Morgunblaðið - 28.03.1934, Blaðsíða 4

4
MOKGUNBLAÐTÐ
Mngurlii I framsUkuarlloUnuui.
Pólitískf §oguágrip.
A fundi í Varðarfjelaginu á mánudagxkröhl flutti Magnúts fl'á „Ömmu gÖmlu“ Og til fimt-
Jénsson alþm. einlcar fróðlegt og skemtilegt erindi, er lmnn ardómsins._
nefndi „Pólitískt söguágrip“. Erindi þetta kemur út í heilu
laqi í Stefni innan skams. H jer birtist átdrá'tur ár hrí, m jög „ , . .
Pyrrnusarsigurinn 1931.
stuttur. Ritstjórn Morgunblaðsins hefir gert útdráttinn. , _. . , ,, .
J J y Þingrofsgerræðið í apríl 1931
1 upphafi gat M. J. þeaa,' ah m6nnum ja(n,S„m.nna í sl° «^regin
hrun Framsóknarflokksins virt- Reykjavík, Jcii.s Jónsson írá motmæh, að stjornm sa sjer eklu
Hriflu
ist hafa komið ýmsum á óvart.
En í augum þeirra, sem nær
stóðu og fylgst höfðu með rás
viðburðanna, hefði hrun þetta
ekki verið annað en söguleg
nauðsyn og hrein furða hve seint
það kom.
Upptök Framsóknarflokksins.
Þau lægju í glundroða stríðs-
áranna og þeirri upplausn, sem
fór í kjölfar ófriðarins. Flokkar
voru þá 1 upplausn. Þá vaknaði
sú hugsun hjá ýmsum bændum,
að gera samtök sín á milli.
Merki þessara samtaka sæust
fyst í kosningunum 1916. Þá
komust nokkrir bændur á þing,
sem bundist höfðu samtökum.
Einnig voru þá í kjöri ,,óháðir UPPÍ um kaupsamninginn.
annað fært en fórna tveim af
þremur ráðherrum. Samt sigraði
Hjer væri varpað svo bitru I Framsókn í kosningunum þá um
ljósi yfir uppruna Framsóknar- vorið. En sá sigur var sannkall-
flokksins, sem frekast væri unt, aður Pyrrhusarsigur, því að „sig
sagði M. J. Og öll saga flokksins urinn“ sannaði alveg tvímæla-
hefði staðfest sannleika þessar- laust, að kosningafyrirkomulag-
ar yfirlýsingar Jóns Thorodd-
sen.---------
Leitað til sósíalista.
í kosningunum 1927 hefðu
Framsóknarmenn fengið 17 þing
menn; þar við bættust 2 lands-|
kjörnir og einn utanflokkamað-
ur, alls 20.
ið var óhafandi. Reiptogið og álf
úðin hjelt áfram í flokknum.
Bættist nú ofan á þetta það,
að Framsókn þurfti að ganga í
gegnum kvalræði nýrrar stjórn-
armyndunar á sumarþinginu
1931. Þegar sú fæðing loks
tókst, voru báðar andstæður
flokksins í ráðherrastólunum.
Nú hafði Framsókn hreinan
Gegn þessum
reyndu „hinir“ að
skjóls hjá almennum bænda-
fundi, sem kom saman hjer í
itvík um svipað leyti. Upp úr
þessu fór svo að koma nýtt blað,
Framsókn.
Friðarraddirnar. sem heyrð-
ust eftir þetta voru eins og and-
artök deyjandi manns.
