Morgunblaðið - 16.12.1937, Blaðsíða 5

Fimtudagur 16. des. 1937,
MORGUNBLAÐIÐ
5
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: Jón Kjartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrg?5armat5ur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreitSsla: Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánuði.
í lausasölu: 15 aura eintakiö — 25 aura meb Lesbók.
Grænland er undraland
Þar „drýpur smjör af hverju strái“
FINNUR ER AÐ KVEÐJA
Allar líkur benda til þess, að
nú sje senn á enda það ó-
fremdarástand, sem ríkt hefir í
síldarverksmiðjum ríkisins síðan
Haraldur Guðmundsson gerði Finn
Jónsson þar allsráðandi, með
bráðabirgðalögunum frægu í maí
1936.
Tveir stærstu flokkar þingsins,
Sjálfstæðisflokkurinn og Fram-
sóknarflokkurinn, hafa nú orðið
ásáttir um, að gerbreyta fyrir-
:komulagi á stjórn síldarverksmiðj-
-anna. Verður stjórn verksmiðj-
anna komið í sama horf og var
áður en bráðabirgðalögin voru út
gefin, en þau gerðu Finn ein-
Valdan í verksmiðjunum. Er ætl-
-ast ,til, að framvegis verði stjórn
' verksmiðjanna skipuð 5 mönnum,
kosnum hlutfallskosningu í sam-
einuðu þingi, í stað þess að bráða-
birgðalögin höfðu alla mennina
stjórnskipaða.
Frumvarpið, sem gerir þessa
stórfeldu umbót á stjórn verð-
'smiðjanna, hefir verið afgreitt
gegn um efri deild Alþingis, og
er nú komið til neðri deildar.
Frumvarpið hefir mætt harðvít-
ugri mótspyrnu af hálfu sósíal-
ista, því að Finnur vill verja
hreiðrið eins lengi og unt er.
En það er nú orðið ljóst fyrir
Finni, að hreiðrið verður ekki
lengur varið. Hann veit, að frum-
varpið, sem steypir honum af
stóli, verður samþykt. Þess vegna
reynir hann nú, að gera frum-
varpið tortryggilegt í augum sjó-
manna, og þyrlar þá upp ósköpin
- öll af moldviðri.
En þetta hálmstrá gagnar Finni
lítið. Sjómennirnir vita vel, að
þeir hafa lítið gagn af síldar-
verksmiðjunum, ef eltki er um
- annað hugsað en að gera þær að
fjeþúfu fyrir kosningasmala Ál-
þýðuflokksins.
Sjómenn þekkja vel það gegnd-
arlausa sukk og óreiðu, sem ríkt
hefir undanfarið í nálega allri
starfrækslu verksmiðjanna. Þeir
þekkja ómagana mörgu, sem Finn-
ur liefir komið þar að jötu. Þeir
• vita, að það er ekki í þágu fyrir-
tækisins, sem þessi hjörð er þang-
; að komin.
Finnur er ákaflega montinn af
því, að sjóðir verksmiðjanna hafa
aukist í hans stjórnartíð. Það er
lögboðið, að leggja ákveðna fúlgu
'árlega í sjóði, og er það ekki
þakkarvert, að fjenu var þangað
; skilað. Annað hefði verið lögbrot.
- Þá telur Finnur sig slingari
kaupmann en þá Kveldúlfsbræð-
xir, þar sem hann hafi selt mikið
•• af síldarlýsinu fyrirfram og það
' háfi trygt afkomu fyrirtækisins.
Hinsvegar hafi Kveldúlfsbræður
■ ekki haft þessa fyrirhyggju, og
því hafi þeir tapað stórfje á þessu
ári.
Sannleikurinn í þessu er sá, að
Kveldúlfur seldi á sínum tíma
fyrirfram það af síldarlýsi, s?m
hann hafði tök á að selja. En
þegar fyrirframsalan fór fram,
voru sósíalistar — með Finn Jóns-
son í broddi fylkingar — að reyna
að koma í veg fyrir, að Hjalt-
eyrarverksmiðjan yrði reist. Yar á
því tímabili ekki annað sjáanlegt
en að sósíalistum myndi takast, að
stöðva byggingu verksmiðjunnar
á þessu ári. Auðvitað gat Kveld-
úlfur ekki, meðan málið stóð
þannig, selt fyrirfram afurðir
þeirrar verksmiðju.
Er það því vissulega hart, að
Finnur Jónsson skuli nú koma og
ásaka Kveldúlf fyrir, að hann
skyldi ekki fyrirfram selja vöru,
sem hann ekki vissi hvort hann
mætti framleiða.
Finni tókst að vísu ekki að
stöðva Hjalteyrarverksmiðjuna, og
vita sjómenn og verkamenn best,
hverju það munaði fyrir þá. En
Finni tókst að girða fyrir það,
að afurðir verksmiðjunnar yrðu
seldar á þeim tíma, sem verð-
ið var hæst ' og þannig gat
hann bakað Kveldúlfi stórtjón.
