Morgunblaðið - 27.04.1940, Síða 5

liaagardagur 27. aprfl 1940,
$
Útgef.: H.f. Árvakur, Rey’ Javlk.
í RRstjðrar:
J6n Kjartanason,
ValtÝr Stefánsaon (ftbyrgrOarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rltstjörn, auglýsingar og afgreibsla:
Austurstrætl 8. — Slmi 1600.
'Áskriftargjald: kr. 3,60 ft mftnuBl
lnnanlands, kr. 4,00 utanlands.
; f lausasölu: 20 aura eintaklB,
25 aura meB Lesbðk.
■
Atvinnan í bænum
Afundi, er haldinn var nú í
vikunni í verkamannafje-
laginu Dagsbrún, var rætt um
.atvinnuástandið í bænum, og
samþyktar ýmsar tillögur í því,
«fni. Skoraði fundurinn á ríkis-
stjórn og bæjarstjórn að stuðla
að því, eftir því sem frekast er
nnt, að bæta úr atvinnuleysi
manna.
Benti fundurinn á nokkur at-
TÍðÍ, sem taka þyrfti til sjer-
stakrar athugunar sem fyrst, og
voru þau m. a. þessi:
Hvernig hægt yrði að koma
fyrir móvinslu í stórum stíl í
sumar. Hvort ekki væri hægt að
vinna að vegagerð á aðalveg-
anum í nágrenni bæjarins.þann-
Ig, að undirstöður yrðu gerðar,
þó malbikun eða önnur yfir-
þygging veganna yrði að bíða.
Ennfremur benti fundurinn á
þessar framkvæmdir, sem hjer
koma til greina: Vinna við í-
þróttasvæðið við Skerjafjörð, og
við væntanlegan flugvöll þar
syðra, við aukning garðyrkju-
landa í nágrenni bæjarins og við
framræslu á landsvæðum í Ölf-
aisi, sem komið hefir til mála
að taka til ræktunar.
Þá mæltist fundurinn til þess
að greitt yrði fyrir því, að menn
fengju hentug lán til þess að
Jkosta upp á viðgerðir og við-
liald húsa sinna, því búist er við
.að lítið verði um þá bygginga-
vinnu, sem mikið efni þarf til.
Þá samþykti fundurinn áskori
3in til ríkisstjórnarinnar um að
hefja hverjar þær framkvæmd-
Ir, sem hægt er að koma í verk
og auka atvinnuna í bænum, og
gera rækilegar ráðstafanir til
þess að hefta aðflutninga fólks
til bæjarins. Ennfremur áskor-
un um, að hingað fengjust
keyptir nýjir vjelbátar.
★
Það liggur í augum uppi, að
bæði ríkisstjórn og bæjarstjórn
verða að taka það mál til hinn-
■ ar gaumgæfilegustu meðferðar,
hvernig hægt verður að draga
úr vandræðum þess atvinnuleys-
Is, sem nú er og yfirvofandi
er á þessu ári. Er gott að stjórn-
arvöldin hafi stuðning Dags-
hrúnar í þessari viðleitni sinni
og fái þaðan tillögur og vís-
bendingar um hvaða úrræða sje
helst að leita. Er svo eftir að
vita hvaða leiðir reynast færar
og vænlegar til framkvæmda, er.
fjelagið stingur upp á. En það
verður að vera sameiginlegt á-
Imgamál allra bæjarbúa, að
þessi mál verði tekin með full-
um skilningi. Góð samvinna í
þessum málum milli Dagsbrún-
ar og stjórnarvaldanna getur
einmitt ljett mikið undir það,
að hjer finnist bjargráð, sem að
gagni koma fyrir verkamenn og
bæjarfjelagið í heild sinni.
Hitaveitulanið og for-
maður Framsóknar
T grein minni um Hitaveit-
una og Alþýðuflokkinn
minti jeg á þau ummæli for-
manns Framsóknarflokks-
ins, að hvorki hitaveitulánið
nje ríkislánið, sem eftir var
leitað 1938, hefðu fengist
vegna þess, að Bretar teldu
okkur þegar orðna nógu
skulduga.
Sagði jeg síðan: „Hefði Alþbl.
gott af að rifja upp fyrir sjer
undir hverra stjórn fjárhagur rík-
isins komst í það öngþveiti, að
þessar afleiðingar hafði, sem og
hitt, að jafnskjótt sem Sjálfstæð-
ismenn tóku við fjármálastjórn-
inni, þá fekst lánið“.
