Morgunblaðið - 19.04.1940, Side 5

í
I
Föstudagur 19. apríl 1940.
^lor^tttiMaíúd
Útfeef.: H.f. Árvakur, Rey* Javlk.
Ritstjörar:
Jón KJartansson,
Valtýr Stefánsson (AbyrgCarm,).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, au^lýsingar og afgreibsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,50 á mánuöi
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
í lausasölu: 20 aura eintakib,
25 aura með Lesbök.
Bækur |
Þingeysk ljóð
eftir 50 höfunda
| LEIKLIST I
•♦I* »X' ,Í**X**X#
Lei kkona
í 40 ár
- Fjársöfnun
spanidður
EINN af merkustu sósíalist-
um Dana, Hedebol, fyrver-
andi fjármálaborgarstj. Kaup-
inannahafnar, ljet nýlega svo
um mælt í tímariti flokks síns:
„Það er ekki nema í hinum
frumstæðustu þjóðfjelögum, að
<engin auðsöfnun á sjer stað. 1
mútíma þjóðfjelagi er hún lífs-
mauðsyn. Það er fjármagnið og
sparifjeð, sem kemur fram-
kvæmdunum á, sem skapa at-
vinnu. Ef 300.000 danskir verka
menn legðu upp epa krónu á
Viku, þá söfnuðust 1 ö1/^ miljón
ú einu ári. Það er hið sparaða
fje, sem atvinnulífið byggist á.
Við getum því aðeins fengið
betri verksmiðjur, ný skip, og
skipasmíðastöðvar, ef til er í
landinu fjármagn, auk verk-
fræðinga og verkamanna.
Allar- stjettir þjóðfjelagsins
liafa gagn af því að þjóðin safni
fje og að menn sjeu hagsýnir í
meðferð fjárins. En engin stjett
mýtur þess meira en verkamenn-
irnir.
Miljón krónur af sparifje sem
motuð er til að byggja verk-
smiðju, eða til íbúðarhúsabygg-
inga, veita meiri atvinnu, en ef
miljónin er sett í bíla, bensín eða
mmerískar kvikmyndir.
Það er misskilningur, sem sum
5r halda fram, að sparnaður or-
saki kyrstöðu í þjóðfjelaginu.
Meðal starfsamrar og iðinnar
4>jóðar, örfar sparifjeð atvinn-
^una og almenna velgengni“.
Þessi orð hins reynda sósíal-
asta eiga erindi til margra Islend
inga, ekki einasta til flokks-
bræðra hans hér, heldur margra
annara. Sá hugsunarháttur hefir
legið hjer í landi, og haft altof
mikla útbreiðslu, að hagsýni og
:sparnaður einstakra manna væri
leiðinlegt nurl, og jafnvel víta-
vert. Margir hafa haft horn í
ssíðu þeirra manna, sem leyfðu
sjer að eiga fje í sparisjóði. Rétt
<ieins og þeir, sem söfnuðu fje
með dugnaði hagsýni og sparn-
aði, tækju það frá einhverjum
©ðrum.
Þetta hefir ekki einasta komið
fram í daglegu tali oglífimanna.
Þeir, sem lögin hafa samið og
með völdin farið, hafa hvað eft-
ir annað, vitandi vits, torveldað
fjársöfnun, og manni liggur við-
að segja, elt þá menn.á röndum,
sem eitthvert fje hafa lagt fyr-
5r, til þess að plokka það af
beim. En víst er það lífsnauðsyn
fjelítillar þjóðar, eins og íslend-
ingar eru, að hlynna að sparn-
aðarviðleitni manna, örfa þá til
sparifjársöfnunar á alla lund,
svo að það fjármagn, sem at-
vinnuvegirnir þjóðarinnar þurfa,
vaxi í landinu sjálfu, öllum al-
menningi og þjóðarheild til far-
sældar.
Þingeysk ljóð. Eftir 50
höfunda. Akureyri. —
Prentsmiðja Odds Björns
sonar. 1940. Aðalútsala:
Bókaversl. Þórarins Stef-
ánssonar, Húsavík. (200
bls. Myndir af öllum höf-
undunum).
ÓK þessi sýnir greinilega,
hve mikla stund Þingey-
ingar leggja enn á ljóðagerð. 50
skáld í einu hjeraði er álitlegur
hópur, og þó hafa aðeins þau
skáld verið tekin, sem nú eru bú-
sett í Þingeyjarsýslu. Af þeim
hafa 5 verið þjóðkunn síðan
Guðm. Friðjónsson skrifaði hina
snjöllu grein sína í Eimreiðina
1906: „Þingeyjarsýsla fyrir og
eftir aldamótin 1900“. — Þarna
eru 12 konur, og eru þær engir
eftirbátar karlmannanna. Öll
eru ljóðin fáguð að formi og
máli og sýna mikla leikni. En
yrkisefnin eru fábreytt. Lang-
oftast eru það ártíðaskiftin,
veðrabrigðin, hin eilífa and-
stæða vetrarríkis og vorblíðu,
sem bersýnilega mótar mest sál-
arlíf skáldanna. En þegar yrkis-
efnið verður hið sama upp aftur
og aftur, þarf mikinn frumleik
til að fá nýjan hljóm úr strengj-
unum. Þetta hefir eitt skáldið,
Egill Jónasson, fundið og gert
um það fyndnasta kvæðið í bók-
inni. Það heitir „Árekstrar“ og
byrjar svona:
Löngum fjekk jeg lítill drengur
ljóð að syngja eins og gengur.
