Morgunblaðið - 20.06.1939, Blaðsíða 5

l»rlðjudagur 20. júní 1938.
3
------- JfHorgnnMafcið ===
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: Jón KJartanwon ok Valtýr Stefánason (&byrg»aramt)uis).
AuglÝsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiOsla: Austurstrætl *. — Stœl
Áskriftargjald: kr. S,09 & aoAnuBi.
1 lausasðlu: 15 aura eintakiB — 26 aura neS Leebók.
STARF KONUNNAR
ÞAÐ eru nú liðin.24 ár síðan böl sjúkleikans". Betur verður
íslenska konan fekk kosn- ekki mint á hlutverk sjóðsins.
ingarrjett og kjörgengi til Al- ★
þingis. Með stjórnarskrárbroyt- Þegar við lítum yfir það, sem
ingunni, sem staðfest var 19. íslenskar konur hafa afrekað á
!.júní 1915 fengu konur þenna undanförnum 24 árum, síðan
ujett, sem þær höfðu þá barist þær íyrst hófust handa um f jár-
. fyrir ánim saman. Því er það, söfnun til Landsspítalans, verð-
að 19. júní var lengi vel hátíð- ur manni ósjálfrátt á að spyrja:
ilsdagur hjá íslensku konunni. Hvaða verkefni taka konurnar
Ekki þó svo að skilja, að konan að sjer næst?
sæti aðgerðalaus þenna dag og Þessi spurning er ekki sett
fagnaði fengnum rjettindum. — fram vegna þess, að starfið, sem
1 stuttu, en fróðlegu erindi, erjkonurnar hafa með höndum nú
ungfrú Inga Lára Lárusdóttir
flntti í útvarpinu í gær (19.
júní) lýsti hún hvað konurnar
hefðu aðhafst þenna afmælis-
dag á undanförnum árum.
Fyrst beittu konurnar sjer
fyrir allsherjar fjársöfnun til
byggingu Landsspítalans. Þær
. gerðu 19. júní að almennum
fjársöfnunardegi í þessu skyni.
Stofnuðu til .hátíðahalda þenna
>dag og Ijetu allan ágóðann
renna í spítalasjóðinn. Safnað-
ist á þann hátt mikið fje, eink-
um hjer í Eeykjavík. Eitt sinn
komu t. d. rúmar 18 þús. kr.
Jxm'hjer í bænum þenna, dag.
Þessarl fjársöfnun hjeldu
Tconurnar áfram í 15 ár, eða
;til 1980, en það ár var Lands-
spítalinn kominn upp, vegleg-
.asti spítalinn, sem landið á. —
IÞeim góðu konum, sem höfðu
tforgöngu þessa máls verður
aldreí nógsamlega þakkað
jþeirra mikla og óeigingjarna
starf.
En konurnar hafa ekki setið
.auðum höndum, þótt lokið væri
fjársöfnuninni til iLandsspítal-
ans. Samtímis fjársöfnuninni
stofnuðu þær Minningargjafa-
sjóð Landsspítalans, sem var við
: síðustu áramót um 250 þús. kr.
auk sjersjóða í sambandi við
aðalsjóðinn, að upphæð rúml.
32 þús. kr. 1 sjóðinn renna ein-
ígöngu minningargjafir um
látna menn. Sjúklingar, sem
hafa erfiðar ástæður fá síðan
styrk úr sjóðnum til dvalar á
spítalanum. Nemur sú upphæð,
^em veitt hefir verið úr sjóðnum
röskum 100 þús. krónum, eða
um 12,500 kr. að meðaltali á
ári. Þetta er ekki lítil hjálp til
hinna sjúku og bágstöddu. Út
hlutað er úr sjóðnum árlega
: öllu því fje, sem inn hefir kom-
ið í minningargjöfum næsta ár-
ið á undan og helmingur vaxta
: af höfuðstóli.