Svo komu kosningarnar, þær
fóru eins og vita mátti. Fram-
sókn var uppvís orðin að berum
svikum við kjósendur. Þó mun
hitt hafa vegið enn þyngra, að
þetta voru fyrstu kosningarnar,
sem fram fóru eftir að þjóðin
hafði fengið að sjá svart á hvítu
hvemig fjármálin voru komin í
höndum þessara manna.--------
Og nu var snuið s.ier til sosi- ,
. .... tt meirihluta þmgs og baðar and-
alista um stuðmng. Hann var
auðfenginn. En ekkert var látið
stæðurnar í stjórninni. Var þá
ekki alt sljett og felt? Síður en
svo. Syndir Framsóknar voru
bændur“. | Saga næstu áranna væri | og máðust ekki af við
Snemma á árinu 1917 eignast nægilega skýr til þess að sýna,
svo hreyfing þessi sitt blað, Tím- hvert raunverulega hefði verið|hvíldu með reginþunga á þjóð
ann. Um vorið hjelt flokkurinn stýrt.. Þorst. Briem hefði sagt í jnnj} 0g gtjórnin var háð þing-
Þingvallafund. Þar sátu margir fjölritaðri ritgerð, sem hann
þeir menn, sem áhuga höfðu á 'sendi allvíða, að Tr. Þ. hafði orð
málefnum bænda, en hurfu ið að kaupa sósíalista upp aftur
brátt frá, er þei'f sáu hvert og aftur á árunum 1927, 1928,1 ,, . /-. - upssi
stefndi. 1.1929 og 1930 þar til þeir sviku| klofning ' komigt inn j sjálft
Kosningar fóru fram haustið 1931. Sennilega hafi þó svikin
1919 og kom Framsóknarflokk-| stafað af því, að þá hafi iii;ið|þesS; ag á næsta vingi var sam-
urinn þá að 6 þingmönnum. Auk verið eftir til að borga sósíalist-'
þess náðu þá kosningu utan um með.--------------
flokka 4 þm., er voru Framsókn
hlyntir. Reiptogið í Framsókn.
Framsókn var um þessar Sú staðreynd, að „einn af for-
mundir sterkur flokkur á þingi. vígismonnum jafnaðarmanna í __ , _____^
Átti hann menn í samsteypu- Reykjavík, Jónas Jónsson frál ljós þegar Jónas Jónsson kvaddi
stjórnum, sem nú mynduðust, Hriflu“ hefði verið gerður út til nú ráðherrastólana öðru sinni.
fyrst Sigurð Jónsson, og síðar þess, að veiða Framsóknarflokk- Hann hefðj kjykt út með því að
Magnús Jónsson lagaprófessor inn> hefði þegar í upphafi sett fyrirskipa sakamálsrannsóknir
og Klemeus Jonsson. sjerkennilegan blæ á flokkinn. gegn ýmsum andstæðingum sín
En Framsóknarflokkunnn pegar flokkarnir í sameiningu | um algerlega út j bláinn.
var frá upphafi tvíbentur. I Tím voru komnir til valda, gat Jónas
anum sást önnur hlið hans, ofsa- ekki biðið hentugs tækifæris.
fengin utbreiðslustefna, yfirleitt Sósialistinn í honum var sí og æLf ástandinu j Framsóknar-
mjog lík bardagaaðferð þeirri, að brjótast fram. Þetta opnaði flokknum. Það væri hin svokall-
er sosiahstar nota. En hin hliðin augu einstakra manna í Fram-|aða
sást í þingflokknum, rólegur og sókn> þótt þá brysti hug og dug
atkvæðamikill flokkur. Brátt til að hefjast handa. En af þessu I þeirri ^fnunní^sem vildT vera
fengu baðar hliðar flokksins full !eiddi> að sambúðin virtisf farin þyí hlutverki trú; að koma
trúa á þingi. 1922 var Jónas að kðlna ^
Jónsson kosinn og næsta ár Tr.
Þórhallsson og Ásg. Ásgeirsson.
inu um skattamálin.
Klofningurinn varð æ ljósari
og ljósari innan Framsóknar-
5
inn í
stjórnarskrármálið, sem varð til
þess, að á næsta vingi var sam-
steypustjórnin mynduð. En hún
hefði í raun og veru rekið smiðs-
höggið á
klofning Framsóknar.
Þetta hafði berlega komið í
ósköpum I t\?eir yfirgáfu sinn fyrri forseta
leita sjer og kusu Jón Baldvinsson, aðal-
foringja sósíalista.
Um þetta hefði Tr. Þ. skrifað
í blað sitt 18. nóv„ að „þessar
forsetakosningar hafi orðið
þeim (þ. e. Sjálfstæðismönnum)
þörf og rjettmæt áminning“. —
Auðvitað hefði þetta ekki verið
Sjálfstæðismönnum nein áminn-
ing um annað en það, sem enn
væri í gildi, að Framsókn öll (þ.
e. bæði núv. Framsókn og
Bændaflokkurinn) væri jafnan
til í samvinnu við sósíalista held
ur en láta Sjálfstæðismenn
nokkru ráða. Þetta væri og á-
reiðanlega „þörf og rjettmæt“
áminning fyrir kjósendur lands-
ins í vor.