Altaf fanst mjer einhver streng-
óma mínu brjósti frá. [ur
Magnaðist stöðugt þessi þrá.
En það er vandi úr veikum þræði
að vefa saman laglegt kvæði,
og hnuppla engu öðrum frá.
0
Svo lýsir hann hverju yrkisefn-
inu af öðru, en alstaðar urðu
eldri skáldin fyrir honum, höfðu
ort betur um efnið en hann
treysti sjer til:
Óttaðist jeg þau eftirmæli,
að jeg hverri hugmynd stæli,
sem jeg reyndi að setja á blað.
Huguxnnn fyltist heift og bræði,
hjartað misti ró og næði.
Þá var að skapa skammakvæði,
skjálfa láta dali og fjöll;
gera á Fróni friðarspjöll.
En Bólu-Hjálmar hafði notað
— í hungri og myrkri niður
krotað —
verstu skammaryrðin öll.
Þetta er prýðilegt.
★
Sjerstök gleði hefir mjer verið
það að kynnast skáldi, sem jeg
aldrei hafði heyrt getið um áð-
ur, Guðfinnu Jónsdóttur, söng-
kennara á Húsavík. Hún á þarna
fjögur kvæði, og þrjú þeirra
mundi jeg telja fullkomið and-
virði bókarinnar, þó að ekkert
annað hefði í henni verið. Jeg
fór undir eins að leita að fleiri
kvæðum eftir höfundinn og fann
ein tvö í viðbót. Annað var um
gamlan torfbæ, mynd með líf í
hverjum drætti. Um þetta gamla
býli segir þar:
Það svæfði vetrarins veðradyn
og varði ylinn gegn frostsins egg.
En gaf í brennandi sumarsól
hið svalandi kul úr moldarvegg.
★
Kvæðin í bókinni heita:
„Smalastúlkan“, „Á skautum“,
Gátan mikla“, „Hófatak“. Um
alt þetta hefir verið kveðið áð-
ur. En þarna verður það nýtt.
Orðin sindra með einkennilegu
bliki, eins og augu djúpúðgrar
konu. Jeg get ekki stilt mig um
að taka hjer upp síðasta kvæð-
ið: „Hófatak":
Fáksins dunandi hófa hljóð
á hrynjandi guðlegs máls.
En svipmótið hjó af næmi og náð
náttúran eilíf og frjáls.
Hún meitlaði brún og fallandi
fax
og fegursta brjóst og háls.
Og drottinn blessar 'inn harða
hóf,
er hörpu vegarins slær;
sem knýr fram tárin úr klökkri
rót,
en kletturinn undir hlær.
Þótt hófsporin blæði um særð-
an svörð,
að sumri þar aftur gi*ær.
Við hófanna snild og leik og lag
fá löndin hjarta og sál.
Þeir töfra fagnandi sigursöng
úr svelli um djúpan ál.
Þeir kveða við grund og hvísla
við sand
og kveikja í urðum bál.
Þey, þey, jeg heyri hófatak,
er hærra í loftin dró.
Um bifröst, er tengir himin og
heim
og hvelfist um land og sjó,
fer ástin á drifhvítum drauma-
fák
og dauðinn á bleikum jó.
Gegnum vorlöndin víð og fríð
mig vakri fákurinn ber.
Og ilmbjörkin titrar á traustri
rót
og teygir sig eftir mjer.
Sem höfugur niður um hljóða
jörð
hófaslátturinn fer.
★
Jeg hlakka til að sjá ljóðabók
eftir þetta skáld. Hún þarf ekki
að vera stór.
14/4 1940.
Guðm. Finnbogason.
Aþessum vetri átti frú Svava
Jónsdóttir á Akureyri
40 ára leikkonuafmæli. Var þess
og minst í blöðum bæjarins og
á annan hátt.
Frú Svava ljek í fyrsta sinn,
þá um 16 ára að aldri, Lovísu,
í gamanleiknum „Annar hvor
verður að giftast“, er það smá-
leikur í einum þætti. Vakti
framkoma henna á leiksviðinu
þá strax talsverða athygli. Síð-
an ljek hún um margra ára
skeið í ýmsum þeim leikjum,
er sýndir voru á Akureyri. Voru
það einkum ungar stúlkur, sem
og vænta mátti, er hún á því
tímabili tók að sjer að sýna á
sviðinu.
