Morgunblaðið - 05.12.1937, Blaðsíða 5

‘Sramudagur 5. des. 1937.
5
MORGUNBLAdlÐ
-----------JUtércjtmMa&íð
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavfk.
Ritstjðrar: J6n Kjartanaaon o* Valtyr Stefánaaon (ábyrKBaraaafJur).
Auglýsingar: Árnl 6la.
Ritstjórn, auglýslngar ok afgreiCala: Auaturatrætl 8. — Slaal 1800.
Áskriftargjald: kr. 5,00 á mánuOl.
í lausasðlu: 15 aura elntaklb — 25 aura me8 Leabðk.
BARÁTTAN UM GJALDEYRINN
-- Heykjavikuríjrjef —
------ 4. des. ----
Eysteinn Jónsson virðist líta
líkum augum á Islend-
:inga og Danir á frumbyggjana í
Ihinu „lokaða landi“í vestrinu.
Nýlendustjórnin danska telur
;I)að blutverk sitt, að fyrirbyggja
að skrælingjarnir grænlensku,
verði fyrir spillandi áhrifum
framandi þjóða. Þess vegna
má enginn útlendingur stíga
fæti á Grænland, nema allra-
hæst leyfi komi til. Og heldur
ekki mega hinir „innfæddu“
fara utan nema með leyfi yfir-
valdanna. Nú vill Eysteinn
koma því í lög hjer á landi, að
vjer „innfæddir“ fáum eigi far-
rarleyfi í önnur lönd, utan að
tekið höfum skriftir af lög-
reglustjóra eður öðrum ár-
manni konungs, enda finnist og
eigi ljóður á ráði voru. Þannig
er verið að gera ofurlitla til-
raun til þess að „loka landinu“
?með því að torvelda utanferð-
ir.
Deilan um gjaldeyrisfrum-
varpið nýja, snýst meðal ann-
ars um þetta: hvort rjett sje að
draga úr útþrá Islendinga, með
^því að skylda hvern þann, sem
utan vill fara til þess að láta
rekja úr sjer garnirnar fyrir
lögreglustjóra, eða sitja heima
ella. Hefir verið á það bent, að
í menningarlöndum í nágrenni
voru, tíðkast ekki slíkar yfir-
heyrslur, þótt nauðsynlegar þyki
á Grænlandi. Er það einkar vel
til fallið af ríkisstjórninni að
sækj a fyrirmyndir sínár til
;grænlensku nýlendustjórnarinn-
ar, um það hvernig eigi að
„talda skikk“ á þeim innfæddu.
En þetta ,,innilokunarákvæði“
er enganveginn mergurinn máls-
ins í hinni nýju fyrirhuguðu
skipun gjaldeyrismálanna. —
Frumvarpið miðar að því, eins
og skýrt hefir verið frá, að
draga völdin sem mest úr hönd-
um bankanna í hendur fjár-
málaráðherra. Er stefnt að því,
að gera vald ráðherra svo víð-
tækt í þessum efnum, að ekki
munu dæmi til, utan einræðis-
Jandanna.
Þegar svo stendur á, er ekki
að undra, þótt reynt sje að
koma inn í lögin ákvæðum, sem
binda hendur ráðherra svo, að
fyrirbygt sjé, að hann geti beitt
einstakar stjettir fullkomnu
misrjetti. Á undanförnum ár-
um hafa útgerðarmenn verið
að berjast fyrir því, að fá um-
ráð yfir einhverjum hluta af
þeim gjaldeyri, sem þeir afla.
Þessi róður hefir verið torsótt-
ur. Fyrir forgöngu Sjálfstæð-
ismanna í Nd. komst þó inn í
gjaldeyrisfrumvarpið ákvæði
um, að útgerðarmönnum sje
heimilt „að ráðstafa þeim er-
lenda gjaldeyri, sem fæst fyr-
ir útflutningsvörur þeirra, að
því leyti, sem þeir þurfa hann
til greiðslu á vörum til útgerS-
ar sinnar“.
Menn höfðu gert sjer vonir
um, að úr því að neðri deild
hafði gengið inn á þessa sjálf-
sögðu kröfu, mundi fjármála-
ráðherra taka sönsum, og láta
kyrt liggja. En Eysteinn situr
fast við sinn keip, og rær nú
að því öllum árum í efri deild
að fá þessa sanngirniskröfu
sjávarútvegsins numda burt úr
frumvarpinu.