Hjer er um alveg hlutlausa frá-
sögn að ræða, staðreyndir, sem
standa óhagganlegar, hvort sem
einhverjum líkar betur eða ver. Ef
þær eru skildar sem árás, er það
vegna þess, að liugur eða sam-
viska þess, sem svó skilur, segir
honum, að í staðreyndunum sje
ásökun fólgin, en ekki vegna hins,
að jeg hafi mint á þær í árásar-
skyni.
★
Þvert á móti. Ef jeg hefði í
grein miniii skýrt þessar stað-
reyndir, þá hefði jeg gert það
ásakanalaust.
Jeg hefði drepið á hinar miklu
verldegu framkvæmdir, sem átt
hafa sjer stað í landinu undan-
farna áratug’i. A hina miklu þjóð-
fjelags-yfirbyggingu, sem hjer hef-
ir verið komið upp. Á flóttann frá
framleiðslunni samfara því, sem
henni, undirstöðu þjóðarbúsins,
var sí og æ íþyngt með gjöldum
og kvöðum úr öllum áttum.
Jeg mundi hafa bent á, að eðli-
legt hefði verið, að lánveitendur
vildu skoða liug sinn tvisvar um
það, hvort íslenska þjóðin gæti
staðið undir slíkum útgjöldum,
samtímis því, sem fiskimarkaðirn-
ir lokuðust, fiskurinn hyrfi af
miðunum og ófriðárhættan ykist
dag frá degi.
Alveg sjerstaklega mundi jeg
hafa vikið að því, að það hefði
ekki verið lagað til þess að auka
traust lánveitendanna á möguleik-
um þjóðarinnar til að standast
þessa raun, að hún átti þá í hörð-
um innbyrðis deilum. Að stærsta
flokknum var haldið utan við öll
áhrif á stjórn ríkisins og þar með,
hvernig um fjármál þjóðarinnar
fór. Að ekki var til hans leitað,
hvorki um ráð nje samábyrgð, þó
að flestar þær stoðir, sem áður
liöfðu staðið undir afkomu þjóð-
arinnar, hryndu.
★
Hitt hefði jeg leitt hjá mjer á
þessu stigi málsins að íhuga,
hvort þessar staðreyndir, gefa efni
til ásakana á þáverandi valdhafa
í landinu. Hverjum tíma henta sín
úrræði. Á tímum sameiginlégrar
,hættu ber að finna sameiginleg
ráð til bjargar. Að liirða eigi um
fornar væringar, heldur þvert á
móti að kveða þrætugjarna smá-
mennið niður jafnskjótt sem það
lætur á sjer bæra, eins og jeg
Eflir ltjarna Benediklsson
gerði við Alþýðublaðið á dögun-
um.
Tími reikningsskilanna kemur
síðar, og hygg jeg, að Sjálfstæð-
ismenn geti gengið óhræddir til
þess móts.
Af því að hugsun mín var þessi,
fjölyrti jeg eigi frekar en raun
var á um lántökuna til hitaveit-
unnar. Ljet mjer einungis nægja
að benda á, að þeim, sem með
stjórnina fór meðan það ástand
skapaðist, sem formaður Fram-
sóknar rjettilega lýst, færist eigi
að ásaka hinn, sem þá var völdum
sviftur. Allra síst, þegar svo vildi
til, að úr greiddist um lántökuna,
jafnskjótt sem hann var til vald-
anna kvaddur.
★
Hvort sem um það verður rætt
langa hríð eða skamma, verður
aldrei fram hjá þeirri staðreynd
komist, að hitaveitulánið fekst þá
fyrst, þegar Sjálfstæðismenn
höfðu verið kvaddir til þátttöku
í ríkisstjórn. Þeim, sem kunnugir
eru íslenskum stjórnarmálefnum,
getur ekki dulist, að því fer fjarri,
að sú staðreynd sje eina merkið
um ankið traust á Islandi við þá
stjórnarbreytingu. Bankaráðsmönn
um Landsbankans mun fullkunn-
ugt um þann mun á undirtekt-
um, sem erindrekar þeirra og rík-
isstjórnarinnar fengu erlendis vor-
ið 1939 frá því, sem verið hafði
rjettu ári áður. Lántakan nú í
Bandaríkjunum bendir einnig ein-
dregið í sömu átt.
