Morgunblaðið - 12.05.1934, Qupperneq 4

4
M O R G TT N B L * D 1 f»
Sjálfstæðismálið
(Útvarpseríndí)
Eftir Sigurð Eggerz.
veitingavaldið í slnar hendur.
Hvað langt hefir margra
Og er maður íhugar allar a-
stæður þjóðarinnar á þessum
alda framtak fleytt oss undir al-ltíma, dregur maður af þeim all-
Mjer er sagt að Sigurður Nor-
dal prófessor hafi sagt í ræðu í
Stokkhólmi, er hann hjelt 1933:
^.Sjálfsiæði íslands“. ,,Guð
hjálpi mjer“. Þegar jeg heyrði
Sigurð Nordal kenna nýlega í
útvarpinu, að hollast væri fyrir
Islendinga að varðveita áfram
sambandið við Dani, varð mjer
að orði: „Sigurður Nordal“.
„Guð hjálpi mjer“.
I Stokkhólmi virðist mjer Sig-
r ’ður Nordal haía hætt íslend-
inga fyrir mark það, sem þeir
hafa sett sjer í sjálfstæðisbar-
áttunni. Hjer heima virðist mjer
hann í útvarpinu reyna að vinna
fyrir hinn danska málstað, gegn
yfirlýstum vilja Alþingis 1928.
Á Alþingi 1928 komu fram
skýrar yfirlýsingar frá ríkis-
stjórnirini um að hún vildi vinna
að því, að sambandinu við Dani
yrði slitið eins fljótt og unt væri.
Samkvæmt sambandslega-
samningnum má segja upp samn
ingnum til endurskoðunar 1940.
3 árum seinna má segja honum
©ndanlega -app...
— Skilyrði fyrir því, r.ð sam-
bandslagasamningnum verði
sagt endanlega upo, er að
sameinaðs Alþingis Þ’ái bví ssm-
þykki sitt, e.ð atkvæðagreiosla
fari fram er '-V\. allra kjósenda á
Islandi taki þátt í ,en :/\. hinna
greiddu atkvæða sjeu með sam-,
bandsslitum.
Það er því á valdi íslendinga
að segja samninghum endarslcga
upp 1944. Ríkisstjórnin lýsti því
yfir, eins og áður er tekið fram,
að hún vildi vinna að þcssu.. Fcr-
ingjar ailra flokka á Alþingi
lýstu yfir því sama og ríkis-
stjórnin, að þeir vildu segja
samningnum endanlega upp
eins fljótt og samningurinn
leyfði.
Samkvæmt þessu yrði samn-
ingnum endanlega sagt upp eigi
síðar en á árinu 1944. Óhætt er
að fullyrða að þessi aðstaða Al-
þingis bergmálaði í hjöl'tum
allra Islendingf’..
Sigurður Norda! rís nú gegn
vilja Alþingis og vilja þjóðarinn-
ar í þessu megin’” 'li íslendinga.
Prófessorinn í íslenskum fraé'ð-
um rýfur nú þögnina um sjáif-
stæðismálin, og úr hinu andlega
vígi þjóðarinnar, háskólanum, er
verið að lœða inn kennlngum hjá
þjóðinni, sem gæti veikt vilja
hennar og brotið á bak aftur trú
hennar á sjer sjálfri. Hve mikil
hætta stafar þ.jóðinni ekki af
því, ef hinir ungu mentamenn
vorir væru aldir upp í hinni al-
dönsku skoðun, að vjer værum
of litlir til þess að ráða ráðum
vorum sjálfir.
Einmitt fýrir það hvaða að-
stöðu Sigurður Nordal hefir við
háskólann, er það hin mesta
hætta fyrir þjóðina, að hinum
háskalegu kenningum hans sje
ekki mótmælt og það fastlega í
tíma.
Og nú ekki fyrir löngu hefir(
annar íslenskur rithöfundur, j
Gunnar Gunnarsson, tekið í
sama streng og Nordal. Hannj
hefir í grein i Berlingi ámintj
Dani um það að sleppa ekki
höndunum af oss íslendingum.
Hann vill að Danir varðveiti sam
bandið. Og hann snýr sier móðj
bæn í augunum til þeu’ra um
um þetta, en Nordal snýr sjer
með bæn í augum til íslendinga
og vill að þeir verndi sambandið.
Gunnar Gunnars on heldur að
hinum andlegu vcrðmætum stafi
hætta af því ao sambandinu sje
slitið. Ætli Nordal sje ekki
hræddur við það líka?
Horfi menn í kringum sig^
Eru Svíar ekki sjálfstæð þjóð?