En það er áreiðanlega einlæg ósk
sjómanna og verkamanna, að
Kveldúlfur komist ómeiddur frá
því tjóni og að hann fái það að
fullu bætt á komandi árum.
A sama hátt munu sjómenn al-
ment fagna því, að einræðisdag-
ar Finns í stjórn síldarverksmiðja
ríkisins eru nú selin taldir, því að
þá er von um að takast megi, að
bjarga verksmiðjunum frá al-
gerðu fjárhagshruni og um leið
að tryggja afkomu sjómannanna
i framtíðinni.
DÓMKIRKJUKLUKKAN
Herra ritstjóri!
ú er klukkan hætt að slá
stundarf j órðungshöggin.
Mjer fór sem mörgum öðrum, að
jeg hjelt að klukkan væri nú orð-
in svo úr sjer gengin, að hún væri
af þeim ástæðum hætt að slá, og
jeg kveið þeirrar stundar, þegar
hiin þagnaði alveg. Jeg gerði líka
ráð fyrir, að svo mundi verða um
þetta mál eins og svo mörg önn-
ur, að lítið yrði um lagfæringu
fyrsta kastið. Hinu hafði jeg ald-
rei heyrt hreyft opinberlega, að
ástæða væri til að láta kirkju-
klukkur hætta að slá. Enda sje
jeg ekki, að einstakir menn hafi
rjett til þess, jafnvel þótt einhver
teldi sjer ónæði að slögum klukk-
unnar.
Jeg hefi búið mörg ár mjög
nálægt kirkjunni, og aldrei hefir
klukkan orðið til þess að hafa af
mjer svefn. En hafi jeg vakað,
hefir ldukkan verið það sem mest
stytti tímann.
Kirkjuklukkan hefir um tugi
ára verið einasti opinberi tíma-
mælirinn hjer í bæ. Og man jeg
þá tíð, að það þóttu ekki lítil tíð-
indi, þegar klukkan var stöðvuð
um stund vegna hreinsunar eða
þegar skífan var máluð.
Ilver Ijefir fyrirskipað að láta
stöðva slög kirkjuklukkunnar ?
Og hvenær verður úr þessu bætt?
G.
| eg fór hjeðan að
^ heiman í miðjum
júlí til Hafnar, en það-
an fór jeg með Græn-
landsfarinu Disko, og
komum við til Juliane-
haab eftir 11 daga ferð
frá Höfn. Með skipinu
var nýlendustjóri Græn-
lands, Daugaard Jen-
sen, er var á sinni árlegu
eftirlitsferð. Heimsótt-
um við bygðir og þorp
Grænlands, alt frá Juli-
anehaab og norður í
Norður-Grænland.
I hvert skifti sem við kom-
um að einhverjum kaupstað
eða í höfn, var vjelbátur til
taks til þess að flytja okkur um
nágrennið, en skipið beið með-
an við vorum í því ferðalagi.
Þegar erindið var að athuga
ræktunar- og beitarskilyrði og
hvernig væri undir bú, hafði
jeg bátinn fyrir mig, en annars
var jeg í fylgd með nýlendu-
stjóranum. Á þessu ferðalagi
um Grænland vorum við þang-
að til framundir septemberlok.
í þessu langa ferðalagi fekk
jeg alveg einstakt tækifæri til
þess að kynnast Grænlandi, at-
vinnuháttum þar eins og þeir
eru nú, og framtíðarmöguleik-
um þess víðáttumikla lands
eins og þeir komu mönnum fyr-
ir sjónir.
I fyrri ferð minni til Græn-
land haustið 1923 var dvöl mín
þar stutt, og kom jeg ekki nema
í hina fornu Eystri-bygð. Nú
fjekk jeg tækifæri til þess að
kynnast staðháttum í Vestri-
bygð við Ragnafjörð og Lýsu-
fjörð. Jeg hafði álitið, að þar
væru skilyrði lakari fyrir land-
búnað, en í Eystri-bygð, sem
er sunnar. En svo er í raun og
veru ekki. Er nú lögð áhersla
á, að koma þar upp sauðfjár-
búskap.
— Hve margt fje er nú í
Grænlandi af ísl. kyni?
— Talið er að þar sje nú um
10.000 fjár. En af því er ekki
nema um 1000 fjár í Vestri-
bygð hinni fornu — Godthaabs-
hjeraði, sem kallað er. Við
Godthaab er sauðfjárræktastöð.
Forstöðumaður hennar er ís-
lenskur, Sigurður '.Stefánsson.
Hann hefir um 150—200 fjár.
Hann lætur vel af veru sinni
þar vestra. Erfiðleikar eru tölu
verðir á sauðfjárræktinni við
Godthaab, því þar er snjó-
þungt. Kindin þarf um 4 vætt-
ir til vetrarfóðurs af heyi. En
þarna út við haf eru engar
slægjur og þarf að sækja hey
um 50—60 km. leið inn í firð-
ina. Þar inni í fjörðunum hafa
nú verið reist 3 nýbýli, nálægt
fiskiþorpi, og hefir hver bóndi
fengið 70—80 fjár. I fyrravef.-
ur kom þar aldrei snjór, aðeins
gránaði í rót, og gekk fjeð
sjálfaía að kalla.