„Líkn þeim, sem lifa“, er
kjörorð Minningargjafasjóðsins,
sagði ungfrú Inga Lára. Og hún
sagði: „Hver sá, sem gerir sjer
að reglu að votta fjær- eða nær-
stöddum aðstandendum látins
manns hluttekningu með minn
ingagjöf til sjóðsins, veit, að
á þann hátt verður hluttekning
hans einnig hjálp einhverjum
"þeim, sem berst við hið þunga
Samtök íslenskra
barnakennara
*
I
(Minningargjafasjóðurinn o.fl.)
sje lokið, heldur vegna hins, að
við höfum reynslu af því, að
hverju gdðu máli, sem konurnar
beita sjer fyrir, er stýrt í ör~
ugga höfn, um leið og þær taka
málið í sínar hendur. 1 þessu
er starf konunnar ólíkt starfi
karlmannanna. Þeir eru til með
að fara stórt af stað, blása mál-
ið út til að byrja með og skapa
á þann hátt áhuga fyrir því. En
hvað verður svo úr úthaldinu?
Karlmennirnir svari því.
En konan; hún heldur áfram
sínu kyrláta starfi. Hún fer ekki
af stað með neinum gauragangi
og offorsi. Hún setur sjer mark-
miðið í fjarlægð og vinnur svo
með óþrjótandi elju, uns því er
náð. Landsspítalinn verður um
aldir hinn óbrotgjarni minnis-
varði um þetta starf íslensku
konunnar.
★
En hvað segja reykvískar
konur um það, að þær taki sjer
nú einhvern dag á árinu og byrji
fjársöfnun til bæjarspítala? —
Reykjavík er orðin það stór
borg, að henni er það varla
ýansalaust lengur, að eiga eng-
an spítala. Bæjarfjelagið sjálft
hefir hjer einnig mikilla hags-1
muna að gæta, vegna þeirra
mörgu sjúklinga, sem það verð-
ur að standa straum af á spít
ölum.
Það rekur að því, áður en
mörg ár líða, að Reykjavík
verður að eignast spítala. En ef
að konurnar í Reykjavík vildu
beita sjer fyrir málinu, með
árlegri fjársöfnun, myndi þetta
stórmál komast í örugga höfn.
Þá væri fjárhagshlið málsins
borgið.
Þessari uppástungu er varpað
hjer fram reykvískum konum
til athugunar. Þær háfa áreið
anlega hugsað þetta mál og
verið getur, að þær hafi tekið
einhverja ákvörðun í því, þótt
Morgunblaðinu sje það ekki
kunnugt.
Eimskip. Gullfoss kom til Leitk
í gær. Goðafoss er á leið til Ham-
borgar frá Hull. Brúarfoss fór til
Grimsby og Kaupmannahafnar
gærkvöldi kl. 8. Dettifoss er í
Reykjavík. Lagarfoss er á leið til
Kaupmannahafnar frá Austfjörð-
um. Selfoss fór frá Yestmanna-
eyjum í fyrradag, áleiðis til Ant-
werpen.
dag hefst kennaraþing
hjer í bænum, sem
helgað verður minningu þess
að liðin eru 50 ár síðan kenn-
arasamtök hófust hjer með
stofnun Hins íslenska kenn-
arafjelags.
Þessi fjelagssamtök kennara
hafa haldist óslitið síðan, en með
þeim breytingum þó, að fyrst voru
innan vjebauda f jelagsskaparins
kennarar frá æðrí sem lægri skól-
um landsins. En fyrir um 20 ár-
um breyttist þetta og upp úr hinu
almenna kennaraf jelagi var stofn-
að Samband íslenskra barnakenn-
ara.
Björn M. Olsen, Páll Melsted,
Pálmi Pálsson, Böðvar Boðvars-
son, Geir T. Zoega, Bjorn Jensson,
Jónas Jónasson, Olafur Rósin-
krans, Hélgi Helgason, Eiríkur
Briem, Sigurður Sigurðsson, Jón-
as Helgason, Tómas Hallgrímssön,
Sp. W. Patursson, Morten Hansen,
Steingr. Johnsen, Jón Þórarinsson.
Þessir menn undirrituðu fundar-
gerð frá 16. febrúar 1889, þar sem
ákveðið var að stofna kennarafje-
lag.