Eru Danir ekki sjálfstæð
þjóð?
í Eru Norðmenn ekki sjálfstæð
þ.jóð?
j Og er ekki lifandi andlegt
samband milli þeirra þjóða fyr-
j ir það ?
Hvað mundi sagt í Danmörku
; eða Noregi eða Svíþjóð, ef ein-
hver.j.r af mentamönnum þjóð-
arinnar risi upp og kendi að það
væri nauðsynlegt fyrir hina and-
legu þróun þ.ióöarinnar að hún
afsalaði öðrum umráðin yfir ut-
anríkismálum sínum, og veitti
þeim rétt til afnota af landinu.
Segjum að einhver danskur spá-
maður kendi slíkan vísdóm í
Danmorku. Sá maður mundi
með vissu geta gert ráð fyrir að
fá ókeypis vist á geðveikrahæl-
inu Bistrup.
Auðvitað dcttur engum í hug
'að segja binu andlega sambandi
upp milli þjóðanna. Það er held-
ur ekki hægt. Og jafn víst og
þelta er, er og hitc að hið aukna
sjálfstæði er vegurinn til auk-
in-nar aridlegrar iramþróunar en
ekki hið gagnstæða.
\'.jer getum í einu orði á því
sjef5 hvað eícirsóknarverð að-
staða sú er, er vjer höfum í sam-
bandinu við Dani, eins og það
nú er, að sú óhaming.ja kæmi t.
d. fyrir sambandsþjóð vora
Da'ni, að önnur þ.jóð færi með
utanríkismál þeirra og ætti sömu
í,ök í Danmörku hlutfallslega
og Danir eiga nú í íslandi, þá
yrði þjóðarsorg í Danmörku. Og
jeg er svo mikili vinur Dana, að
.jeg vildi að slík óhamingja henti
þá ekki. En ef þetta er rjett,
og þetta er i jeít — þá má öllum
vera ljóst að gáfuð þjóð eins og
Dani>’ brosa háðbrosi að þeim
Islendingum, sem telja það þ.ióð-
arhnoss fyrir íslendinga að vera
áfram í því ástandi, sem Danir
telja þ.jóðaróhamingju fyrir sig
að komast í.
Saga vor sýnir að vjer verð-
um stöðugt að vera á verði, og
að vjer höfum haft stórtión af
: ambandinu við Dani. Aðeins vil
jeg minnast á öriáa drætti í sögu
vorri.
1851 ætluðu Danir að fá Is-
lendinga iil ao samþykkja al-
gjörlega innlimun í Danmörku.
gerlega erlendum umráðum?
Hvað langt var menningar-
starf þjóðarinnar komið? Hvern
ig var landinu skilað úr höndum
þeirra erlendu, sem farið höfðu
með alt ráð þjóðarinnar?
Ilvernig var því skilað úr
höndum þeirra erlendu, sem af
umhyggjusemi fyrir oss óskuðu
mjög eindregið að halda áfram
að vera forsjá þjóðarinnar?
1874 voru 72 þús. íbúar á öllu
landinu, en í Reykjavík um 2500
íbúar. Af opinberum byggingum
í Reykjavík voru:
1. Landshöfðingjahúsið, eða
núverandi stjórnarráðshús.
2. Kirkjan (í mjög slæmu á-
standi).
3. Latínuskólinn.
4. Prestaskólinn.
5. Tugthúsið.
j 6. Smáspítali.
Eng’ir æðri skólar voru hjer aör-
I ir en latínuskólinn og prestaskól
| inn. Læknaskólinn var ekki kom
, inn, en þáverandi landlæknir
j kendi þá læknafræði í hinni litlu
I spítalabyggingu.
ar hinar sömu ályktanir og af
hinum þöglu tölum. Alls staðar
er fátækt, fátækt —. Og þó
J-^ðu ’mssir ríku ræktunarmögu
leikar verið fyrir hendi allar þær
aldir, er hin erlenda stjórn fór
með völdin h.jer á landi voru.
Og allar þessar aldir höfðu
ríkustu mið veraldarinnar um-‘
kringt sterndur landsins.
Og eftir allar þessar aldir —
eftir forsjá erlendra stjórna á
landinu í allar þessar aldir, þá
standa hinar þöglu tölur eins og
minnisvarði yfir því, hvernig
landinu var stjórnað. Og því
lengur, sem maður horfir á þess-
ar þöglu tölur, því meir verður
maður gagntekinn af einhverri
einkennilegri, óljósri tilfinningu,
maður finnur til sársauka yfir
því, hve þung kjör forfeður vorir
voru dæmdir til að búa við.