Nú stendur Eysteinn svo að
vígi í þessu máli, að það fyrir-
tæki, sem er grundvöllurinn
undir flokki hans, og þar með
hans eigin pólitísku tilveru, hef-
ir undir stjórn hans fengið
frjáls umráð yfir nálega öllum
erlendum gjaldeyri, sem það
aflar. öllum er kunnugt, að
S. I. S. hefir frjáls umráð yfir
gjaldeyri sínum, að undanteknu
andvirði þess fisks, sem S.I.F.
selur fyrir það.
Ekki er nú farið fram á það
fyrir hönd útgerðarmanna, að
þeir fái frjáls umráð yfir ná-
lega öllum sínum gjaldeyri
eins og „Sambandið“, heldur
aðeins yfir þeim hluta, sem fer
til innkaupa á vörum, sem út-
gerðin getur ekki án verið. Það
er því alger blekking hjá fjár-
málaráðherra, þegar gefið er
í skyn, að með þessu sje verið
að rjúfa eitthvert skarð í inni-
lokunarmúrinn. Þær vörur, sem
hjer er um að ræða, svo sem
kol, salt, veiðarfæri, eru allar
svo bráðnauðsynlegar, að engum
dettur í hug, að hætt verði að
flytja þær inn, svo lengi sem
nokkur innflutningur er til
landsins.
Baráttan um gjaldeyrinn er
um það, hvort einum manni —
fjármálaráðherra — á að vera
heimilt að flokka framleiðend-
ur landsins alveg eftir eigin
geðþótta. Rjettdæmi hans verð-
ur ekki óvjefengjanlegra þeg-
ar vitað er, að það fyrirtæki,
sem er grundvöllurinn að hans
eigin pólitísku tilveru nýtur ná-
lega til fulls þess rjettar, sem
hann vill meina öðrum með
öllu.
Skemtun hjelt Hiismæðraf je-
lagið í fyrradag og var hún hin
ánægjulegasta. Fjölmentu þar
bæði konur og karlar. Margt var
til skemtunar: Knútur Arngríms-
son hjelt erindi, ágætlega flutt, er
hann nefndi „Suður yfir fjöllin".
Þá ljeku þau Marta Indriðadóttir,
Valur Gíslason og Brynjólfur Jó-
hannesson „Bónorðið“, og skemti
fólk sjer hið besta yfir. Eftir það
las frú Guðrún Indriðadóttir úr
ljóðum Einars Benediktssonar og
frk. María Maaek sýndi skugga-
myndir úr óbygðum. Loks skemti
Gunnar Björgvinsson með eftir-
hermum, og var síðan stiginn dans
fram eftir nóttu.
B.v. Belgaum kom af veiðum í
gær með rúmlega 2000 körfur
fiskjar og fór áleiðis til Englands
með aflann.
Stj órnarf lokkarnir
og útfferðarmálin.
tjórnarliðið hefir enn sem fyr
sýnt hinn sanna hug sinn
til útgerðarmálanna með því að
drepa frumvörp Sjálfstæðismanna,
er þeir báru fram á Alþingi um
styrki til þess að koma á fót
hraðfrystihúsum og niðursuðu-
verksmiðjum. Annað veifið eru
stjórnarsinnar þó að tala um að
breyta þurfi um verkunaraðferð-
ir, gera aðra vöru úr fiskinum, en
saltfisk. En að hefjast handa í
leim efnum, svo að gagni komi,
er auðsjáanlega eitur í beinum
leirra.
Þeir tala ennfremur, stjórnar-
sinnar, um að bæta þurfi afkomu
sjómanUa, auka afurðir lands-
manna, fá þeim nýja mark-
aði. En þegar til framkvæmda
kemur og lagasetninga, er eins
og sá dómur hvíli á þessum mönn-
um, að alt sem þeir geri, verði ein-
tómt kák eða helber vitleysa.
Hvort þetta er sprottið af getu-
leysi, skilningsleysi eða viljaleysi
kemur út á eitt;. Sennilega er það
petta alt sitt á hvað eða í sam-
einingu.
Kákið.
reinlegra væri fyrir þá sós-
íalista og Framsóknarmenn
oð segja beinlínis annaðhvort, að
þeir vildu ekki, eða þeir gætu
ekkert fyrir útgerðina gert, sem
að verulegu gagni kæmi. En það
þora þeir ekki. Heldur reyna þeir
í þessu efni sem svo mörgum öðr-
um, að sýnast. Nú á það t. d. að
heita bjargráð þeirra að afnema
útflutningsgjald af saltfiski.