Nefnd var kosin á fundinum til
þess að semja lög fyrir fjelagið,
og voru þeir í nefndinni, skóla-
kennari Björn M. Olsen, skóla-
stjóri Jón Þórarinsson og dosent
Þórhallur Bjarnarson.
Frá lögunum vor þó ekki fylli-
lega gengið fyrir en á ársfundi er
haldinn var 3. júlí um sumarið.
Þá var t. d. samþykt, samkvæmt
tillögu frá Stefáni Stefánssyni á
Möðruvöllum, að tilgangur fjelags-
ins skyldi vera sá, að vinna að
því að „koma sem bestu og
haganlegustu skipulagi á alla
kenslu og skóla í landinu, æðri
sem lægri, og ef!a þekkingu ís-
lenskra kennara og þjóðarinnar
yfir höfuð að öllu því er lýtur að
uppeldi og kenslu“.
En Stefán mun hafa verið einn
af helstu kvatamönnum að því að
fjelagið var stofnað.
★
Samkvæmt lögum fjelagsins
mátti veita mönnum inngöngu
það á ársfundi, enda þótt þeir
væru ekki kennarar. Er sýnilegt
að stofnendurnir hafa litið svo á,
að með því að fá til samstarfs við
sig menn utan kennarastjettarinn-
ar, myndi meiri líkur til að fjelag-
ið yrði þess megnugt að vinna
ætlunarverk sitt svo vel færi.
A þessum fyrsta ársfundi voru
þessir menn samþyktir sem fje-
lagsmenn, þó ekki væru kennarar:
Mættir voru auk þess á árs-
fundinum 24 kennarar. Svo þeir
hafa aðeins verið í meirihluta.
Á fyrstu fundum fjelagsins er
rætt um þau málefni, sem lengi
síðar áttu að verða aðalviðfangs-
efni þess. Þar kemur Björn M.
Olsen fram með tillögur um breyt-
ingar á stafsetningunni. En staf-
setning og íslenskukensla hefir
verið umræðuefni í þessum fje-
lagsskap altaf við og við er óhætt
að segja alt fram á þenna dag.
í lögunum var ákveðið að efna
50 ára
til tímarits um uppeldi og menta-
mál og komst það til framkvæmda
sem kunnugt er.
En svo voru það alþýðufræðslu-
lögin. Strax fyrstu vikurnar var
nefnd starfandi í f jelaginu til þess
að semja frumvarp til laga um
alþýðufræðslu. Það var í þessu
fjelagi sem unnið var fyrst og
fremst að því máli, það var það-
an; sem fræðslulögin eru runnin,
þó baráttunni fyrir þeim væri ekki
lokið fyrri en nokkru eftir alda-
mót.
★
Hinn fyrsti ársfundur fjelags-
ings, sem háldinn var fyrir 50 ár-
um tók mörg mál til meðferðar
og voru umræður langar og fjör-
ugaf.
Þar komu fram tillögur um, að
fá breytt lögunum um próf í
skrift og reikningi, sem prestar
halda yfir börnum á fermingar-
aldri. Skyldi gera það að skilýfði
fyrir fermingu að börnin fengju
einkunnina „vel“ í þessum fögum,
þó átti vankunnátta þeirra ekki
áð standa í vegi fyrir fermingunni
nema tvö ár.
Tillögur voru þar og ræddar um
skilyrði sem skólum yrðu sett, til
þess að þeir gætu fengið styrk úr
landssjóði.
Þorvaldur Thoroddsen bar fram
áskörun til Alþingis um að sjá um
að kennaraefni gæti fengið meiri
mentun, en þeir þá áttu völ á,
áður en þeir tækju barnakensluna
að sjer. Þar kom fyrsta sporið að
því að fjelagið beitti sjer fyrir
stofnun kennaraskóla.
Hjálmar Sigurðsson ber fram
tillögu um að barnaskólar fengju
að nokkru leyti greidd kenslu-
áhöld sín úr landssjóði.