Maður finnur til sársauka
með hinni litlu þjóð, sem ekki
mátti í friði búa að sínu.
Tölurnar stíga fram og á-
kæra.-------
Myndir úr fortíðinni ber fyrir
Enginn gagnfræðaskóli var í augu vor: Vjer sjáum bóndann
landinu. Enginn búnaðarskóli,
en fyrst seinna. um 1885, mun
Torfi í Ólafsdal hafa byrjað
kenslu í búnaði.
Engin lagakensla var í land-
fyrir framan búðarborðið hjá
dönskum ístrubelgjum, einokun-
aikaupmanni með gullkeðjú á
maganum. Ilann stendur með
húfuna í hendinni og biður í auð
inu. Enginn sjómannaskóli yarjmýkt um björg. Og fyrir björg-
í landinu. Jeg held að 2 lærðardna selur hanri sínar eigin vöruri
yfirsetukonur hafi verið þá ájmeð því verði, sem káupmaður-
inn ákveður.
Raunverulega voru
ö'llu Islandi.
Ekkert hafskip til millilanda-
sigiinga. Fáeinar skútur voru í börn seld á leigu
Hafnarfirði, frá 15—40 lestir.
Nokkur stærri hákarlaskip voru
í Eyjafirði. Annars var sjávarút
vegurinn rekinn á smábátum.
Engir vitar voru á landinu. ;—
Engir bankar.
Engin brú.
stúfur.
landsins
íjorl
Ríkhþingiö á'ti að vera löggef-
andi lyrir ísland í öllum stærri
málum, en Alþingi Islendinga
átti að hafa löggjafarvald í
smærri málum heima fyrir.
Byssustingirnir dönsku stóðu
í kringum fundinn og innlimun-
ina, en hinn íslenski kjarkur bil-
aði ekki. Þegar Trampe sleit
fundinum til þess að koma í veg
fyrir að tillögur Islendinga væri
rætídar á fundinum, þá sagði
Jón Sigurðsson: ,,Jeg mótmæli í
nafni konungsins og þjóðarinnar
þessari aðferð“. Og þjóðfundar-
menn tóku undir og sögðu:
„Vjer mótmælum allir“. Og
þessi mótmæli hafa verið eins og
fáni yfir frelsisbaráttu vorri.
Baráttan hjelt áfram. Danska
stjórnin neitaði hvað eftir ann-
að kröfum Islendinga, en var þó
komin svo langt að hún vildi láta
alþingi fá vald yfir sjer-málun-
um og leggja fjárveitingavaldið
í hendur þess.
Með stöðulögunum 1871, sem
ríkisþingið samþykti og alþingi
mótmaélti, var ákveðið að Is-
land skyldi vera óaðskiljanlegur
hluti Danaveldis. I stöðulögun-
um var ákveðið að fjárhagur Is-
lands og Danmerkur skildi að-
skilinn. Áður hafði ísland síð-
ustu árin verið fært sem liður
undir fiárlögunum, og var sá
liður kallaður: „Islandske In-
trader“. 1874 fær Alþingi fjár-
Enginn brcutar-
En hvernig var nú umhorfs í
landinu er- Danir afhentu oss
fjárveitingavald.
Það er varla hægt annað en
tárfella yfir því hve hart þjóðin
var leikin.
Eftir 1874 heldur sjálfstæðis-
Útfluttar vörur voru fyrir um'þaráttan áfram. Þar var ekkert
4!/o miljón. Engar skýrslur eru
um hve mikið land var ræktað,
en túnasljettur munu hafa verið
um 11 hektarar. Verslunin var
orðin frjáls, en öll verslun, að
minsta kosti umboðsverslunin,
var á dönskum höndum.
Eng'inn fáni sást hier nema
danski fáninn.
Glöggust mynd af öllu fjár-
málaástandinu fæst með því, að
líta á fjárlagafrumvarp það,
sem af hálfu danska ráðherra-
brotsins, sem var fyrir íslands
höncl, var lagt fyrir loggjafar-
þingið 1875, er þá kom saman.
Tekjur samkv. frli’^-
varpinu voru kr. 247,906,00
Gjöld samkv. frurri-
varpinu voru kr. 203,788,88
Enginn smábotnvörnungur er
svo lítill, að rekstrarreikningur
hans sýni ekki hærri tekjur og
gjöld en þetta fyrsta fjárlaga-
frumvarp hins íslenska ríkis
sýndi.