Nú er saltfisksútflutningurinn
mjög að ganga saman, sem kunn-
ugt er, markaður fyrir þá vöru
í heiminum mjög að minka. Svo
það munar ríkissjóðshítina ekki
miklu, þó þaðan komi ekki út-
flutningsgjald, þegar útflutnings-
gjaldinu er haldið eftir sem áður
á öðrum sjávarafurðum, ísfiski,
lýsi, fiskimjöli, síldarmjöli, síld-
arolíu, hrognum o. s. frv.
Af útflutningsgjaldinu á svo að
taka kr. 400.000.00 og afhenda
Fiskimálanefnd. Nú gæti þetta
verið á viti bygt, ef Fiskimála-
nefnd hefði ekki einmitt sýnt van-
mátt sinn í því, að gera útgerð-
inni gagn. Það hefir sem sje, eins
og alþjóð manna er kunnugt,
komið í Ijós, að allmikið af því
fje, sem sú nefnd hefir fengið til
meðferðar, hefir ífarið alveg í súg-
inn, verið beinlínis sama sem kast-
að í sjóinn.
Einkennileer
styrktarstarf semi.
itt af samningsatriðum stjórn
arflokkanna er það, að rík-
issjóður leggi fram 25% í styrk til
að kaupa „nýtísku" togara. Upp-
runalega var það skilið svo, að
togarinn væri aðeins einn, sem
ætti að kaupa. En nú er fullyrt
að þeir sjeu tveir. Ekkert hefir
heyrst með vissu um það, hvern-
ig þessir togarar eigi að vera.
„Nýtísku“ togari er fallegt í
munni. Rjett eins og þegar eigin-
maðurinn lofar að kaupa handa
konu sinni slifsi eða hatt til þess
að gera henni glatt í geði. Ekki
er að því að spyrja, að það á alt
að vera með „nýtísku" sniði. En
vonandi frjetta þeir það stjórnar-
herrarnir, áður en það er um sein-
an, að togaragerð sú, sem síðast
hefir verið reynd t. d. í Englandi,
hefir ekki reynst vel — þó ný
sje.
Ef gert er ráð fyrir að hver
togari kosti kr. 700.000.00, þá
verður ríkissjóðsframlagið kr.
350.000.00 til þeirra tveggja.
Væntanlega verða þessi nýju skip
þannig útbúin, $ð þau geti frek-
ar borið útgerð sína, en gömlu
togararnir, sem fyrir eru. Fyrir-
komulagið, sem stjórnarflokkarnir
ætla að telja þjóðinni trú um að
sje bjargráð, er því þetta:
Það á að íþyngja útgerð 30—
40 togara með skattaálögum, til
þess að geta styrkt tvo nýja í
staðinn. Það er búskaparlag að
tarna. Þeir sem lakar standa að
vígi eiga að styrkja þá, sem best
eiga að geta borið sig. Aður en
sósíalistarnir urðu makráðar aura-
sálir liefðu þeir ef til vill hald-
ið því fram, að þetta væri að
byrja á öfugum enda.
Þegar Fiskimálanefnd liefir
lagt fram tillagið í togarana tvo,
verða 50 þús. kr. afgangs til að
styrkja frystihús, niðursuðu og
aðrar nýjungar á sviði útgerðar-
innar.
Það verður vægast talað hæg-
fara þróun í útgerðinni, sem
kemst á með slífcuta loppnum vetl-
ingatökum.
Sjómennirnir.
yrir nokkru birtist hjer í blað
inu frásögn af áfalli því
hinu mikla, er togarinn Hilmir
hlaut í Atlantshafi þ. 24. okt.
síðastliðinn, er einn ungur og
vaskur sjómaður fórst, Guðni
Sigurðsson, sonur Sigurðar Guðna
sonar frá Vetleifsholti í Rangár-
vallasýslu, sem nú er búsettur
hjer í bænum.
Af lýsingu þeirri á atburði þess-
um, er samin var eftir frásögn
skipverja, er enginn vafi á, að
mjög skall hurð nærri hælum, að
skipið færist þarna með allri
áhöfn.
En fyrir samstilt hugrekki og
karlmeusku skipverja tókst að
bjarga skipi og mönnum, nema
þeim eina, er aldan, sem setti
skipið á hliðina, skolaði fyrir
borð.
