Morgunblaðið - 04.06.1933, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
7
Ónýting fjörefna.
Satt að segja, varð jeg mjög
;undrandi er jeg las svargrein Dr.
Bjargár Þorlákson urn ónýtingu
Ijörefna.
Síst hefði mátt búast við því, að
svo merk vísindakona leitaði sjer
málsstuðnings í því að bera mjer
heimildafölsun eða afbökun á brýn,
án þess að leiða að því nokkur
rök, eða jafnvel grenslast fyrir .
um bað, hvort rangt hafi verið J
farið með.
Þ'á. finst mjer næsta ástæðu- j
lítið að liafa svo mörg stóryrði
og aðdróttanir um áreiðanleik í
hugsunarhætti, í viðræðum um
jafn friðsamlegt mál.
í fvrsta lagi vefengir Dr. Björg
að rjett sje farið með ummæli mn
skaðsemi hertrar feiti, sem höfð
voru eftir dr. Skúla Guðjónssyni
og hirtust í grein minni í Mbl. 7.
maí.
Því til andsvara er jeg reiðuhú-
inn að birta staðfestan útdrátt \ir
hrjefi dr. Skúla til mín, ef kraf-
ist verður.
í öðru lagi er jeg. sagður fara
Tangt með niðurstöður próf. É.
'culsen á fjörefnarannsóknum á
•smjörlíki hjeðan 1931.
Gögn um þetta atriði munu
vera til hjá hæjarstjórninni, sem
Ijet framkvæma rannsóknirnar, og
vísast til þeirra þar.
Það má vera, að þeim sem lítt
þekkja til aðferðanna sem notaðar
•eru við fjörefnarannsóknir í feiti
(A-fjörefni), komi það einkenni-
lega fyrir, að dýr hafi drepist við
rannsóknirnar, en samt sje það
áiit iátið uppi, að sumar tegundir
'hins rannsakaða smjörlíkis hafi
Teyiist til hálfs við smjör.
Að þessu verður því að evða
nokkrum orðum til skýringar.
Þegar ákveða skal A-fjörefni í
íeiti, er farin sú leið, að rann-
'sóknardýrum er fyrst gefin fæða.
•sem er fullgiid að næringarefnum
K'U' söltum, en skortir algerlega
í jorefnið.
Eftir nokknm tíma hætta dýrin
fð ] yngjas+, og seinna verðnr vart
nugnsýkingar og annara kvilla,
•sem. eru tákn þess að þau skorti
A-fiörefni.
Þá er dýrunum gefinn daglega
-skamtur af rannsóknarefninu í
Fæðuna. Fer magn þess eftir því
við hvaða þekt efni á að miða
fjörefnakraftinn, og í smjörlíkis-
rannsóknum er venjulega miðað
vi.ð sumarsmjör bestu gæða.
Ef dýrin hressast og fara að
þyngjast eftir hæfilegan tíma, er
fengin vissa fyrir því að efnið
jáfngildi smjöri að minnsta kosti.
ffje skamturinn aftur á móti ó-
nógur, standa dýrin máske í st.að
nokkurn tíma. en hrakar svo að
lokum og deyja, þótt skamturinn
sje ekki fjörefnasnauður.
Mælingu fjörefnaskamtsins er
því ekki lokið, fvr en dýrin fá
þann skamt. sem þau. hressast af.
Samkvæmt skýrslu nefnds pró-
fessors, hafa dýr að vísu dáið við
rar.nsóknirnar. En þau fengu öll
skamt. svo sem um smjör væri að
ræða, (0.3 gr.), og aðrir stærri
■skamtar virðast ekki hafa verið
gefnir.
En jafnframt var smjörlíkisfeit-
in rannsöknð nieð litarmælingum,
sem mikið eru notaðar upp á síð-
lcastið til að gera samanburð á
A-fjörefni í feiti, og eftir þeim að
dæma reyndust tvær smjörlíkis-
tegundir til hálfs við smjör. f
annari tegundinni va,r hert hval-
fciti að einum sjöunda hluta.
Það stendur því óhaggað alt
sem áður var sagt í grein minni
um þessi atriði.
En mergurinn málsins liggur
i því, hvort slík brögð sjeu að
skaðsemi hertrar feiti, við blönd-
un hennar með smjöri, að neytend-
um stafi af því hætta af fjörefna-
skorti.