Þá rakti M. J. brjefaviðskifti
þau, sem fóru á milli Framsókn-
ar ag sósjalista, um stjórnar-
myndun.
Hann benti og á það, að því
færi fjarri, að þeir menn, sem
síðar mynduðu Bændaflokkinn
hefðu vei'ði andvígir þessu
makki við sósíalista. Nægði í því
sambandi að minna á grein þá,
er Tr. Þ. skrifaði í Framsókn 18.
nóv., eða 10 dögum eftir að síð-
asta brjefið var skrifað. Las M.
J. nokkra kafla úr grein Tr. Þ.
og sagði því næst, að menn gætu
af, þessu sjeð, hvers væri að
vænta af þessum ,Bændaflokki‘,
því varla færu menn að væna
foringjann sjálfan um yfirdreps
skap.---------
Frá þessu ári væri og til eitt
plagg, sem fletti óvægilega ofan
„Reykholtssamþykt“. Hún
væri auðsjáanlega runnin frá
flokknum yfir til sósíalista.
Sjerstakl. var vart við þetta gtefnuskrá hefði þai' verið sett
þegar velja skyldi eftirmann fram> sem væri hreinn sósíal
Magnúsar heit. Kristjánssonar í ismi, með þjóðnýting allra jarð-
fjármálaráðherrasætið. Þá hófst eigna o. s. frv.
Enginn efi væri á því, að þetta
merkilega plagg hefði orðið til
Utsendari sósíalista.
Bændur sjálfir voru hin ró- reiptogið fyrir alvöru milli J. J
lega hlið Framsóknarflokksins. og Tr. Þ. Jónas sigraði þá.
En hvaðan kom ofsinn og óró- ÞeSsu næst lýsti M. J. reip-1 þess að opna augu f jölda manns,
inn? Á því var gefin skýring í drættinum á þingi 1929, þar sem um stefnu og takmark Fram-
grein í Alþýðublaðinu 31. ág. n ðri deild fór að fella eða sóknarflokksins.
1923, sem Jón heitinn Thorodd- svæfa ýms þau mál, sem komu Upp úr þessu hefði farið að
sen skrifaði. Þar segir svo: frá efri deild og þóttu sjerstak- gjósa upp úr.
„Það er reynsla annara þjóða, lega „Jónasarleg". Ásg. Ásg.
að bændur skilja best annan hafi sennilega staðið fyrir þessu. I hjálpaði til þess. Þar var flokk-
þátt þjóðnýtingarinnar, samvinn Reipdráttur þessi hefði komið urinn skipulagður eftir svo rúss-
vinnuveg þeirra. Greiðasta leið- enn skarpar fram a þmgi 1930, neskri fynrmynd, að nærri
in var þ\ý, að gera þá að sam- enda þá kominn nýr liðsmaður í að færi
vinnumönnum, byggja á þeim andstöðuhópinn, Jón í Stóradal. skrána.
gmndvelli, sem lagður hafði ver Þá hefði M. Torfasyni verið Voru bundnir við vilja flokks-
Fdokksþingið fræga 1933
a,
i . bága við stjórnar-
Þingmenn flokksins
ið með kaupfjelögunum.
sparkað úr forsetatigninni, þrátt sfjórnarinnar, hvað sem sann-
a leið. Framboð
i rf V.&í ^ess vegna upp fyrir forfrömunina í siglingunni. færing þeirr
. flokkinn, og valdist aðallega til FIest ma| Jenas&r hefðu a þessu voru sett i hendur flokksstjorn-
þess einn af þáverandi forvígis- þin&i verið vanrækt og óvirt, alt ar o. s. frv.
Samningamakkið við sósíalista.
1 lok aukaþingsins í vetur fór
svo fram formleg klofning Fram
sóknarflokksins, með brott-
rekstri og úrsögn nokkurra þing
manna.
