Morgunblaðið - 12.06.1934, Blaðsíða 4

4
MO-RGUNBL AÐIj)
Hugleiðingar
uaii sjávarútveginn,
Eftír Ólaf Thors.
Upp úr síðustu aldamótum
tók íslenskur sjávarútvegur al-
gjörum stakkaskiftum. Togarar
og vjelbátar komu í stað segl-
skipanna og árabátanna. Þessi
nýi útvegur landsmanna stóð
með vaxandi blóma fram yfir ó-
friðarbyrjun, gjörbreytti lífs-
kjörum og lifnaðarháttum þjóð-
arinnar og varð undirstaða und-
ir fjárhagslegt og stjórnmála-
legt sjálfstæði ísiendinga. Ófrið-
urinn mikli raskaði öllu jafn-
vægi í þessum atvinnurekstri,
eins og raunar öllum öðrum, og
síðan hefir á ýmsu gengið. en þó
oftast hallað undan, og er nú
svo komið að flestir hafa tapað
því fje, sem fram var lagt í
þessa þjóðnytja starfsemi, nær
enginn fæst til að hefja nýjan
útveg og við borð liggur að sjáv-
arútvegurinn falli í rústir.
Jeg þarf ekkert að rökstyðja
þetta af því, að það er orðið
öllum kunnugt, enda verður þess
nú ekki langt að bíða að nefnd
sú er bæjarstjtóm Reykjavíkur
kaus til þess að rannaska hag
og rekstur togaraútvegsins og
milliþinganefndin í Sjávarút-
vegsmálum leggi fram álit sem
taka á af allan vafa í þessum
efnum.
Og þetta er enginn nýr sann-
leikur. I mörg ár hafa útvegs-
menn borið fram kveinstaíi um
ömurlega afkomu sem opinber
reikningsskil þeirra hafa fært
fullkomnar sönnur á. En þær
raddir hafa jafnóðum verið
kæíðar í hrópsyrðum háværra
lýðskrumara, sem hatast við alt
einstaklingsframtak og vilja
drepa það níður af því þeir sjá
altaf ofsjónum og öfundast yfir
öllu sem þeir óttast að náunginn
eigi, eða geti eignast.
Færi jeg nú saman kvíarnar,
og miða orð mín eingöngu við
þann atvinnurekstur sem jeg er
nákunnugur, togaraútveginum,
þá hika jeg ekki við að fullyrða
að útvegsmenn hafa einskis látið
ófreistað til að skapa jöfnuð á
rekstursreikningi. — Á undan-
förnum árum hafa togaraútvegs
menn hafið öflugt samstarf til
varðveislu og framdráttar sam-
eiginlegum hagsmunum útvegs-
ins. Þannig hafa útgerðarmenn
lengi haft sarneiginlega vátr. gg
ingu nær alíra togara og margra
línuveiðara, allsherjar lýsissam-
lag tii hreinsunar, kaldhreinsun-
ar og samsölu á lýsisframleiðsl-
unni, stórfeld sameiginleg inn-
kaup á höfuðnauðsynjum útvegs
ins, og auk margs annars.
Þá áttu togaraútgerðarrnenn
l'rumkvæði að, og hafa enn for-
göngu í allsherjar samtökum til
samsölu á höfuð-framieiðslu-
vöru sjávarútvegsins, saltfiskin-
um. Veit jeg ekki til að þessi
samtök eigi sjer neitt fordæmi
með nágrannaþjóðunum,og mun
ekki ofmælt að við höfum haft
af þeim sóma, auk þess sem þau
hafa sparað þjóðinni a. m. k.
10 til l£ miij. kr. þau tvö ár sem
fisksölusambandið hefir starfað.
Utvegsmenn telja sig því hafa
beitt gegn neyðinni öllum vopn-
um, sem þeir valda, og held jeg
að það verði ekki hrakið.
En hvað hefir ríkið gert? Það
, hefir gengið í lið með neyðinni,
það hefir svarað hverju neyðar-
ópi útvegsmanna með nýjum og
nýjum skattaálögum og þannig
þaggað niður þær raddir.
Og ríkið hefir gert sitt til að
þagga niður aðra rödd sem kvatt
hafði sjer hljóðs. Sú rödd var
þó hljómsterkari og talaði máli
sem fleiri skildu. Hún sagði frá
því, að skipin væru að vera
gömul, fúin, ryðguð, og úr sjer
gengin; vjelarnar slitnar, að ár-
lega fækkaði skipunum, þau
elstu og hrörlegustu væru lögst
í kör á víkum inni eða fjörum
uppi, en önnur færust á hafi úti
í brimum eða á boðum, og að
aldrei kæmi ný fleyta í skarðið.
