Morgunblaðið - 19.05.1940, Blaðsíða 5

Smrnudagur 19. maí 1940,
5
JftorjgxtnWafód
Útgef.: H.t. Árvakur, Reykjavlk.
Rltstjðrar:
Jðn Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgtSarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rítstjðrn, auglýsingar og afgreiSsla:
Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,50 á mánutsi
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
1 lausasölu: 20 aura eintakiS,
25 aura metS Lesbðk.
Loflvarnir
Aöðrum stað hjer í blaðinu
er grein eftir reyndan lækni,
sem1 lifað hefir inargar loftárásir,
«n nú á heima lijer í Keykjavík.
Hann lýsir því hve slysahættan í
loftárásum reynist minni, en fólk
.aljment álítur, sem aldrei hefir
•orðið fyrir slíku. Er það mikils
yirði, að hjer sjeu gefnar leið-
beiningar í þessu efni, svo skelf-
ing manna verði aldrei óþarflega
mikil.
Leiðbeiningar læknisins eru þó
á engan hátt gefnar út til þess að
draga úr framkvæmd þeirra ráð-
stafana, sem hin nýskipaða loft-
varnanefnd hefir á prjónunum.
Sjálfsagt er að halda þeim áfram
sem skipulegast og sjá um að
þær komi að því haldi serni til er
: ætlast, ef á þarf að halda.
Mönnum kann að finnast, sem
hjer sje um fljótræðis fum að i
ræða. Því þetta er alt svo nýtt
• og' áður óþekt fyrir okkur Is-
lendinga, en við stundum hæglát-
ir og seinir að átta okkur. Það
•er Hka í meira lagi óvænt, að höf-
uðstaður hinnar sívopnlausu þjóð-
ar skuli alt í einu verá orðinn setu-
liðborg. —
Ráðstöfun nefndarinnar, að hafa
hjer spítala, má ekki heldur vekja
neinn ótta hjá fólki. Úr því á ann-
að borð að eitthvað er hjer gert í
þessmri málum, þá þarf að stíga
sporið alt. Hálfkák í því efni ev
verra en ekkert.
★
En það er eitt atriði loftvarn-
anna, sem hefir áður verið sjer-
staklega minst hjer á í blaðinu,
og sem ekki má íir minnum falla
fyrri en því eru gerð full skil, og
það er varðveisla safnanna. Þeg-
ar menn sjá stóra rauða krossa
málaða sem hlífðarmerki á þök
spítalanna, þá er með því auglýst,
að gert sje ráð fyrir þeim mögu-
Jeika að eyðileggingaröflum loft-
árása rigni yfir þenna bæ. Og’
þeg-ar slíkt er sett innan takmarka
þess sem mögulegt er, þá verða
helstu dýrgripir safnanna okkar,
þeir sem ómetanlegir eru, að kom-
nst þangað sem engin minsta
hætta er fyrir hendi.
Það getur vel verið að sprengju-
flugvjel yfir Reykjavík skapi
Þjóðminjasaftiiuu, á háalofti
Landsbókasafnsins, lítið meiri
hættu en eldhættan er, sem þar
er altaf í þeirri timburumgerð sem
ntanumi safnið er. En hin nýja
hætta er þó altaf viðbót við hina
fyrri. Og ver^ má, að hún gæti
þá orðið til þess, að dýrgripiv
Þjóðminjasafnsins komist í ör-
nggan geymslustað, til þess að
hverfa aldrei inn á neitt hættu-
svæði framar.
Og sannaðist þá hið fornkveðna,
að fátt er svo með öllu ilt, tið
ekki boði nokkuð gott.
KeykiauiRurbriei i* maí
Stórtíðindi.
Stórtíðindi hafa gerst bæði
fjær og nær síðan síðasta
Reykjavíkurbrjef kom út. í hinni
ægilegu viðureign hernaðarþjóð-
anna hefir nú slegið í bardaga,
seim, allir líta þannig á, að sjeu
upphaf úrslitanna, hvernig sem
þau verða, og hve langt sem þeirra
verður að bíða. Það getur meira
að segja verið, að einmitt þessa
stundina, sem þessar línur eru
skrifaðar, eða frá því þær eru
skrifaðar, sje sú úrslitaviðureign
háð, sem marki tímamót í sögu
heims, varpi ljósi eða skugga yfir
líf' þjóðanna um langa framtíð.
