Morgunblaðið - 29.12.1934, Blaðsíða 4

MORGÚNBLAÐIÐ
Laugardaginn 29, des 1934.
? tf.
BOKMENí 1 R
,;-V*
:
Hátt flýgur hrafninn.
Skáldsaga Snorra, Hjartarsonar.

Það verður ekki lengur talin
nein nýlunda að íslenskir rit-
höfundar skrifi skáldverk á er-
lendu máli, og þykir ekkert við
það að athuga, enda fjölgar
þeim stöðugt, er það gera við
góðan orðstír.
Þegar Jóhann Sigurjónsson
hóf ritstörf sín á dönsku var
það af sumum talið ganga
föðurlandssvikum næst, enda
var þá sjálfstæðisbarátta Is-
lendinga sem allra hörðust. —
Mig langaði með línum þess-
um að minna á það, að nú alveg
nýlega er komin út á norsku
skáldsaga eftir ungan íslend-
ing, Snorra Hjartarson frá Arn-
arholti, sem heitir: Höit flyver
ravnen (Hátt flýgur hrafninn),
og hefir Nationalforlagið í Osló
gefið hana út.
Áður hefir ekkert birst eftir
þenna höfund, nema nokkur
smákvæði árið 1930, í Eimreið-
inni og Iðunni. Að vísu mjög
falleg, ljóðræn og hefluð, en
farið munu þau hafa fram hjá
flestum. Auk þess birtist í fyrra
smásaga eftir Snorra, sem hjet
Kvinnen pá benken, og vakti
hún talsverða athygli.
Snox*ri Hjartarson er fæddur
árið 1906, sonur hinna merku
og landskunnu hjóna, Hjartar
Snorrasonar alþingismanns (d.
1925) og Ragnheiðar Torfa-
dóttur (frá Ólafsdal).
Hann stundaði nám við Flens-
borgarskólann vetuma 1920—
1921 og 1921—1922, en varð
að hætta námi áður en hann
gæti lokið burtfararprófi sakir j ag
lasleika.
Hann byrjaði nám við Menta-
skólann í Reykjavík haustið
1925, en varð brátt að hætta
því af sömu ástæðum og fyr.
Hann sigldi þá til Danmerk-
ur sjer til heilsubótar og var
þar hátt á annað ár, en dvaldi
síðan heima um hríð.
Haustið 1931 fór hann til
Osló til að nema málaralist, en
á því námi hafði hann byrjað i
er hann dvaldi í
Hann stundar listmálarastörfin
af kappi. En hinn ungi málari
gerir háar kröfur til listar sinn-
ar og eyðileggur listaverk sín
jafnskjótt og hann hefir lokið
þeim, vinum sínum og starfs-
bræðrum til gremju og úndr
unar.
Snorri Hjartarson.
Alt í einu finnur hann á
stæðuna fyrir því að list hans
fær ekki það flug, sem hann
æskir.
—- Hann verður að fara heim
— heim, leita síns eigin upp
runa, komast í samstillingu við
bernskustöðvar sínar úti á Is-
landi, sem gáfu honum útþrána
— þrána til að helga listinni líf
sitt. — Hin „ramma taug“ tog-
ar hann. Það halda honum eng-
in bönd. — íslenskt vor! Getur
nokkuð fegra í minningu list-
ræns útlaga. List hans verður
fullkomnast við arineld
bernskustöðvanna og hinnar
náttlausu, íslensku voraldai’ver-
aldar.
Hann skundar í di’aumkendri
hrifningu til unnustu sinnar,
Unni, og segir henni frá fyrir-
ætlunum sínum, skýrir fyrir
henni nauðsyn ferðalagsins —
list hans heimti það.
Unni tekur þessu þunglega.
Eitthvert óljós hugboð segir
_ , henni, að það f jarlægi þau, taki
Danmorku. . , , „ „
, . . , , , : Stexnari’, sem hun ann af alhug,
Eftxr rumlega eins ars nam hja i
prófessor Revold gaf hann hana i erim’ ,. ...
En hvað megn ahmar mildu
upp og sneri sjer að ritstorfum. i ...
• ■ . . ,,,, , ,, l mottillogur hennar gegn valdi
Og er þessi nyutkomna bok - . .,. , ,
, ._5,_ . . . | hms viljasterka manns, er nu
hans (Hatt flygur hrafninn) i
„ , .. , . ® _ hefir fyrst fundið kraftmn olga
fyrsti avoxtur ritstarfa hans, að . * 0
sleptri nóvellunni, er áður gat. i _ . « .. *
Z _ , , . * Og Stemarr leggur af stað
Það mun ekki verða nema r
, „ , * dagmn eftir................
emn domur um þa bok, að sem
fyrsta bók höfundar sje 1 ~ Þá hefst annar kafh’ er
höfundar sje hún
með afbrigðum góð. Smekkvísi,
stílgöfgi og listnæmi einkenna
hana.
Sagan er í þrem aðalköflum,
og gerist sá fyrsti og þriðji í
Osló, en miðkaflinn, sem er um
leið lengstur, gerist á íslandi,
að manni skilst í Borgarfirði, á
æskustöðvum skáldsins.