Þessi samdráttur fiskiflotans,
sú staðreynd að enginn gerist til
að hætta fje sínu í stofnun og
starfrækslu nýrrar útgerðar
sannfærir almenning betur en all
ar talandi tölur um það, að þao
er ekki hægt lengur að gera út
skip á Islandi. Og atvinnuleysi,
sem af þessu leiðir, sannar verka
lýðnum betur en allar fræðisetn-
ingar, að sæmileg fjárhagsaf-
koma útvegsins er ekkert frem-
ur hagsmunamál útvegsmanna
ui vcrkalýðsins, en án þeirrar
sannfæringar er ekki hægt að
ætlast til að útveginum verði
sýndur sá skilningur, að allir,
sem við hann vinna vilji færa
þær fórnir sem nauðsynlegar eru
til þess að halda lífinu í honum.
Því hver getur ætlast til að nokk
ur fáist til að afsala af sínum
skorna skamti, ef það er gert til
að troða út pyngju og auka
digra sjóði auðkýfinganna, eins
og reynt hefir verið að telja al-
menningi trú um.
Hið opinbera hefir syndgað
með því, að grípa á ýmsan hátt
truflandi inn í, og rugla þennan
áttavita. Það hefir ekki verið
gert af illum hvötum. Ástæður
valdhafanna eru skiljanlegar,
út frá þeirri staðreynd, að lög-
gjafi og valdhafar gera sjer oft
og einatt ófullkomna grein fyrir
afleiðingum gjörða sinna.
Útgerðin hefir verið skattpínd j
af því opinbera og aðrir hafa
gert hærri kröfur en hún hefir
fengið risið undir. Þegar hún svo
af þessum ástæðum fellur í rúst-
ir í höndum einstaklinganna,
rísa þegar í stað hinar almennu
kröfur um aðstoð ríkis og bæj-
arfjelaga til að stofna til nýrrar
útgerðar, svo ráðin verði bót á
því atvinnuleysi er af þessu hef-
ir leitt.
„Fólkið verður að lifa“ og slík
hjálp er í tje látin á ýmsa vegu.
Stofnuð hafa verið Samvirinufje-
íög eignalausra manna, með
þeim hætti að ríkið útvegar lán
gegn bankaábyrgð hlutaðeig-
andi bæjar eða sveitasjóðs fyrir
nær öllu stofnfjenu, og rekstrar-
fje er tíðast fengið út á von íj
afla. Einhver ,,leiðtogi“ alþýð-j
unnar krækir sjer svo í fram-j
kvæmdastjórastöðu og síðan er
sett á guð og gaddinn. Elst af
þessum útgerðarfjelögum mun
Samvinnufjelag ísfirðinga vera.
Það hefir ekki getað staðið í
skilum, og orðið að lifa á ríkis-
sjóði og bæjarsjóði að meira eða
minna leyti, og svipaða sögu er
að segja af flestum þessara fje-
laga.
Stofnað hefir og verið til út-
gerðar á kostnað og áhættu al-
mennings, eins og t. d. bæjarút-
gerðin í Hafnarfirði. Jeg veit
ekki betur en sæmilega hafi val-
ist til forystu á þeirra útgerð,
bæði á sjó og landi. Samt er
raunverulegt tap á rekstri eins
botnvörpungs frá 80—100 þús.
kr. á ári.
Það er eftirtektarvert að sjálf
ir forstöðu og forsvarsmenn
þessa útvegs, mennirnir, sem
mestar gera kröfurnar á hendur
útvegi einstaklinganna, komast
ekki hjá því, að játa að útvegur
þeirra sje rekinn með stórum
halla. En þeir hafa rök á reið-
um hönduum. Hallinn er minni
en sýnist, segja þeir, því bærinn
hefir haft tekjur af þessum at-
vinnurekstri svo sem hafnar-
gjöld, vatnsgjald og fleira, að
ógleymdri atvinnu fólksins.
Þetta eru athyglisverð rök.