4r
Árið 1914 fluttist hún ásamt
manni sínum, Baldvin Jónssyni
til Sauðárkróks, er tók þá við
forstöðu Hinna samein.ísl.versl-
ana, og voru þau hjónin búsett
þar til ársins 1921, er þau þá
aftur fluttust til Akureyrar og
hafa síðan átt þar heimili. Á
Sauðárkróki mun frúSvavahafa
fremur lítið leikið, en á Akur-
eyri hefir hún aftur á móti leik-
ið flest árin, og þ. á. m. mörg
vandasöm og margvísleg hlut-
verk. Hefir hún sem skapgerð-
arleikkona þroskast með aldr-
inum, og nýtur hún almennra
vinsælda hjá hinum mörgu
leikhúsgestum á þessu langa
leiktímabili æfi sinnar.
Frú Svava mun jafnan verða
talin í allra fremstu röð þeirra
leikkvenna er á Akureyri hafa
starfað og ber þar margt til.
List frú Svövu getur að vísu
ekki talist stórbrotin, með sterk-
um persónueinkennum. Leik-
konan vekur ekki eftirtekt með
ofsa eða hávaða, miklu fremur
með eðliíegri framkomu í lát-
bragði, fasi og framburði máls-
ins, sem alt er í besta lagi og
túlkað af hinni mestu nákvæmni
og smekkvísi. Mörgum leikend-
um hættir mjög til að ýkja
(„yfirdrífa") í leik sínum og
sem fellur vel í smekk skilnings-
lítilla áhorfenda. Alt slíkt er
mjög fjarri eðlisgáfu þessarar
leikkonu. Sá, er þessar línur
ritar og sem hefir sjeð frú
Svövu í flestum hlutverkum
hennar, minnist þess ekki, að
hafa sjeð henni nokkurn tíma
verða ráðafátt, sem þó stundum
vill henda leikendur. Hún virð-
ist altaf svo að segja eiga heima
á leiksviðinu.
★
Þó að frú Svava hafa leikið
nokkur gamanhlutverk og leyst
þau vel af hendi, sem flest ann-
að, þá eru það samt hin alvar-
legu verkefni, sem hún hefir
meiri mætur á.
Hvað það eru mörg hlutverk,
sem frú Svava hefir farið með
Svava Jónsdóttir í hlutverki Umr
í „Dansúrn í Hruna“.
á leiksviði, verður ekki sagt
um með vissu, en 50—60 munu
þau þó a. m. k. vera. Skulu hjer
af handa hófi talin nokkur
þeirra og ekki eftir tímaröð:
Jóhanna í Ævintýri á göngu-
för (eftir Hostrup), Ásta í
Skuggasveini (M. Joch.), Len-
óra í Heimkomunni (Suder-
mann), Lavender í samnefnd-
um leik (Arthur Pinero), Toi-
netta i Imyndunarveikinni (Mo-
liére), Norma í Vjer morðingj-
ar (Kamban), SteinunníGaldra
Lofti (Jóh. Sigurjónsson), Abi-
gael í Ambrosiusi (Molbeck).
Það hlutverk ljek fruin á móti
Adam Poulsen, er þá ljek sem
gestur á vegum Leikfjel. Akur-
eyrar. Þá má telja Mrs. Mid-
get í Á útleið (Sutton Vane),
Unu í Dansinum í Hruna (Indr.
Einarsson), Þórgunni í Fróðá
(Jóh. Frímann), Ágústu í Þor-
láki þreytta (Neal og Farmer)
o. fl. mætti telja, og nú síðast
ljek hún Mrs. Wite í Apalopp-
unni (W. W. Jacobs).
★
Á tuttugu og fimm ára leik
afmæli frú Svövu, heiðraði
Leikfjelag Akureyrar hana
með því að sýna ,,Dóma“, eft
ir Andrjes Þormar, til ágóða
fyrir hana, og ljek hún þar
Erlu. Var leikhúsið þjettskipað
áhorfendum við það tækifærL
Á eftir sýningunni efndi leik-
tfjelagið til veglegs samsætis
fyrir leikkonuna, er fjöldi bæj-
arbúa tók þátt í. Geta má þess,
að við síðustu úthlutun styrk-
veitinga Mentamálaráðs, hlaut
frú Svava dálitla upphæð sem
viðurkenningu fyrir leikstarf
sitt.
Þótt frú Svava Jónsdóttir sje
nú af ljettasta skeiði aldurs
síns, munu samt Eyfirðing-
ar og aðrir þeir, er mest kynni
hafa haft af leiklist hennar,
óska þess, að hún sé ekki með
öllu búin að leggja leikstarf
sitt á hilluna, og eigi því enn-
þá eftir að veita þeim margar
ánægjustundir á leiksviðinu.
25. mars. 1940.
H. V.