Að sjálfsögðu væri það óheimil
ályktun, sem mjer hefir aldrei
komið til hugar, að telja, að þessi
munur kæmi eingöngu af því, að
.erlendir fjármálamenn teldu Sjálf-
s
stæðismÖnnum einum fært að
rjetta við fjárhag íslensku þjóð-
arinnar.
Raunar eru í Sjálfstæðisflokkn-
um flest þau öfl, sem best kunna
til allrar stjórnar, ekki síður á
fjármálum þjóðarinnar en öðrum
málum hennar. Þessi staðreynd
dylst erlendum fjármálamönnum
að sjálfsögðu ekki. Þeir þurfa
ekki að þekkja mikið til á Islandi
til að vita þetta. Þeir vita af eigin
raun hvaða áhrif stjórn sósíalista
og liálfsósíalista hefir á fjárhag
landanna. Þeir muna vel eftir því,
hve nærri gjaldþrotsins barmi
sósíalistastjórnin hafði komið
enska héimsveldinu 1931, þegar
þjóðstjórnin varð í skyndi að taka
við völdum þar í landi, til að
rjetta við hag ríkisins. Þá minh-
ast þeir eigi síður þess, í hvílíkt
fjárhagslegt og stjórnarfarsleg^
öngþveiti sósíalistastjórn Blums
kom Frakklandi nú fyrir fjórum
fimm. árum. Erlendum fjármála-
mönnum er það ekki síður Ijóst
en formanni Framsóknarflokksins,
sem benti á það strax 1937, að
sömu stjórnarhættir, sem í þessum
ríku og voldugu löndum leiddu
til ófarnaðar, muni einnig gera
það lijer.
Þó að þessi skýring liggi raun-
ar nokkuð í augum uppi, og hafi
a. m. k. verið formanni Fram-
sóknarflokksins ljós þegar 1937,
þá mundi jeg, á þessu stigi máls-
ins, eigi hafa drepið á hana nema
að gefnu tilefni. I bili er okkur
alveg nóg, en um leið nauðsyn-
legt, að gera okkur ljóst, að fá-
menn og fátæk þjóð getur eigi
notið nema lítils trausts, ef hún
eyðir kröftum sínum í innbyrðis
erjur og fjandskap á meðan at-
vinnuvegir hennar riða til falls
og nágrannaþjóðirnar keppast við
að tortíma hver annari. Fyrsta
skilyrðið til þess að njóta trausts
er að reynast traustsins verður.
Með myndun þjóðstjórnarinnar
1939 sýndu íslendingar, að þeir
vildu ekki láta sitt eftir liggja,
að þeir töldu ekki lengur ráðlegt
að halda alt að því helmingi þjóð-
arinnar með öllu áhrifalausum um
stjórn ríkisins. Hjá því gat eigi
farið, að slík stjórnarbreyting yrði
til þess að auka traust þjóðarinn-
ar. —
Reynslan hefir sannað, að svo
varð, og á það benti jeg í grein
minni á dögunum.
♦
Að öllu þessu athuguðu, hlýtur
það að vekja nokkura furðu, að
einmitt einn af þeim stjórnmála-
mönnum, sem mestan þátt áttu í
myndun þjóðstjórnarinnar, for-
maður Framsóknarflokksins, skuli
nú rísa upp og mótmæla orðum
mínum. Hann liefst nú handa og
telur það fjarstæðu, að erlendir
fjármálamenn hafi verið sama
sinnis og hann í því, að telja mynd
un þjóðstjórnarinnar, þ. e. kvaðn-
ingu Sjálfstæðismanna til með-
ferðar atvinnumála og fjármála
þjóðarinnar, hafa orðið henni til
álitsauka og styrktar.
Ef þetta er í raun og veru skoð-
un formannsins, fer áhugi hans
fyrir stofnun og tilvist þjóðstjórn-
arinnar að verða torskilinn. Svo
getur því naumast verið. Skýr-
ingin hlýtur að vera önnur.