En hvort sem þetta gerist í dag
eða á morgun í morðtólaviðureign-
inni, þá er eitt víst, að með þjóð
vorri hafa síðan síðast gerst þeir
atburðir, sem áreiðanlega geta
markað fullkomin tímamót. í sögu
okkar, og orðið upphaf að mikil-
fenglegri tíðindum, en nokkurn
hefir grunað að gætu átt sjer stað
hjer á landi.
SameinaSir.
egar hættan nálgaðist imeira
en nokkru sinni áður strend-
ui' hins volduga Bretlands, þá brá
svo við með heimsþjóðinni, að all-
ir flokkar hennar sameinuðust um
stjórn, sem hefir óskift fylgi
allrar þjóðarinnar að baki sjer.
Með því þögnuðu allar óánægju-
raddir í landinu í garð þeirra, sem
með völdin fara. Þannig sýndi
lýðræðið styrk sinn og tilveru-
rjett.
En vel mega menn athuga í
leiðinni, að ný stjórn getur ekki
stjórnað landi sínu með öðrum
tækjum en hún fær í hendur.
Því imá ekki heldur gleyina, á
þeirri öld tækninnar, sem nú er,
að hin sálarlausa tækni verður
jafnan máttlítil, nema henni fylg'í
og henni sje boitt með eldmóði á-
huga og hugsjóna. Það eru hug-
sjónir manna, sem þarf til að
brýna eggjar tækninnar, og gildir
jafnt hvort mönnum útífrá falla
þær hugsjónir betur eða verr.
En af sameiningarátökum breskn
þjóðarinnar á hættunnar stund
megum við læra það íslendingar,
að það sem. stórþjóðinni er nauð-
syn; er smáþjóðinni lífsnauðsyn.
Liðin ár.
Tj^ inkenni undanfarinna fram-
faraáratuga hjer á Landi hafa
verið þau, að við höfum unnið að
auknum og örari viðskiftum við
umheiminn, til þess að njóta g'óðs
af hiættum lífsmöguleikum í land-
inu til daglegs brauðs. Þó smáir
sjeum, höfum við orðið dálítill
hluti af viðskiftakerfi heimsins.
,Til þess að við kæmumst sem lengst
á þeirri braut, höfum við reynt
af fremsta megni að beina að okk-
ur athygli stórþjóðanna. Fjarlægð
in til landsins hefir orðið viðráð-
•anlegri með hverju ári. Þetta hef-
ir verið partur af framförunum.
Flugmenn hafa komið hingað og
farið. Við höfum fagnað þeim
sem brautryðjendum. Landið var
ekki lengur afskekt. Það var mun-
að eftir okkur.
En 'í undirvitund gamla fólks-
ins hefir altaf lifað andúðin gegn
eða rjettara sagt hræðslan við
tæknina. Um. þann einkennilega
þátt í þjóðlífi okkar væri liægt
að skrifa heila bók.
N
„Maginot“-línan.
úlifandi kynslóð á íslandi
hefir lifað æfintýralegt
framfaratímabil. En þeir sem
tekið hafa virkan þátt í framför-
unum hafa átt ennþá stórfeng-
legri drauma um ennþá meiri
framfarir, meiri vellíðan þjóðinni
til handa.
Við höfum treyst því íslending-
ar, að við mættum fá að lifa okk-
ar sjálfstæða lífi í landinu, án
íhlutunar annara. Því íhlutun frá
okkur í annara garð er svo ger-
samlega útilokuð.
Brjóstvörn þess sjálfstæðis er
hið yfirlýsta ævarandi hlutleysi
þjóðarinnar. Hinar vopnuðu stór-
þjóðir reisa sín miklu varnarvirki
á landamærum sínum og treysta
þeim ef á reynir. Hlutleysisyfir-
lýsing okkar hefir verið okkar
„Maginot“-lína, sem við höfum
treyst. Hver vopnaþjóð sem var
gat tekið hana. Þetta hefir vakið
ugg, síðan í fyrrahaust að styrj-
öld hófst, og enn meiri eftir því
sem tilvera smáþjóða álfunnar
hefir reynst vafasamari, líf þeirra
og sjálfstæði ótryggáta, eirs og
dæmin sanna, en þó aldrei betur
en síðasta mánuðinn, eftir innrás-
ina í Norðurlönd, og enn best eft-
ir að Hollendingar mistu 100.000
n.anns á 5 dög'um fyrir að sýnu
sjálfstæðisvilja sinn í verki.
En „Maginot“-Iína hlutieysis
okkar var frá okkur tekin klukk-
föstudags-
I
an 10 mínútur yfir
morguninn 10. maí.