— — — Ungur, íslenskur
listmálari, Steinarr Arnórsson
er í Osló. Hann hefir dvalið
langdvölum erlendis, 5 ár, án
þess að hafa komið til íslands.
gerist á æskustöðvum lista-
mannsins heima á íslandi.
Hann hefir verið alinn upp
af frænku sinni, því foreldrar
hans dóu ung. — Lýsing höf-
undarins á því, þegar Steinarr
vaknar í rúmi sínu fyi'sta morg-
uninn heima, er undurfalleg.
Hver smáhlutur vekur upp heila
röð af bernskuminningum hans.
ímyndanir barnssálarinnar rifj-
ast upp og fá líf á ný.
Og íslenska vorið brosir til
hans inn um gluggann, fagnar
honum með allri þeirri blíðu,
er besta getur.
— Hann byrjar að mála,
vinnur eins og víkingur. Hann
finnur kraftana aukast og list
sína vaxa þegar hann kynnist
Erlu, uppeldissystur sinni, sem
var bam, er hann sigldi, en er
nú orðin falleg og þroskuð
stúlka, 18 ára.
Hann málar mynd af henni,
sem er hans mesta meistara-
verk.
Ástir takast með þeim, í
óþökk og kvíða fóstru þeirra,
sem sjer lengra fram í tímann
fyrir reynslu sína, en þau. Sú
ást fær fyrst fulla útrás í at-
lotum þeirra ágústnóttina, sem
þau eiga ein við skaut nátt-
úrunnar.
En Unni hefir Steinarr
gleymt. Ást hans til Erlu held-
ur honum hugföngnum
Sumarið líður. Það kemur
haust. Og Steinarr hlýtur að
hverfa á braut, auðugur að dýi'-
legum endurminningum og á-
gætum málverkum. Nú finnur
hann mátt sinn. Málverkin
standast hið stranga próf gagn-
rýni hans.
En nú legst ofurþungi skiln-
aðarins á hina ungu elskendur,
sem hafði dreymt svo fagra
drauma á þessu yndislega
sumri, í örmum íslenskrar nátt-
úru.
Og sú sorg verður þó Erlu
þyngri eíns og ætla má.
Hjer lýkur öðrum kafla.
Steinarr kemur til Ósló.
Meðan hann var úti á ís-
landi hafði hann gleymt Unni,
en þegar til Ósló kemur, slær
samviskan hann. Hann hefir
brugðist trausti hennar, og heil-
ar vikur líða áður en hann
herðir upp hugann og fer á
fund hennar. > ^
En móða f jarlægðarinnar
fellur á mynd Erlu. Hann van-
rækir að skrifa henni, svíkur
loforð sín.
Hann ann báðum þessum
konum. Þær hafa verið honum
góðar. Gefið sjálfar sig. — Og
hann veit að þær elska hann
af hjarta. Önnur af umhyggju
og skilningi hinnar þroskuðu
konu, er þráir að verða móðir
og mynda heimili, en hin af
einlægni og hita hinnar fyrstu
ástar íslenskrar, óspiltrar sveita
stúlku.
Steinarr heldur málverka-
sýningu í Ósló. Lof um verk
hans er á hvers manns vörum
— en hvað er hann sælli fyrir
það? Vanitas.
Mara óheilindanna gagnvart
þeim Unni og Erlu legst á hann
með ofurþunga. Sálarstríð hans
er óbærilegt og hvergi finst
mjer höfundi takast betur en
þegar hann lýsir því. — Tvö
öfl tögast á um sál hans. Ann-
arsvegar þrá rótleysingjans eft-
ir heimili, konu og börnum,
örýggi og festu, og hinsvegar
listþrá hans, sem verður að
hafna öllu slíku tál að hefja
sig upp í hærra veldi. — Og
sú þrá er svo sterk í sálarlífi
hans, að hún ber hina ofurliði,
hlýtur að sigi’a.
Jeg birti hjer smákafla úr
bókinni, er lýsir sálarstríði
Steinars.
— Hvers vegna hafði hann
ekki altaf verið heima, orðtð
þóndi, eins og frænka hans
vildi, tekið jörðina. Líf bóndans
var einhaldara og eðlilegra en
líf annara, hamingjusamara.
Hann grær eins og trjeð með
djúpar rætur í jörðinni — og
jörðin blessar hann með upp
skeru sinni og himininn með sól
o’g regni — og sjálfur er hann
öðrum til blessunar.
Hvers vegna hafði hann ekki
lifað þessu lífi, í staðinn fyrir
að standa fyrir utan eins og nú,
vera áharfandinn, sem engan
þátt tók í því lengur?
En það var nú svo, að hann
varð að snúa bakinu við því,
var knúinn til þess. Hann var
fæddur listamaður, gat aldrei
orðið annað. Hann varð að
skapa — skapa — láta það
í ljós er brann í hug hans,
bað um lausn. Það var honum
lífsnauðsyn,meiri en nokkur
önnur, sem ganga varð fyrir
öllu öðru — öllu öðru.