Hún getur trauðlega verið önnur
en hugur hans á því, að sýna enn
og gagnvart öðrum samskonar
göfuglyndi og hann svo átakan-
lega' lýsir, að hann hafi áður sýnt
í þessu máli. Nú er það Alþýðu-
flokkurinn, sem miskunnar hans á
að verða aðnjótandi. Tilætlunin er
að reyiia að liressa flokkinn ögn
við eftir þá vægilegu hirtingu,
sem jeg veitti honum fyrir frum-
hlaup Alþýðublaðsins gegn Sjálf-
stæðismönnum. Hugarfarið, sem
ræður afskiftum formanns Fram-
sóknarflokksins af þessu máli nú,
er því vafalaust fagurt.
★
En óhappið fyrir formann Fram-
sóknarflokksins er það, að sam-
fai’a hinu fagra hugarfari hefir
samviskubitið einnig barið að dyr-
umr Þetta er í sjálfu sjer ekki
nema eðlilegt, og óhapp kalla jeg
það einungis, vegna þess, að hinn
veraldarvani málafylgjumaður hef
ir látið þetta, samkvæmt því sem
eftir þessu má álykta, óvænta hug-
arástand verða til þess að gefa
á sjer höggstað, sem honum eRa
var síst trúandi til.
Þegar hann les hina vinsamlegu
bendingu mína til Alþýðublaðsins
um að rifja upp fyrir sjer stað-
reyndir málsins, þá tekur hann
ósk mína til sín og fer að hugsa.
Og á hinum hlutlausu staðréynd-
um, er jeg ráðlagði Alþýðublað-
inu, að byggja hugsun sína, reisir
formaðurinn síðan hinar ægileg-
ustu ásakanir í garð Framsóknar-
flokksins um, að það hafi verið
fjármálastjórn hans að kenna, að
þvorki ríki nje bær gátu fengið er-
lent lán 1938. Það er eigi nema
að vonum, þó að formanni flokks-
ins renni í skap við slíkar ásak-
anir, og að honum, þegar svo er
komið, sjáist yfir, að það var ekki
jeg, heldur hans eigin samviska,
sem þær hóf.
★
Við mig er því eigi að sakast.
Þetta veit jeg, að form. Framsókn
arfl. sjer strax og hann íhug-
ar málið nánar. Hann mun þá
ljóslega skilja, að mjer var í bili
alt annað í hug en að fjandskap-
ast við Framsóknarflokkinn.
Að ætlun mín var ekki ehau
sinni sú, að leggja fyrir hann
gildru, og að gildru þá, sem hann
nú situr fastur í, lagði hann sjálf-
ur, um leið og hánn að óþörfu
blandaði sjer í þetta mál.
Mjer hefir ekki snúist hugur
síðan. Jeg tel enn viðfangsefni líð-
andi stundar svo mikilvæg og
erfið úrlausnar, að jeg tel hin
minni háttar verkefni mega bíða.
Þess vegna hverf jeg að sinnf
frá því að brjóta til mergjar ýms
íhúgunarefni, sem fram koma hjá
formanni Framsóknarflokksins.
M. a. hvernig hægt var að „hefja
þá nýsköpun í síldariðjunni“, sem
átti sjer stað með síldarverksmiðj-
um ríkisins með láhi, sem tekið
var eftir að íhaldsmaður á Hólma-
vík hafði talað þar við Fram-
sóknarmann haustið 1930, þegar
fyrsta síldarverksmiðjan hóf starf
sitt sumarið 1930.
Ennfremur, hvort nokkur furða
hafi verið, að Sjálfstæðismenn
treystu varlega góðvild andstæð-
inga sinna í garð hitaveitunnar,
sem andstæðingarnir altaf höfðn
verið á móti, þegar þeir liöfðu í
huga, að Framsókn taldi það með-
al ástæðna fyrir þingrofinu 1931,
að ella hefði þingið samþykt rík-
jsábyrgð á láni til Sogsvirkjunar-
innar, sem andstæðingarnir þótt-
ust þó altaf vera með.
Þá verður það og að bíða betri
tíma að íhuga, livernig á því
stendur, að einmitt slíkur áhuga-
maður um notkun jarðhita, eins og
formaður Framsóknarflokksins lýs
ir að hann sje, skuli ekki hafa
veitt Hitaveitu Reykjavíkur meiri
stuðning en liann hefir gert. Þar
sem hann m. a. sendir sem vara-
FRAMH. Á SJÖTTU Sfi>U.