í sambandi við fundinn hafði
Fræðslulögin komust á, og ken»-
araskólinn í svipuðu formi og
hann er nú. En með því var líka
mikil breyting fengin frá því sem
áður var.
★
Fyrsti forseti fjelagsins var
Björn M. Olsen. En skömmu síðar
tók Jón Þórarin'sson við forseta-
störfum og hjelt þeim um langt
skeið, alt fram til þess að upp xtr
þessu fjelagi rann núverandi sam-
band barnakennara, en kennara-
samtökin urðu ekki lengur eins
víðtæk og áður að því leyti a5
þau næðu til allra kennara, hvar
sem þeir störfuðu.
Samb. ísl. barnakennara var
stofnað 1921. Þá voru margir eða
flestir af þeim áhugamönnum sera
stofnuðu kennaraf jelagið 1889
horfnir af sjónarsviðinu.
Sambandið hefir altaf haft öfl-
uga og.vel vakandi starfsemi þessi
18 ár síðan það var stofnað, og
haft afskifti af fjölmörgum mál-
um er varða kennara og kenslu.
Sambandið hefir m. a. haft á
dagskrá sinni stafsetningarmálið
og móðurmálskensluna, útgáfu
skólabóka, heimavistarskóla í sveit
um, ýms hagsmunamál kennaranna
og margt er að velferð og uppeldi
barnanna lýtur. heilbrigðiseftirlit,
hreinlæti í skólum o. fl.
Þessir hafa haft formensku sam-
handsins á hendi:
Bjarni Bjarnason, Helgi Hjörv-
ar, Guðjón Guðjónsson, Arngrímur
Kristjánsson, og nú er Sigurður
Thorlaeius formaður þess.
★
Eitt af áhugamálum fjelagsins
er nú, að fá enn aukið við undir-
búning þann er kennarar fá, með
því að gera burtfararpróf úr Kema-
araskólanum að einskonar stúdents
prófi og koma upp uppeldismála-
eða kennaradeild við Háskólann
Yfirleitt er fyrirkomulag fræðslu
málanna altaf á dagskrá sam-
bandsins.
Morten Hansen komið upp sýn-
ingu á kensluáhöldum, sem þóttil^'f
hin fróðlegasta. f
Önnur sýning var líka í sam-'
bandi við fundinn. Þar voru sýnd-
ir náttúrugripir þeir er íslenskir
stúdentar höfðu safnað saman í
Höfn árið 1887 og átti að verða
og varð upphafið að Náttúrugripa-
safninu. Stefán Stefánsson hreyfði
því á þessum fundi, að kennara-
fjelagið beitti sjer fyrir stofnun
Náttúrugripasafns, og fjelags er
ynni að náttúruvísindum. Var
þessu vel tekið á fundinum, og
Náttúrufræðifjelagið var síðan
stofnað hjer í bænum skömmu síð
ar, sem fyrsti sýnilegi ávöxturinn
af samtökum kennarastjettarinnar.
Hjer verður ekki hægt að rekja
sögu þessara 50 ára fjelagssam-
taka, enda er það gert í minning-
arriti sem Samb. ísl. barnakenn-
ara gefur út, og Gunnar M. Magn-
úss kennari hefir skrifað.
Fyrsti áfanginn í baráttu fje
lagsins fyrir bættri alþýðumentun
var nokkuð langur, 18 ár, þar til
Ármenningar
á Akranesi
o
Akranesi í gær.
límufjelagið Ármann í Rvík
kom skemtiferð til Akra-
ness á sunnudag. í förinni tóku
þátt hátt á annað hundrað manns.
Svíþjóðarfarar Ármanns sýndu
fimleika í samkomuhúsinu undir
stjórn Jóns Þorsteinssonar, bæði
kvenna- og karlaflokkar, við á-
gæta aðsókn og rnikla hrifni á-
horfenda, enda tókust sýningarn-
ar ágætlega. J.
Frú Nanna Egilsdóttir syngur
íslensk lög í ríkisútvarpið í Ham-
borg miðvikudaginn 21. þ. m. kL
14.25 eftir ísl. tima. (FÚ).