tvö síðustu undanfarin ár,
hafi fjelagið ekki rækt skyldu
sína við þennan landshluta á þann
hátt, «em vænta verður af alþjóð-
arfyrirtæki.
Til þess að finna þessum orðum
mínum stað, vil jeg hjer með
leyfa mjer, að birta almenningi
skýrslu um samgöngur Eimskipa-
f jelagsins við Aust.firði ásamt
samanburði á samgöngum við aðra
landshluta, bæði að þvi er snertir
sambandið við ixtlönd og Reykja
vik. i
Viðkomur skipa Eimskipaf je- J
lagsins í landsfjórðungunum á
leið til og frá Reykjavík á lárun-
um 1960—1933.
1930 frá til
Vesturland.. U 85
Norðurland .. 83 14
Austurland . .. .. 84 18
1931
Vesturland .. .. :. 35 34
Norðurland .. .. 23 22
Austnrland.. 9 7
1932 ■ 1
Vesturland .. .. .. 45 44
Norðurland . .. .. 36 35
Austurland .. 6 4
1933
Vesturland.. 55 54
Norðurland .. 45 44
Austurland .. 4 3
Framangreind 4 ár, eru við-
komur skipa Eimskipafjelagsins
í landsfjórðungunum til og frá út-
löndum eins og hjer segir:
Samkvæmt þessu eru samanlagð
ar ferðir, í þessi 4 ár, til Austur-
landsins, frá útlöndum, jafnmarg-
ar og ferðir skipanna frá útlönd-
um til Vesturlandsins á árinu 1933
og ferðirnar frá Austurlandinu til
útlanda eru samanlagt í þessi 4
ár aðeins 10 fleiri en til Vestur-
landsins á árinu 1933
Af því, sem hjer er sýnt ætti
það að verða augljóst, að Austfirð-
ingar geta alls ekki unað þvi sam-
gönguleysi, sem þeir eiga við að
búa, og það gæti því naumast
valdið neinni undrun, þótt þeir
leituðu til anara skipafjelaga um
úrlausn í þessum vandræðum sín-
um. Slík ákvörðun er á engan hátt
sprottin af andúð til Eimskipafje-
lagsins, því Austfirðingar hafa frá
upphafi haldið hinni mestu trygð
við það fjelag. Ef til þess kemur
að leitað verður til annara gufu-
skipafjelaga, þá er það aðeins
sprottið af þeim vonbrigðum, sem
menn austur þar hafa orðið fyrir
ár eftir ár, um það hvernig fje-
lagið hefir rækt hlutverk sitt að
því er snertir þennan landshluta.
1930 1931 1932 1933
frá til frá til. frá til frá til
Reykjavík og Suðurland 48 45 48 48 61 59 62 60
Breiðif jörður og iVestfirðir 38 38 41 41 48 48 57 56
Norðurland 33 32 35 35 45 45 53 52
Austurland 25 29 13 15 10 12 9 10
Gufuskipaferðir fyrrum oq nú *
n,7fi
i.
Nýlega hefir verið ritað nokkuð
um Eimskipafjelag íslands í blöð,
og því miður er svo ástatt hjá oss,
þótt undarlegt sje, að það er ekki
vanþörf á því að minna menn á
fjelagið við og við og reyna að
festa þeim það í minni, hvers
virði það er fyrir oss. Þeim, sem
þessar línur ritar, hefir nii dottið
i hug að reyna að líta nokkuð
aftur í tímann og athuga ástand-
ið eins og það var, áður en Eim-
skipafjelagið kom til sögunnar. —
Það er einkanlega fjárhagshlið
málsins, sem nauðsyn er að ræða,
því að auðvitað skiftir hún mestu
máli. Verður því hjer í stuttu
máli gerð grein fyrir útlátum til
iitlendinga úr landssjóði vegna
skipaferða, frá því er vjer feng-
um stjórnarskrána 1874 og með
henni fjárveitingarvaldið og fram
til ársins 1914, er Eimskipafjelag-
ið var st.ofnað. Þessi greinargerð
verður aðeins lausleg, og mætti
vafalaust rannsaka málið alt
miklu betur, en hjer verður gert,
ef tími væri til. Þar er mikið verk
að vinna, og jeg er viss um, að
það er hið mesta þarfaverk og
myndi veita sjónina þeim, sem enn
kunna að vera blindir í þessu máli.
Það getur varla hjá því farið, að
einhverjum líki miður það, sem
hjer kemur fram. En eigi verður
annað gert en skýrt frá staðreynd
um, og virðist eigi ástæða til að
þegja yfir þeim, þótt þær kunni að
vera einhverjum til lítils heiðurs,
þegar um velferð vora er að ræða
og það, að menn sjái og skilji,
hvað oss ber að gera.