Jg hefi leyft mjer að lmlda því
"ram, að notkun hertrar' feiti í
: rnjörlíki feli ekki í sjer þá hæt.tu,
-;cm gefi tilefni til að banna hana,
þótt feitin kunni að rýra fjörefni
í hlönduðu smjöri, að einhverju
leyti. Og jeg lýsi það algerlega
rangt, að jeg þar með vilji leggja
heilbrigði fátækra eða annara í
sölurnar, vegna, fjárhagslegra
hagsmuna, sem okkur mundi á-
skotnast af framleiðslu hertrar
viðmetisfeitar.
Það skal tekið fram, að jeg á
ekki við herta hvalfeiti eða jurta-
feiti fyrst og fremst, heldur herta
síldarolíu, sem hjer eru best.u skil-
yrði til að framleiða.
TTppgötvanir próf. Fredericia,
sem dr. Björg Þorlákson vitnar í,
eru tíu ára gamlar, svo að nógur
hefir tíminn verið til að losa sig
við hertu feitina þar í landi, ef
ást.æða hefði þótt til þess.
Skýring prófessorsins á fyrir-
brigðinu er aðallega sú, að við
meðferðina hafi myndast súrefna-
sambönd í feitinni, sem verki eyð-
andi á A-fjörefni, t. d. í smjöri.
Það vitnaðist við rannsóknirn-
ar, bæði á hertri feiti og svína-
féjti, að eyðingaráhrifin komú að-
eins fram þegar smjöri og feiti
var blandað saman, en alls ekki
ef smjör og feiti var skamtað
hvort í síira lagi.
TTm hertu feitina, gat próf.
Eredericia bess, að hún hafi verið
"^ymd lengi á rannsóknarstofunni,
"T hafi því getað umhreyst á þeim
tíma (af lofti).
Það er löngu kunnugt að ýms
meðferð, svo sem hreinsun og
herðing feitar, sem fjörefni eru í,
hefir eyðandi á.hrif á fjörefnin.
En mikið kapp hefir verið lagt á
að framkvæma herðinguna á þann
hátt, að fjörefnin færu ekki for-
a'örðum, og' eftir nýjustu upplýs-
ingum að dæma (H. Scliönfeld);
Die Hydrierung der Fette, 1932),
er talið að hægt sje að herða feiti
svo, að fjörefni hennar glatist. að-
eins að litlu leyti.
Það má því húast, við því. að
feitarherðingunni verði hráðlega
eða sje múske komið í það horf,
að skaðsemi feitarinnar á fjörefni
sje algerlega úr sögunni.
Þetta væri hinn eðlilegi gangur
málsins, en ekki hitt, að hlaupa
upp til handa og fóta ef annmarka
verður vart, og leggja í rústir svo
stórkostlega lieimsiðju sem herð-
ing viðmetisfeitar. Mundi það
koma sárt við okkur íslendinga,
sem eigum mikinn liluta síldar-
olíuframleiðslunnar undir þessari
iðju og efling hennar.
Norskur fjörefnafræðingur
(Schmidt.-Nielsen, N. V. S. Forh.
1928. Bd. 1. Nr. 43.) komst, að
raun um að mjólk misti fjörefni
við gerilsneyðingu (pasteuriser-
ing). En hann tók það þó skýrt
fram, að ekki bæri af þessari á-
stæðu ^ð banna þessa meðferð á
mjólk til sölu.
Það hefir sjálfsagt vegið þungt
á metaskálunum, hve mikla þýð-
ingu gerilsneyðingin hefir í heil-
brigðisskyni og til aukningar
mjólkurneyslu.
Margt fleira mætti nefna af
sama tæi, þar sem hagsmunir
kunna að rekast á. En ávalt ber
manni þó skýlda til að yfirvega
hvað má sín mest, áður en þnngur
dómur er feldur, eins og bann-
færing dr. Bjargar á hertu feit-
inni.
Yjer erum svo hólpnir hjer á
landi að eiga gnægðir fjörefna í
afurðum okkar, þó einkum í
þorskalýsinu. sem er auðugasta og
ódýrasta f jörefnalindin, sem á
verður kosið.