Tímamót.
daga höfum
engin kynni
ram til þessara
við Islendingar
liaft af hernaði, nema vígaferlum
okkar eigin ribbalda hjer fyr á
öldum. Erlent lierVald hefir ekki
sýnt sig hjer fyr, að heitið geti.
Við erum þessu alveg ókunnugir,
og því ekki nema alveg eðlilegt að
við í skjótri svipan áttum okkur
ekki á því, hvaða áhrif hingað-
koma hins breska hers hefir á þjóð
líf vort í nútíð og' framtíð. Af
Jiessari nýlundu er full ástæða til
að telja, að nýtt tímabil í sögu
þjóðarinnar hefjist þegar fyrsti
breski hermaðurinn stje fæti á ís-
lenska grund. Og hvernig sem á
hernám landsins er litið, þá geta
allir verið sammála um, að lang-
ur vegur er frá því, að við með
nokkru móti geturn í dag eygt út
yfir afleiðingar þess.
Ríkisstjórnin bar fram mótmæli
sin gegn hernáminu við hina
bresku stjórn, svo sem hverri ríkis-
stjórn hinnar hlutlausu þjóðar bar
að gera. En þareð það er hið end-
urheimta hlutleysi vort, sem eitt
getur verndað sjálfstæði vort í
framtíðinni, nægja stjórnarmót
mælin skamt. Hin íslenska þjóð,
hver einstaklingur hennar verður
að marka hlutleysi sitt á skjöld
sinn og fylgja mótmælum ríkis-
stjórnarinuar með allri framkomu
sinni.
Það kann að vera, að ýmsum
finnist í dag, sem slíkt sýe lítils-
vert. Það sje ekki annað eú berja
höfðinu i'ið steininn. En slíkar
hugrenningar eru sprottnar af því,
að menn liafa ekki enn áttað sig
á því, að það er okkar sjálfra
einna að byggja upp í framtíð-
inni það sem aðrir finna sig knúða
um stundarsakir til að rífa niður.
Móttökurnar.
slendingar hafa yfirleitt óbeit á
hernaði, heraga og hernaðar-
anda. Það þykir engin prýði á
mönnum, sem í því efni eru ólík-
ir fjöldanum. Þessvegna er það
mjög skiljanlegt, að menn hafi
nokkuð greint á um það, hvernig
ætti að taka á móti aðkomuhern-
um. Þegar t. d. forsætisráðherr-
•ann í tilkynningu þeirri, er hann
flutti þjóðinni um atburðina 10.
maí komst þannig að orði, að
hann óskaði eftir því, að menn
tækju hermöúnunum sem gestum,
þá þótti ýmsum sem ráðherrann
hefði getað komist heppilegar að
orði.
Því hinn breski her, sem hjer
er, er einmitt ekki gestur þjóðar-
innar, er hjer ekki vegna þjóðar-
innar, lieldur vegna legu landsins.
Þetta kom greinilega fram um
,leið og fyrstu hersveitirnar stigu
hjer á land. Það er lega landsins,
sem gerir það að verkum, að
þjóðin, sem byggir vald sitt á
yfirráðum á hafinu, telur sjer
nauðsynlegt að hafa stöðvar hjer
á valdi sínu. En Bretar sögðu í
upphafi og hafa ítrekað það, að
þeir ætla sjer að sneiða hjá öllum
afskiftum af þjóðmálum og þjóð-
lífi voru. En hvernig verður þettj
hægt í reyndinni 1 Það leiðir fram-
tíðin í Ijós.
Rjett er einnig að hafa i
huga, að stjórn Bretlands færði
okkur samhliða hertökunni viður-
kenning um sjálfstæði þjóðarinn-
ar í hinu hernumda landi, með því
að senda hingað sendiherra sem
fulltrúa sinn gagnvart stjórn ís-
lands. Og að hin virðulega breska
þjóð lofár því að losa okkur við
herinn jafnskjótt og styrjöldin
er út.i
Gestir í landinu.
hinni fyrstu vjelrituðu til-
kynningu, sem dreift var um
götur Reykjavíkur að morgni þess
10. maí, var frá því sagt, að hinn
breski her liefði komið hingað
þann dag, til þess að verða á
undan Þjóðverjum, er ætluðu sjer
hingað.