Atburðurinn sjálfur, þegar skip
stjórinn er í yfirliði uppi í stýr-
ishúsi og nær druknun þar, vjela-
menn vaða sjó í mitti í vjelarúm-
inu, sambandslaust er við vjela-
rúmið frá stjórnpalli og kolamyrk
ur í skipinu, sem blátt áfram er
að síga í djúpið, alt þetta er ærið
umhugsunarefni fyrir okkur, sem
í landi sitjum, og þekkjum ekki
líf og raunir sjómannanna, nema
lítillega af afspurn.
En það vekur sjerstaka athygli,
hve lítið þeir sjálfir eru fyrir það
gefnir að halda frásögnum af
slíkum atburðum á lofti. Kemur
það þá fyrir, að íslenskar skips-
hafnir lendi í slíkum mannraun-
um, eins og í Hilmi í þetta skifti,
án þess nokkur hafi orð á því
eftir á?
Og hvernig er það, er engin leið
til þess að þeir menn, sem með
karlmensku og snarræði sýnilega
björguðu togaramnn Hilmi og 19
mönnum úr heljargreipum, fái op-
inbera viðurkenningu fyrir ? Láta
vátryggingarfjelögin ekkert til sín
taka í svona tilfellum, slysatrygg-
ing eða slysavarnafjelög? Ef
ekki, þá væri ekki úr vegi að al-
menningur fyndi einhverja leið
til þess að votta þessum hetjum
hafsins verðuga viðurkenningu og
þakklætisvott.
Söngför Karlakórs
Reykjavíkur.
jög er það ánægjulegt hve
vel tókst með söngför
Karlakórs Reykjavíkur til Dan-
merkur, Tjekkoslovakíu, Austur-
ríkis og Þýskalands. Ber öllum
saman um, að sú ferð hafi verið
kórnum og þá þjóðinni um leið
til hins mesta sóma.
íslendingur, sem staddur var í
Leipzig er kórinn söng þar þ. 18.
nóv., skrifar blaðinu á þessa leið:
„Er Karlakór Reykjavíkur söng
hjer, var húsið mjög vel skipað.
Áhuginn og eftirtektin skein út
úr hverju andliti áheyrendanna.
Kvað svo ramt að, að bæði var
stappað og hrópað af hrifningu,
sjerstaklega þá er Stefán Guð-
mundsson hafði sungið. En fólk
hjer í Leipzig er ekki fljótt til að
láta hrifningu sína í ljósi við slík
tækifæri.
Á „konsertinum“ voru þrír
heimsfrægir músik-prófessorar,
þeir prófessor Otto Weinreieh,
próf. Robert Teichmúller og próf.
dr. Walter Niemann. Átti jeg tal
við þá, og dáðust þeir allir að
söng kórsins, samstilling hans og
blæbrigðum, bæði í „forte“ og
„pianó“. Þeir voru hinsvegar ekki
ánægðir með, að kórinn skyldi
syngja Strauss-lög, eins og „An
der schönen blauen Donau", sem
hefði verið dauf stæling á sveifl-
andi ljettleik frá tímum langafa
þeirra, og misti marks við hliðina
á okkar eigin íslensku tónsmíð-
um. Þeir vildu kynnast andanum
í íslenskum lögum, og voru' ánægð
ir með þá viðkynningu. „Föru-
manna flokkar þeysa“ eftir Karl
Runólfsson þótti bera af, en
Grænlandsvísurnar þóttu líka
ágætar".
Frelsi ogr fullveldi.
araldur Guðmundsson ráð-
herra flutti ræðu í útvarpið
á fullveldisdaginn, þar sem hann
lýsti sambandslögunum, eins og
frá þeim var gengið 1918, agnú-
um, sem ýmsir menn sáu á þeim
þá, og hvernig reynslan hefði þar
að nokkru leyti skorið úr.
I lok ræðu sinnar mintist ráð-
herrann með nokkrum orðum á
frelsi og fullveldi, og þá sjerstak-
lega það, að engin þjóð væri í
raun og veru frjáls og fullvalda,
nema einstaklingar hennar væru
frjálsir menn. En tvent gæti sjer-
staklega gert menn ófrjálsa: fá-
tækt og mentunarskortur. Var
þetta yfirleitt sannmæli, sem ráð-
herrann flutti að þessu sinni.
Ömurleg tilhugsun.
En hafi Haraldur ráðherra í
þetta skifti hugleitt ástand
lands og þjóðar í nokkurri al-
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.