Þorskalýsið hefir tvenn mikil
væg fjörefni, þau sömu og í góðu
smj.öri, en í mikið ríkari mæli. Og
ekki kemst síldarolían, sem dr.
Björg hefir stungið upp á til við-
metisgerðar, neitt nærri því í fjör-
efnagildi eða öðrum gæðum.
Að vísu er þorskalýsið ekki
lengur notað í viðmeti, eins og
áður tíðkaðist hjer á landi meðan
bræðingur var gerður. En ekkert
er því til fyrirstöðu að nota eitt-
hvað af því í smjörlíki, ef ekki
1 t.ekst að gera neyslu þess almenna
‘án slíkra bragða.
Þorskalýsið er nú, unnið með
beim hætti, að hverjum er vansa-
lanst að neyta þess óblandaðs. En
mikið skortir á að reynsla þess sje
almenn, og vjer þurfum áhrifa-
rTka hvatamenn til að heita sjer
fyrir því, að í það minsta börn og
unglingar um land alt fái sinn
daglega lýsisskamt.
Þá hyrfi allur ótti um fjörefna-
skort í viðmeti eins og dögg fyrir
sólu.
Ásgeir Þorsteinsson.
Isleusk forurit
Egils saga Skalla-Grímssonar.
Sigurður Nordal gaf út. (íslensk Pornrit II bindi) 108+320 bls. í
stóru 8 bl. broti, með 6 myndum og 4 kortum. Yerð heft kr. 9. Með
þessu hindi hefst bókaútgáfa Fomritafjelagsins. Sú bókaútgáfa mun
auka gleði íslendinga yfir þeim auði sem þjóðin á í bókmentum gull-
aldarinnar. — Kaupið bækur Fornritafjelagsins jafnóðum frá byrj-
un. Egils saga verðnr til sölu í bandi innan skamms.
Fæst lijá bóksölum. — Aðalsala í
Búkaverslnn Sigffisar Eymnuttssenar
og Bókabúð Austurbæjar, Laugaveg 34.
jSemií«fc fatebtmm# $$ fittut
4 e&ímit 1500
Fullkomnar vjelar. Nýjustu og bestu efni. Þaulvant starfsfólk.
10 ára reynsla.
75 ára afmœli
T dag, 4. júní, erv ekkjan Guð-
finna Hannesdóttir, Staðarbakka,
Akranesi 75 ára. Gnðfinna er ein
þeirra kvenna sem þannig hefir
verið sett í lífinu, að hennar mörgu
og góðn hæfileikar hafa aldrei
getað notið sín til fulls, hún er
hetja sem staðið hefir í stríði lífs-
ins, og ávalt treyst góðum guði,
Irún hefir með heiðri unnið fyrir
sjer, og verið ekkja nú nær 30 iár,
og ávalt verið fremur veitandi en
biggjandi, enda fara henni öll
verk vel úr hendi hvort sem þau
eru unnið utan húss eða innan.
Téfið hefir ekki ávalt leikið við
Guðfinnu, það hefir fært henni
ótal raunir, en þyngst mun þó sú
er hún misti son sinn, Olaf, fram-
úrskarandi efnilegan, í sjóinn 1907,
þegar kútterinn Tngvar fórst. Fyr-
ir þá fórn hefir þjóðfjelagið ekk-
ert greitt Guðfinnu frekar en
mörgum öðrum, og væri slíkt þó
sannarlega viðeigandi, þegar ekkj-
ur og fátækar mæður missa syni
sína á vígfleti hafsins þar sem
hpir falla í stríði fvrir land sitt og
T\ióð. Guðfinna er greind og skemti
leg kona, og her aldurinn vel og
fyleist vel með öllu sem gerist í
hjóðar- og landsmálum. Hún er
siálfstæð og frjúlslynd í skoðun-
.utn. og lætur hugsanir sínar í ljós
fpimnislaust með skýrum orðum og
skarnlegum likingum, og er það
þá daufur maður. sem ekki getur
hrosað og hrifist með ákafa gömlu
konunnar.
Hið andlega þrek Guðfinnu er
ólamað, hún er glög og liress í
máli, og yfir henni hvílir nú sem
fyr virðulegur höfðingsbragur.
Að liennar líkum er hverjn hygð-
arlagi sómi, og hún á skilið þakk- j
ir og virðingu sinnar samtíðar.'