1 svari bresku stjórnarinnar við
mótmælum íslensku stjórnarinn-
ar er talað tun þetta sama. Breski
sendiherrann Mr. Uoward Smith
hefir í viðtali við Morgunblaðið
gert grein fyrir þessari afstöðu
Bretahers, og jafnframt skýrt svo
fi'á, að hið breska liernám væri
framkvæmt m. a. til þess að koma
í veg fyrir, að nokkur viðureigu
ófriðaraðila ætti sjer stað hjer á
landi. Því skoðun Breta er sú, að
þýskur her' áræði ekki hingað,
þegar hinir eru hjer fyrir. En
hefðu Þjóðverjar komið á undan,
þá hefði her Breta fylgt í kjöl-
farið. Þetta viðurkenna þeir
greinilega. Hvernig liugsa and-
stæðingar þeirra? Það leiðir tím-
inn í ljós. Og lendi út í þá ófæru,
þá kemur það á daginn, að landið
og þjóðin verður ekki skilið að.
Þó það sje vegna landsins, sem
hernámið var gert, þá hefir her-
inn, sem hjer er kominn á land,
þau hlunnindi og afnot af mann-
virkjum þjóðarinnar, að viðbúið
er, að þau verði skotspónn and-
stæðinga þeirra, og mætti því ætla
að hinn breski her hefði hug
á, að gera alt sem í hans valdi
I
Jiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiur
stendur til þess að bendla ebki
eignir og framtíð hinna hlutlausu
borgara í landinu við hernaðar-
áform sín.
En meðan alt er hjer í óvissu
mun láta nærri að skoða þjóð vora
sem skipshöfn í sjávarháska, enda
er það sameiginlegt hlutskifti
allra smáþjóða álfunnar nú á tím-
um, þó margfalt sjeu þær stærri
og- óendanlega öflugri en við.
En þetta viðhorf er okkur nýrra,
ókunnara og óvæntara en flestum
öðrum þjóðum. Og það er a±’ þeirri
ástæðu skiljanlegt, að ýmsir menn
liöfðu fyrstu daga hernámsins svb
takmarkað yfirlit yfir mikilvægí
þessara atburða fyrir þjóð vora,
að þeir framar öðru festu auga
á ósæmilegu framferði nokkurra
götukvenna lijer í Reykjavík
gagnvart hinum erlendu hermönn-
um.
Hlutleysið.
Eins og áður er á minst, bygg-
ist hið sanna hlutleysi
•manna og þjóða á vináttu. Þar
sem hernaðarandinn er st.erkastur,
þar er hlutleysiskendin talin úr
sögunni, úrel't, dauð. í þessu felst
hin mesta meinsemd nútímans.
Yerður sii saga ekki nánar rakin
hjer.
En framtíð þess heims, sem bygg
ir tilveru sína á afnámi styrjalda,
verður bygð á því, að finna það
góða í öllum og- öllu, tileinka
sjer það, sameina það gegn þröng-
sýni allri, mannvonsku og hatri.
Slík lífsstefna verður ekki einasta
bjargvættur smáþjóða, heldur sá
eldkyndill, er lýsir upp sálir
þeirra manna, er mest hafa yfir-
ráðin í heiminum.
En eins og hin breska þjóð
sameinaðist á örlagastund vopna-
viðskiftanna um hervæðing, cins
þurfum: við smáþjóðin í hinu her-
numda landi, aði sameinast um að
varðveita hlutleysi okkar innra
manns, gagnvart þeim aðilum, sem
eigast við í álfunni.
Ú tlendíngadekrið.
\ undanförnum árum hefir
*■ mikið borið á þeirri tilhneig
ing meðal Islendinga, að fá nasa-
sjón af þjóðlífi einhverrar er-
lendrar þjóðar, og gerast síðan
einskonar trúboðar þess, að ein-
mitt sú þjóð, sem þessir menn af
hending hafa kynst, standi öllum
framar. Slíkir lítilsigldir þjóð-
dýrkunaragentar liafa glamrað
hjer í eyru manna hver í kapp við
annan og haldið að þeir væru
meira og minna af forsjóninni út-
valdir til að leiða samlanda sína
til æðri og betri þekkingar á dá-
semdum mannlífsins. Þessi sam-
söngur hefir verið svo margradd-
aður og liávær, að rækt við ís-
lenska menning og Islendingseðli
hefir lítið komist hjer að. Því alt
hefir verið yfirdrifið — enda hafa
þeir nienn, sem; best hafa lagt
stund á að rækta íslenska menning,
þjóðlund og sjerkenni, lítils ver-
ið metnir. En sti tíð á vonandi
eftir að koma, að við lærum að
meta sjálfa okkur svo mikils, að
hver útlendur þefur vfirskyggi
ekki Islendingseðli margra manna.
Á þetta reynir nií meir en
nokkru sinni áður. Ef við eigum
að endurheimta flekklaust hlut-
FRAMH. Á 9ÍTÖTTU SfoU.