Sigurður Sigurðsson.
En ræktanlegt land er lltið
Sigurður Sigurðsson fyrverandi búnaðarmálastjóri
kom heim með Gullfossi í fyrrakvöld. Hann fór, sem
kunnugt . er til Grænlands, eftir beiðni grænlensku
stjórnarinnar, til þess að rannsaka þar búnaðarskilyrði
og nýbreytni í landbúnaði. Hann sagði blaðinu svo frá
ferð sinni;
jafnan fyrirfram, hvenær hann
ætli að fara þaðan aftur. Á
þeim tíma fer hann, hvernig
sem viðrar. Það þykir Græn-
lendingum furðulegt.
Við komum m. a. til Umanak-
fjarðar. Þar er marmaranáma
mikil, þar eru heil fjöll sem eru
nærri því ekki annað en mar-
mari. Þar eru brotin um 3000
tonn á ári, og flutt til Dan-
merkur.
Við komum til Diskoeyjar.
Hún er á svipuðu breiddarstigi
og ísland. Þar eru basaltlög í
fjöllum líkt og hjer, og mold-
myndun meiri en víðast annars
staðar í Grænlandi. En þar er
gvo kalt loftslag, að jörð er þar
frosin alt árið, nema hvað efsta
lagið þiðnar um hásumarið. Þar
eru kolanámur. Eru unnin þar
um 5000 tonn á ári. Kolalögin
eru þunn, i/á—1 meter á þykt.
Grafin hafa verið 200 metra
löng göng inn í fjallið. Og enn
eru kolin frosin svo langt inn
í fjöllin.
— Hvaða umbætur eru næst-
ar fyrir hendi í sauðfjárrækt-
inni?
— Það þarf að bæta meðferð
fjárins víða. En mest er um
vert að koma upp verksmiðju,
þar sem hægt verður að fram-
leiða kjarnfóður úr fiskúrgangi
handa sauðfjenu. Nú er öllum
fiskúrgangi fleygt.
Það er hinn erfiði heyskapur,
sem búskapur Islendinga í
Grænlandi til forna hefir strand
að á. Útbeitin er ágæt, það sem
sauðfjenað þar sem hundarnir hún nær. En ræktunarskilyrði
eru, því þeir eru svo grimmir, í landinu eru ákaflega takmörk-
uð. Menn hafa giskað á, að í
öllu Suður-Grænlandi sjeti sam-
tals um 1000 hektarar af rækt-
anlegu landi, ef aðeins eru tal-
in hin stærri svæði. En það land
þarf vitanlega að rækta alt.
Auk þess eru víða smáblettir
til og frá um land alt, sem nota
má til garðræktar.
Er fjeð á Grænlandi altaf
vænna en það er hjer?
— Það munar um Ys hve
skrokkþunginn er meiri á dilk-
unum í Grænlandi og dilkum
hjer af sama stofni. Finn jeg
ekki aðrar ástæður fyrir því, en
þær, hve beitagróðurinn er þar
kjarnmikill. Sjerstaklega tekur
maður eftir því, hve mikið er
meíra þar en hjer af gráviði.
Grasið, sem með víðinum vex
er smávaxið, en, eftir því sem
efnagreiningar sýna, alveg
sjerstaklega kjarngott.
Verður ekki reynd sauðfjár-
rækt norðar en í Godthaabs-
hj eraði?
Þegar til Norður-Grænlands
kemur, byrjar hundahaldið.
Þar ala menn sleðahunda til
þess að komast áfram yfir láð
og lög meðan ísalög eru. Ó-
mögulegt er það talið, að hafa
að þeir rífa sauðskepnurnar í
sig. Þegar maður kemur norð-
ur í Holtsteinborg, er maður
kominn í hundahjeruðin. Þar
verður því eigi stundaður land-
búnaður. Þar er sjósókn all-
mikil. Þar er niðursuða fyrir
heilagfiski, rækjuverksmiðja
og bátasmíðastöð, lýsisbræðsla.
Þar hefir Gústav Ólafsson aðal-
bækistöð sína. Hann er báta-
eftirlitsmaður í öllum bygðum
Grænlands. í landinu eru taldir
150 vjelbátar. Gústav á að hafa
eftirlit með því, að þeir sjeu í
lagi. Hann verður að hafa mikla
yfirferð. Hann byrjar eftirlit
sitt á vorin suður undir Hvarfi
og heldur norður með strönd-
inni. Hann hefir sjerstakan
eftirlitsbát. Uann er vel látinn
af öllum. Grænlendingar hlýða
ráðum hans og leiðbeiningum í
einu og öllu. Og grænlenska
stjórnin telur hann meðal sinna
ötulustu og þörfustu starfs-
manna. Hvar sem hann kemur
á ferðum sínum, ákveður hann
E.S. LYRA
fer hjeðan á morgrun 17. b.
m. til Bergen um Vest-
mannaeyjar or Thorshavn.
Flutninyi veitt móttaka til
hádegis í dag;.
Farseðlar sækist fyrir
sama tíma.
P. SmHh & €0.