Og jeg veit að nú á þessum merku
tímamótum í æfi Guðfinnu Hann- j
esdóttur miin margur senda henni i
hugheilar kveðjur og óskir um.
farsælt og bjart æfikvöld.
K,
Itnattspyrnumðt Islands.
Á morgun, annan í hvíta-
sunnu, hefst knattspyrnumót ís-
lands í 19. sinn.
Árið 1912 gaf knattspyrnufje-
lagið Fram bikar þann, sem um
verður k-eppt, og í reglugerð
beirri, sem gildir um íslandsbik-
arinn, er svo fyrir mælt, að fje-
lag það, sem sigrar á knatt-
spyrnumóti íslands, hljóti þá
nafnbót að heita besta knatt-
spyrnufjelag iandsins það ár, er
það hefir unnið bikarinn.
Hingað til hafa leikar farið
svo, að K. R. hefir unnið bikar-
inn 8 sinnum, Fram. 7 sinnum,
Víkingur tvisvar og Valur einu
sinni. Þrjú ár hefir eigi verið
keppt um bikarinn og hefir Fram
haldið honum þau árin. Síðast-
liðið sumar vann K. R. og er því
talið „besta knattspyrnufjelag Is-
lands“ og tnun það fjelag nú
reyna alt til þess að verja bik-
arinn og halda tignarheitinu.
í móti þessu taka þátt öll
knattspyrnufjelög bæjarins, K.
R., Fram, Valur og Víkingur, og
tefla fram sínum bestu mönnum,
eins og venja. er til, þegar mikið
er í húfi. Oft hafa þessir flokk-
ar staðið gegnt hver öðrurn á
vellinum og oft hefir kappið ver-
ið mikið og enginn viljað gefa
eftir, fyr en í fulla hnefa. Og
eins hafa keppendurnir lofað
sjálfum sjer því að berjast ó-
trauðir fyrir sigri síns fjelags.
Oft hefir verið m,jótt á milli
sigurs og ósigurs, — og svo mun
að líkindum verða nú í þetta
sinn.
Tímarnir breytast og menn-
4 I * Skordýraeitrið K.O.
er óbrígðult tíl útrýmingar á
flugum, mel, kakarlökum ofl.
Helgi Magnússon & Co.
KNOCK Ol'T
Þeir,
sem kaupa trúlofunarhringa
hjá Siffurþór verða altaf
ánægðir.
irnir með og knattspyrnuliðin
eru líka háð því lögmáli. Maður
kemur í manns stað, en altaf
hvílir sami andi yfir vellinum,
þegar knattspyrna er háð, andi
karlmennsku og drenglyndis,
andi þróttar og leikni. — Hver
hreyfing hjá keppendum miðar
að því, að sigra drengilega mót-
herja sína og færa sinn flokk
fram til sigurs. Og hverri hreyf-
ingu veita hundruð og jafnvel
þúsundir áhorfenda athygli, enda
er ekki til betri og hollari skemt-
un en sú, að horfa á fjörugan
knattspyrnuleik, þegar jöfn fje-
íög leiða saman hesta sína.
Að - þessu sinni. hefst knatt-
spyrnumót Islands nokkru fyr
en venja er til, og er það vegna
hingaðkomu dönsku knatt-
spyrnumannanna í sumar. En
eigi að síður hafa knattspyrnu-
fjelögin búið sig dyggilega und-
ir þetta mót og munu öll fjelög-
in hafa fullan hug á því, að
hreppa „Islandsbikarinn“ og
þann heiður, sem honum fylgir.
Er því óhætt að fullyrða, að ís-
landsmóts-kappleikirnir verða
mjög ,,spennandi“ og ættu bæj-
arbúar því að fjölmenna út á
völl næstu kvöld.
Bæjarbúar, fylgist vel með
þessu móti og horfið á kappleik-
ana! Sýnið knattspyrnumönnun-
um, að þið hafið áhuga fyrir
starfi þeirra og örfið þá til
meiri dáða.
Fyrsti kappleikur mótsins
verður milli K. R. og Víkings og
hefst kl. 81/2-
Á þriðjudag |kl. 8V2 keppa
Fram og Valur.
Kári.
•——«*••---