Aðaltekjurnar eru tillag frá
danska ríkissjóðnum
Samkv. 5. gr. í stöðulögunum
frá 1871 var ákveðið, er fjár-
hagsskilnaður fór fri.m milli Is-
lands og Danmerkur, að til Is-
lands sjerstöku gjalcla yrðu úr
ríkissjóði greitt árlega 30 þús.
dalir, og auk þess aukatillag 20
þús. ríkisdalir í 10 ár, sem í þau
10 ár, sem þá fóru í hönd, fær-
ist niður um 1000 ríkisdali á
ári, þannig, að það sje alveg fall
ið í burt að 30 árum liðnum.
Útgjöldin eru aðal'cga út-
hlje. Danski ráðherrann, eða
ráðherrabrotið — því hann var
samtímis dómsmálaráðherra í
Danmörku, hjelt eldinum lif-
andi. Lagasynjanir voru daglegt
brauð frá 1874 til 1903. Lö^um
um jafn sjálfsagt efni og brú á
Ölfusá var synjað um staðfest-
ingu. Dönsku stjói’ninni þótti vað
ið á öt fusá hjá Laugardælum
full gott fyrir Islendinga. Bar-
áltan snerist nú meðal annars
um að draga ráðherranri undan
yf rráðum ríkisráðsins danska,
og ía stjórnina inn í landið.
Danir hjeldu ríghaldi í ríkis-
ráðssetuna eða með öðrum orð-
um: Þeir hjeldu ríghaldi í ein-
ingu ríkisins. Jeg fæ ekki tíma
til að segja hjer frá öllum þeim
st j órnarskrárf rumvörpum, sem
synjað var um staðfestingu á/
Loks 1903 var æðsta stjórnin
flutt inn í landið. En mörgum
Islendingum voru það hin sár-
ustu vonbrigði að samkvaömt
hinni nýju stjórnarskrá skyldi
ráðherrann sitja í ríkisráðinu. —
Þeirri aðalkröfu íslendinga var
fullnægt að sfeðsta stjórnin' var
flutt inn í landið.
Þegar vjer loksins losnuðum
við dönsku stjórnina, byrja stór-
vægilegar framfarir í iandinu.
Sími, eimskip, nýir bankar.
Á örstuttum tíma gjörbreytt-
ist alt líf íslendinga. En sjálf-
stæðisbaráttan heldur áfram.
íslendingar heimta ráðherr-
ann út úr ríkisráðinu. Danir
spyrna á móti. Vilja því aðeins
viöld til embættisrekstrar ogis^PPa ríkisráðssetunni að
um
aðrar alveg óhiák,Tæmilegar
greiðslur, en ekki ætlaði ríkis-,
einn einasta eyri til at- rík-in tvö. Atökin harðna með ári
leið verði trygð ríkisemingm.
Á ríkið að vera eitt eða eru
stjornm ---- ------
vinnuveganna, landbúnaðar eða hverjú.
sjávarútvegs. Þeim hafði verið
skilað í svo góðu ástandi.
Hörðust verða þau þó í ríkis-
ráði 1914. Loks 1918 í lok stríðs
Þegar maður lítur á þetta f jár ins eru sambandslögin samþykt.
la^afrumvarp dönsku stjórnar- Fu'llveldi íslendinga er viður-
innar, horfir á bessar þöglu töl- kent. íslenski siglingafáninn er
ur, þá verða þær Kví merkilegri, dreginn að hún. Rjett á eftir er
sem lengur er horft á þær. Álls æðsta dómsvaldiö flutt inn í
staðar andar fátæktin úr hverj- landið. Islendingar taka land-
um einasta lið. 1 helgisvarnirnar að miklu leyti í
"Bráarioss"
fer í kvöld kl. 11 til Breiða-
fjarðar oj? Vestfjarða.
Pantaðir farseðlar óskast
sóttir fyrir hádeRÍ í dag, t
verða annars seldir öðrum.
M.s. Dronning
Alexandrine
fer í kvöld ki. 8. — Kemur
við á Fáskrúðsfirði með far-
l>ega.
Sklptafgreiðsla
Jes ZlmsM.
Tryggvagötu. — Sími 3025.
Mikið úrval
af allskonar púðri, kremi, hand-
áburði, háralit og varasmyrsJ,
tannpasta og brilliantine.
Verslunln Goðafoss.
Laugaveg 5.
Fíai-
bílarnir
eru komnir.
Komið,
§koðið
og reynið
Verð og skíímáíar
samkepnisfærír.
Egill ViltiiálmssoR
veitlngir.
Þeir, sem vildu taka að
sjer veitine:ar á Skeiðvellin-
um við Elliðaárnar á annan
í Hvítasunnu eru beðnir að
snúa sjer, sem fyrst til Dan.
Daníelssonar, Stjórnarráð-
inu, sem Refur allar upplýs-
ingar.