Tímabilinu 1875—1914 má skifta
í þrent. Fyrsti kaflinn eru áriu
1875—1879 að báðum meðtöldum,
annar lárin 1880—1909 að báðum
meðtöldum, og loks ér þriðji og
síðasti kaflinn, árin 1910—1914.
; Þar á eftir verður svo rætt
nokkuð um Eimskipafjelagið og
um framkomu vora við það, og
samanburður gerður á gjöldum til
þess úr landssjóði og gjöldunum
til útlendu fjelaganna, sem áður
höfðu íslandsferðir á hendi. Það
er auðvitað, að í stuttri grein,
eins og hjer er um að ræða, getur
sá samanburður ekki orðið nema
lauslegur. En samt á hann að
geta gefið nokkurn veginn rjetta
hugmynd um málið.
n.
j
Árin 1875—1879.
Jeg finn fyrst styrkveitingu til
gufuskipaferða í fjárlögum fyrir
1876 og 1877, 15000 kr. hvort ár-
ið. Landsreikningar sýna, að 1876
hafa verið brúkaðar af þessu 11418
kr. 24 au. og 1877 kr. 8229.11 eða
alls kr. 19647.35.
Á fjárlögum fyrir 1878 osr 1879
er styrkurinn aftur 15000 kr.
hvort árið, og eru af þeirri fjár-
veitingu notaðar kr. 8089 02 árið
I 1878, en kr. 12304.50 árið 1879,
eða alls kr. 20393.52. Virðist regl-
an hafa verið sú, að fsland greiddi
helming kostnaðar við gufuskipa-
; ferðirnar fsjá t. d. landsreikn.
j 1879. bls. 167 og landsreikninginn
iárið áður, bls. 751. Stjórn Han-
J merkur sá um r>ó«tgufuskipsferð-
irnar þessi ár Eigi munu bær hafa
j verið margar nje hentugar A.ætl-
unin 1875 gerir ráð fvrir 9 ferðum
og eins áætluniu fvrir 1876; það
á,r er og gert r^ð f\7Tjr 2 «treud-
ferðum. ISti.tíð ^6 bl« ^ -631.
árið 1877 á a^ fnvo io mín'irrida-
ferðir Og kernu” T’0
gufuskipafjelag fyrst til sögunn-
ar, því að eitt skip frá því á að
fara þær 7 millilandaferðir á ári,
er skip stjórnarinnar, „Diana“
hafði farið, en „Diana“ á auk
þess að fara 3 ferðir. (Stj.tíð.
1876, bls. 38. B-deild). Við þetta
virðist hafa setið árin 1878 og
1879, nema hið síðarnefnda ár
eru ferðimar 9, þar eð „Diana“
átti aðeins að fara 2 ferðir í stað
þriggja.
m.
Árin 1880—1909.
1. Fimm samningar.
Árið 1880 hækkar styrkurinn til
gufuskipaferða upp í 18000 kr. á
ári. Hið sama ár er gerður sama-
ingur við hið Sameinaða gufu-
skipafjelag um ferðimar; hann er
dagsettur 12. jan. 1880 (Stj.tíð.
1880 B, bls. 26). Sá samningur
gilti í 10 ár, og hinn næsti var
gerður við sama f jelag 2. nóv. 1889
og gekk í gildi 1. jan. 1890 (Stj.-
tíð. 1889 B, bls. 145 o. s. frv.). Var
farið eftir þessum samningi þang-
að til 1. jan. 1898. Þá gekk í gildi
hinn þriðji samningur við „Sam-
einaða“, dags. 5. nóv. 1897 (>3tj.-
tíð. 1897 B, bls. 279 o. s. frv.) og
stóð svo tij 1. jan. 1904, er fjórði
samningurinn við þetta fjelag tók
við, dags. 17. nóv. 1903 (Stj.tíð.
1903 B, bls. 303 o. s. frv.) Loks
var enn gerður fimti samningur-
inn við sama fjelag, dags. 5. des.
1907. Hann gekk í gildi í ársbyrj-
un 1908 og gilti fyrir það ár og
hið næsta (Stj.tíð. 1907 B, bls. 246
o. s. frv.). Var þá hið Sameinaða
gufuskipafjelag búið að hafa ’á
hendi íslandsferðir í ca. 30 ár
samfleytt og í fjelagi við dönsku
st.jórnina 3 ár þar á undan. Hjer
er eigi rúm til að rekja efni þess-
ara samninga nákvæmlega, og
verður það að nægja, að drepa á
einstök atriði. f samningunum er
tekið fram, að fjelagið „greiði öll
gjöld“, og skal síðar vikið að því,
hvað þar muni átt við. Styrkupp-
hæðin, sem fjelagið fær árlega, er
einnig ákveðin í' hverjum samn-
ingi, fjöldi millilandaferða á ári
er oftast greindur og þá sömu-
leiðis sett ákvæði um strandferð-
irnar. Þá eru enn fremur ákvæði
um uppsögn og uppsagnarfrest o.
s. frv. og stundum um stærð skip-
anna. fargjöld og farmgjöld, en
þó er eigi af samningunum hægt
j að siá. hve há farmgjöldin og far-
. giölóin ha.fi verið.
j4rm’1880—1887 að báðum með-
tölduTu eru fielaginu greiddar ár-
leua 18000 kr. úr landssjóði, en
árin 1888 og 1889 er styrkurinn
9900 kr. hvort árið.