Atvinnureksturinn er drepinn
í höndum einstaklinganna með
óhóflegum kröfum á öllum svið-
um. Atvinnuleysi fylgir í kjöl-
farið. En fólkið verður að hafa
atvinnu. Bæjar og ríkissjóður
taka við rekstrinum og útgerð-
in, sem til þessa hefir borið uppi
bæjarfjelögin, og auk þess stað-
iö undir megin hluta ríkisgjald-
anna, hún á nú í stað þess að
greiða útsvörin fyrir borgarana
og vera höfuð tekjulind hafnar-
og bæjarsjóðs, að leggjast sem
gjaldvana og gjaldfrír ómagi á
þessa sjóði. Og ekki aðeins það.
Borgararnir eiga að greiða 50—
100 þús. kr. á hverju ári með
auknum útsvörum í meðgjöf
með hverjum togara.
En hvaðan eiga þá tekjurnar
að koraa? — Sjá nú ekki allir
kvaða svikamyllu hjer er verið
að opna?
Á þennan hátt er hægt að
hylja atvinnuleysið um stund, en
heldur ekki nema um stund, því
orsakir þess eru enn fyrir hendi.
Og þó eru menn farnir að
bollaleggja annað „bjargráð",
sem getur orðið enn örlagarík-
ara, en það er að heimila leigu
á erlendum togurum er hafist
hjer við um vertíðina, en sigli
síðan heim, en eins og menn
vita, er slík leiga bönnuð, í fiski-
veiðalöggjöfinni, til þess þarf
samþykki Alþingis.
Með þessu yrði lagt inn á
braut, sem skylt er að benda á
hvert getur leitt.
Meðan togaraútgerðin bar sig,
skilaði vetrarvertíðin arði sem
nægði til að jafna tekjuhalla ís-
fisksveiða, sem alla jafna var
nokkur, og greiða vexti, fyrn-
ingu, vátryggingargjald, skrif-
stofuhald og opinber gjöld alls
ársins.
Af þessu er augljóst, að út-,
gerð, sem aðeins er rekin hér við j
land á vetrarvertíð, en síðan j
flutt annað, þar sem slík útgerð j
hefir aðra og betri aðstöðu en j
íslensk skip hafa, eins og t. d. j
enskir togarar hafa til ísfislf-
veiða, bæði að því er snertir
útgerðarkostnað og aílasölu í
Englandi, sú útgerð stendur
vitaskuld mikið betur að vígi
en íslensk útgerð, sje henni heim
ilað að nota íslenskar hafnir og
íslensk rjettindi og ekki síst ís-
lenska sjómenn, einmitt þann
hluta ársins, sem hjer er arðvæn
legastur. Slík útgerð þarf ekkiað
láta vetrarvertíðarúthaldið hjer
við land standa undir öðru eða
meiru en beinum útgjöldum þess
tíma. Henni er því leikur einn
að borga það kaupgjald sem ís-
lensk útgerð kiknar undir og
keppa með góðum árangri á öll-
um sviðum við litgerð lands-
manna, þ. á. m. með því að selja
saltfisk sinn lægra verði. Af
þessu leiðir að íslendingar
gugna í þeirri viðureign og helt-
ast úr lestinni. En fólkið þarf að
lifa, og altaf ei*, með samþykki
valdhafanna, bætt erlendum
leiguskipum í skarðið, svo að at-
vinnuleysisbölið plági hvorki
fólkið nje valdhafanna, og get-
ur þó vel farið svo, að annað
ráði fjölgun þessara skipa en
atvinnuþörf Islendinga, nefni-
lega kröfur og áleitni erlendra
þjóða, því að þegar búið er að
opna borgarhliðin, er erfitt að
standa gegn straumum, og það,
sem ein erlend þjóð fær, krefst
önnur, og altaf gerist einhver
til að „leppa“ ef þess þarf með.
En svo kemur að því, að salt-
fiskveiðar við Island eru ekki
arðvænlegar, eða kannske að-
eins ekki eins arðvænlegar Og'
önnur veiði, sem hinir erlendu
skipaeigendur eiga völ á.
Og hvað skeður þá? Ekki
senda útlendingar skiþ sín hing-
að í guðsþakkarskyni. En fólkið
þarf að lifa. Og af hverju? Ekki
af íslenskri útgerð, því íslenskij
útvegurinn er hruninn. Og hjer
er ekki völ á neinu öðru er geti
tekið við vinnukraftinum í
skjótri svipan.
Þetta verða menn áð gera sjer
Ijóst þegar í upphafj til þess að
forðast að hin virðingarverða
viðleitni valdhafanna til þess að
láta fólkið lifa, leiði fljótlega
til þess að íslenskt sjálfstæði og
íslenskt þjóðerni líði undir lok
og ísland verði aðeins verstöð er-
lendra atvinnurekenda.