Áður höfðu þó gerst viðburð-
ir, sem sýna svart á hvítu, hve
fastir „bændavinirnir“ í Fram-
sókn voru orðnir á svellinu, og
hvers vænta má af þeim.------
Þessu næst rakti M. J. samn-
ingamakkið við sósíalista bæði
fyrir aukaþingið og meðan þing-
ið stóð yfir.
Hann minti á grein Hjeðins
Valdimarssonár, sem birtist í A1
þýðublaðinu daginn 'áður en
þingið kom saman, þar sem
mörkuð var stefna sósíalista í
flokkapólitíkinni. „Meginið af
Framsóknarmönnum í sveitum
landsins óska þess eins, að Fram
sóknarflokkurinn leiti sem fyrst
fullrar samvinnu við Alþýðu-
flokkinn og framkvæmi ýms af
stefnumálum hans, hefji stjórn-
málasamvinnu verkamanna og
hænda á svipuðum grundvelli og
gert er nú í Svíþjóð og Dan
mörku undir forystu alþýðu
flokkanna þar“, sagði Hjeðinn.
Og þessu fylgdu hótanir frá
Hjeðni: „Allur þorri kjósenda
Framsóknar vill því að fullu og
öllu slíta samvinnu við íhaldið
og mynda með þátttöku Alþýðu
flokksins stjórn.-------Fáist
þingflokkurinn og flokksstjórn
in ekki til þessa, munu kjósend
urnir snúa við þeim bakinu“.
Við þessa menn voru Fram-
sóknarmenn að semja, — áttu
meira að segja upptökin að
samningunum. —
Og Hjeðinn var ekki einn
um frásögnina af þessum við
burðum. Bæði Tíminn og Fram-
sókn tóku þar undir. Tr. Þ. sagði
um þetta í Framsókn 18. nóv.:
„Þegar fyrir forsetakosningarn-
ar (í þingbyrjun) og sörnuleiðis
eftir þær var rætt um, hvort
stofna ætti til frekari samvinnu
milli þessara flokka "(þ. e. Fram
sóknar og sósíalista) og þá aðal-
lega um samvinnu um nýja sam
steypustjórn“. Til þess að koma
þessu fram heimtaði flokkurinn
að Ásgeir segði af sjer, svo að
húsið væri tómt, sópað og prýtt,
þegar þessir nýju andar kæmu
að því. —
Þessu næst lýsti M. J. því,
hversu ráðabrugg þetta hefði
borið sinn árangur á öðram
fundi aukaþingsins, þegar alíir
Framsóknarmennirnir nema Oldiigiitu 41.
Rústimar.
í lok ræðu sinnar sagði M. J.:
Um áramótin síðustu skrifaði
Jón Þorláksson yfirlitsgrein um
stjórnmálin á liðna árinu. Lýsir
hann því þar, hvernig megin-
gallar stjórnarskrárinihar nýju
stafa af því, að Framsókn vildi
ekki stofna i hættu neinu af
þeim 23 þingsætum, sem hún
hafði hlotið í kosningunum
1931. það var ekki verið að
skygnast um eftir því fyrirkomu-
lagi, sem best myndi verða þ.jóð
inni í heild, heldur aðeins horft
á fylgi Framsóknar. Síðán segir
hann:
„Síðan hefir nú rás viðburð-
anna andað á þessa spilaborg
eiginhagsmunanna. Af þessum
23 hefir einn dregið sig í hlje
fyrir aldurs sakir, og annar af
ástæðum, sem best er að tala
sem minst um. Fimm liggja í
valnum, fallnir við kosningar,
tveir eru reknir og tveir farnir.
Einn nýliði hefir bæst við, og
hrekkur skamt til að fylla í öll
skörðin. Eftir situr í flokknum
einn forsætisráðherra og svo 12
þingmenn aðrir, sem hafa lýst
opinberlega fullkominni van-
þóknun á- ráðuneyti hans“.
Við þetta má bæta því, að
nú er þessi ráðherra líka farinn,
og hinn ráðherrann, sem er utan
þings, sömuleiðis farinn.
Svona greipileg syndagjöld
hefir Framsókn orðið að hreppa.
laati yðor
gott og ódýrt nautakjöt til þásk-
anna. þá komið í
Versl. Aldan,
Sími 4934