Viss óhamingja fylgdi gjöf
mikilla hæfileika — þeim sem
ekki gátu elt annara spor, en
urðu að fara eigin götur; sækja
á brattann, upp til einverunnar.
Sá listamaður, sem vildi
skapa eitthvað stórt, var dæmd
ur til að standa einn. Fjöl-
skyldu, heimili, varð hann að
afneita. Hann hafði ekki leyfi,
ekki rjett til að bindast öðrum,
hve mikið sem hann þráði það,
það varð til óhamingju, bæði
fyrir sjálfan hann og hana. Til
óhamingju — af því að starfið,
baráttan til að ná hinu mikla
og fullkomna, það var virkileiki
hans, innihald lífs hans, hin
eina sanna hamingja.
En hví er hann þá dæmdur
til að drýgja hið vonda, sem
hann ekki vill?
Þjáning hans er meiri en
hann fái borið hana. Óhamingju
og vonbrigðum hefir hann vald-
ið þeim, sem hann elskaði mest.
Það er hverri fagurri sál sár-
ara að svíkja en vera svikinn.
Hann hafði ekki ætlað að
gera þeim ilt, en hann hafði
leikið sjer að eldi, brent sjálfan
sig og aðra.
Af ómótstæðilegu afli hafði
hann dregist að þeim, notið með
þeim, orðið eitt með þeim.
En listþrá hans tekur hann
fyrst frá Unni, síðar fi'á Erlu.
Listin heimtar alt af þeim,
sem hún hefir höndlað.
Það er mikil spurning hvort
nokkrur íslenskur rithöfundur
hefir farið betur af stað en
Snorri með þessari bók. Sagan
er að vísu ekki efnismikil, sem
kallað er, og ekki víst að hún
nái til allra.
En hún hefir á sjer aðals-
merki stílsnildar og ber vott um
óvenjulega næma listamanns-
lund.
Frlðlst verkafðlk á Islanfl
fram ttl slðasklfta
og kjör þess.
Eftir Guðbrand Jóns-
son. Reykjavík 1932—
’34. VIII+392 bls.
Rit þetta er samið sem samkepn-
isrit um prófessorsembættið í sögu
við Háskóla fslands árið 1930. f
þeirri kepni tóku þátt sex meim,
er skiluðu ritgerðum. Voru þeim
ákveðnir 3 mánuðir til verksins.
Efnið var lítt unnið áður, og ui’ðu
keppendur því að fara í gegnum
öll heimildarritin og safna til rit-
gerðarinnar og semja hana á mjög
stuttum tíma miðað við það, hve
verkefnið reyndist yfirgripsmikið
og margþætt. Það eitt að safna til
ritsins er ærið verk, þegar þess
er gætt að taka varð tilHt til alira
íslenskra sögulegra heimilda fram
til siðaskifta; það er nálega alt
Fornbrjefasafnið, tólf stór bindi,
allar lögbækurnar, Grágás, Járn-
síða og Jónsbólt, Sturlunga, Bisk-
upasögur, annálár og allar íá-
lendingasögurnai’. Þar að auki
kemur það vérk að vinsa úr efn-
inu, velja eða hafna, ólíkur skiln-
ingur á einstökum atriðum, er
taka verður tillit t>). Af þessu leið-
ir, að allar verða ritgerðirnar hver
með sínum hætti og harla ólíkar,
þótt um sama efni sjeu, leggur
einn áherslu á þetta, annar á hitt,
sumir leitast við að taka alt irieð,
aðrir taka einstakar hliðar verk-
efnisins og ræða þær sem ýtar-
legast. Kemur þetta glöggt fram
við athugun þeirra rita, sem
birst liafa um þetta efni, og til
urðu í samkepnispi’ófinu, en það
eru auk ofangreinds rits doktors-
ritgerð Þorkels Jóhannessonar,
Die Stellung der fi’eieix Arbeiter
im Island, og ritgerðir próf. Árna
Pálssonar um Sambúð húsbænda
og lijóna á lýðveldistímanum
(Skírni 1931) og Um lok þræl-
dóms á íslandi (Sltírni 1932), sem
eru aðeins þættir xir ritgerð hans.
Hefir hver höfundur farið mjög
sínar eigin götur, eins og að
líkindum lætur, og hefír hver til
síns ágætis nokkuð.
Þess verður ekki vart í riti Guð-
Snorra Hjartarsyni verður
með þessari fyi'stu bók sinni
skipað á bekk með fremstu rit-
höfundum vorurn. Það er spurn-
ing hvort nokkur annar skrífar
hreinni og vammlausari stíl en
hann.
Gata þessa unga manns hefir
verið grjóti nokkru stráð sakir
vanheilsu og sjálfsagt með köfl-
um örðugs fjárhags, en nú verð-
ur ekki annað sagt en hann
hafi sigrað mestu örðugleikana
og glæsileg x'ithöfundarbraut
blasi við honum.
Snorri jeg óska þjer til ham-
ingju með sigui'inn!
Hann er mjer og öllum vin-
um þínum sönn gleði.
Jeg gat engum unt betur að
sigra en einmitt þjer!
p.t. í Reykjavík, 6. des. 1934.
Sigurjón Guðjónsson.