Atvinnuleysi er hræðilegt böl
sem íslendingar þó enn lítið
hafa kynst. Það er nú að bvrja
að segja til sín, af því m. a., að
heimtað er meira af atvinnu-
rekstri landsmanna en hann er
bær um að standa undir. Nú
gildir um að afstýra bölinu á
rjettan hátt og án þess að bíða
annað meira. Það verður löggjaf
inn jafnan að hafa hugfast í
viðureigninni við þá örðugleika,
sem á hverjum tíma blasa við.
Jeg hefi með þessum hugleið-
ingum viljað víkja að þeirn
vanda, sem oft og einatt er á
höndum valdhafanna um af-
skifti þeirra af atvinnulífinu, og
viljað sýna fram á þá hættu, sem
getur stafað af ráðstöfunurn,
sem eingöngu eru miðaðar við
að leysa augnabliksþörfina. —
Freistingin er oft mikil, einkum
þegar atvinnuleysið er í aðra
hönd, en valdhafarnir verða að
láta sjer skiljast, að þeim dugir
ekki að einblína á afleiðingu
bölsins, þeir verða að rannsaka-
orsakir þess, annars getur vef
íarið svo, að bjargráðin reynist
fjörráð, það sem ætlað var að
auka myndi atvinnuna, auki at-
vinnuleysið.
Og þetta er ekkert sjerstakt
fyrir sjávarútveginn, það á al~
veg jafnt við um annan atvinnu-
rekstur landsmanna.
I framhaldi þessarar greinar
mun verða vikið að því, er helst
þykir henta sjávarútvegnum til
framdráttar.
Reikningur
Landsbankans
árið 1933
er nýkominn út. Honum fylgir
að vanda ýtarlegt og fróðlegt yf-
irlit um afkomu atvinnuvega
landsmanna á s.l. ári. Hjer verð-
ur getið nokkurra talna úr reikn
ingi bankans.
Seðlabankinn. Tekjur seðla-
bankans höfðu alls numið á ár-
inu kr. 1.456.577.13, að með-
altaldri vaxtayfirfærslu frá
fyrra ári krónur 131.952.45.
— En gjöldin höfðu alls
numið kr. 896.276.69 og voru
því afgangs tekjur krónur-
560.300,44 og kr. 837.736.38
voru fluttar frá fyrra ári.
Afskrifað tap á lánum nam
kr. 259.750.00; húseignir bank-
ans og áhöld var lækkað í verði
um kr. 50 þús., vextir greiddir
ríkissjóði af stofnfje kr. 180 þús.
og óráðstafaður tekjuafgangur
kr. 908.286.82 var fluttur til
næsta árs.
Sparisjóðsdeildin. — Tekjur
sparisjóðsdeildarinnar, , ásamt
útibúum numu alls á s.l. ári kr.
2.813.760.84, að meðtaldri
vaxtayfirfærslu frá fyrra ári kr.
90.779.50.
Gjöldin höfðu numið krónum
2.366.228.98 og varð þá afgangs.
tekjum kr. 447.531.86 og kr.
584.658.95 voru fluttar frá
fyrra ári.
Afskriftir voru þessar á ár-
inu: Tap spar.isjóðsdeildar sjálfr
ar kr. 78.647.52, útibúsins á Isa-
firði kr. 292.957,39 (af tekjum
útibúsins sjálfs), útibúsins á
Akureyri kr. 23,146.69 (af tekj-
um útibúsins sjálfs), útibúsins á
Eskifirði kr. 250 þús., útibúsins
á Selfossi kr. 52.355.26 (þar af
kr. 7.355.26 af tekjum útibúsins
sjálfs), Sparisj. Arnessýslu kr.
15 þús. og húseign útibúsins á
Selfossi var lækkuð í verði um.
kr. 5 þús.
Til næsta árs var fluttur óráð
stafaður tekjuafgangur kr.
315.083.95. Þótti rjettara að
flytja fjárhæð þessa þannig
fram, en eigi setja í varasjóð,
vegna óvissunnar um afkomu yf-
irstandandi árs.
Barnableyjur
sem enskar f æðingarstofnanir
nota, og sem eru mjúkar, fyrirT
ferðarlitlar, en þó efnismiklar og
þægilegar fyrir börnin, fást nú
hjer.
Þær mæður, sem þegar hafa
notað þessar barnableyjur vilja
ekki aðrar.
Laagavegs Apótek.