Árin 1890—1891 sýna lands-
Ireikninerar 18000 kr. greiðslu hvort
ár. en 1892 og 1893 finn jeg ekki,
að neitt. bafi verið greitt; aftur
eru 19000 kr. greiddar 1894 og
26999 árið 1895, en 1896 og 1897
sie ieg svo enga greiðslu.
Árin 1898 og 1899 eru greiddar
55 þús. kr. hvort árið. Árin 1900
—1903 að báðum meðtöldum eru
| fjelaginu greiddar 50000 kr. • ár-
lega. Tvö næstu ár þar á eftir
verðnr stvrkupphæðin til fjelags-
inq tærri, eða 75000 kr. hvort
árið T,u árin 1906 og 1907 er
stvri-nrinu aftur 30000 kr. hvort
árið Á rlð 1908 eru fielaginu
ognpp Vr 0(? -190H 30000
kr nú eígí raktar leng-
Hýkomið:
mikið úrval af
Begnhlífam og
gSugnslðfam.
ManGhester.
Lauffaveg 40. Sími 3894
Kolasalan sf.
Sfml 4514.
—mmmmfhciírritmmmmm
ur styrkveitingar til þess úr lands
sjóði.
En þessar upphæðir eru eigi
hinn eini styrkur, er fjelagið hefir
fengið á þessu tímabili. Hinn fyrsti
samnlngur við það sýnir, að ríkis-
þing Dana hefir greitt því 40000
kr. á ári frá 1880—1889 að báð-
um árum meðtöldum (ef samning-
urinn hefir verið haldinn, og mjer
er eigi kunnugt nm annað), eða
40000 X 10 = 400000 kr. Sam-
kvæmt upphæðinni, sem tilgreind
er í næsta samningi, hefir Dan-
mörk greitt fjelaginu sömu upp-
hæð og áður árlega árin 1890—
1897 að báðum meðtöldum, eða 40
þús. X 8 = 320 þús. kr. í þriðja
samningnum segir (§7), að fjelag-
ið fái 95 þús. kr. árlega 2 fyrstu
árin, en síðan 90 þús. kr. árlega.
Þessi samningur var í gildi árin
1898—1903 að báðum meðtöldum,
og má sjá á greiðslunum frá fs-
landi, að enn hefir Danmörk
greitt f jelaginu 40 þús. kr. árlega,
eða alls 40 þús. X 6 == 240 þús.
kr. í fjórða samningnum er ár-
lega upphæðin, sem fjel. á að fá,
ákveðin 140 þús. kr. Eftir honum
var farið árin 1904—1907 að báð-
nm meðtöldum eða í 4 ár. Tvö
fyrri árin greiddi ísland 75 þús.
kr. hvort árið og Danir eftir því
alls 65 þús. X 2 = 130 þús. kr.
TvÖ síðari árin eru greiðslumar
frá íslandi 30 þús. hvort árið, og
Danir greiða eftir því 110 þús. X
2 = 220 þús. kr. alls, en jeg hefi
eigi fundið, hvort þetta er svo í
raun og vera, eða hvort fjelagið
hefir gefið eitthvað eftir, og skal
því ekkert fullyrða nm það. En
óhætt mnn vera að gera ráð fyrir,
að fjel. hafi að minsta kosti fengið
þessar gömlu 40 þús. kr. iárlega
frá Dönum í þau 4 ár, sem samn-
ingurinn var í gildi. Fimti samn-
ingurinn, sem nefndur hefir verið,
gilti 1908 og 1909. Styrkirnir frá
fslandi voru þá 28 þús. og 30 þús.
kr., og danska tillagið var eftir
samningnum 40 þús. kr. hvort árið
eða 80 þús. kr. alls.
En þannig stendur á hinu
danska tillagi til gufnskipaferð-
anna, sem mun hafa verið 40 þús.
kr., að minsta kosti, alla tíð frá
1880—1909, áð í 6. gr. hinna al-
kunnu stöðulaga frá 1871 segir
svo: „Gjöldin.....til póstferða
milli Danmerkur og íslands skulu
greidd úr ríkissjóðnum“. — Hve
lengi tillag hefir verið greitt til
; póstferðanna samkvæmt þessari
grein, hefi jeg ekki athugað;
sennilega fram að 1918.