Morgunblaðið - 21.07.1940, Qupperneq 5

:13iinnudagur 21. júlí 1940.
Útgef.: H.t. Árvakur, Rrykjavlk.
Rltstjörar:
Jön Kjartanaacn,
Valtýr Stefánaaon (ábyreöarm.).
Anglýsingar: Áml Óla.
Rltstjörn, auglýalngar ox æfrrelOala:
Austurstrœtl S. — Slml 1600.
Áakrlftargjalð': kr. *,Ö0 £ mánuöl
innanlands, kr. 4,00 utanlanða.
í lausasölu: 20 aura etntakUS,
25 aura meO Lesbök.
Sama íóbakið
Frá því hefir verið skýrt hjer
í blaðinu, að Atvinnudeild
Háskólans hafi fengið nýtt verk
efni, sem ákveðinn hluti þjóðar-
innar mun veita alveg sjerstaka
athygli. Og það er að tilreiða
neftóbak, sem að öllum frá->
:gangi og gæðum sje sem svip-
aðast eða öldungis eins, og það
neftóbak, sem mest hefir verið
notað hjer á landi til margra
ára, en nú er ófáanlegt.
Fyrir mannsöldrum síðan náði,
danskt tóbaksfirma að kalla má
einkasölu á neftóbaki hingað til
lands. Ekki svo að skilja, að
firma þetta hafi haft nein sjer--
.rjettindi umfram aðra. En stjórn
endur þess hafa fundið leið
til þess að gera vöru, sem Islend
ingum fjell það mikið betur í
geð, en aðrar tóbaks tegundir,
að tóbak þeirra útrýmdi öðru
neftóbaki af hinum íslenska
.markaði. En meðalsala á þessari
vöru til landsins hefir verið 30
tonn á ári. Mönnum kann að
finnast það nokkuð mikið, þeg-
ar þeir hugsa sjer, að öll þessi
30 tonn skuli árlega rúmast í
nösum íslenskra neftóbaks-
manna. En þetta er ekkert að-
.alatriði.
Allar líkur eru til þess, að
Trausta Ólafssyni forstjóra At-
vinnudeildarinnar muni takast
að gera úr amerískum tóbaks-
blöðum jafn viðfeldið neftóbak
eins og það sem áður fluttist
hingað frá Danmörku. Og því er
alveg eðlilegt, að úr því að hjer
er tóbakseinkasala hvort sem er,
þá sje ekki í framtíðinni hugsað
um að halda við innflutningi á
irjóli, heldur verði það útbúið í
landinu sjálfu, og ágóðinn, sem
af þeirri tóbaksgerð fæst, renni
til styrktar Atvinnudeildinni því
;þar er sannarlega fjárþörf. Að
sjálfsögðu yrði þetta ekki látið
verða til þess að hækka verð-
ið á vörunni frá því sem það áð-
ur var. En ganga má að því vísu,
.að álitlegur ágóði hafi verið af
rjólframleiðslunni.
Altof mikið hefir á því borið
nndanfarin ár, að menn hafi lit-
ið svo á, að það nægði að fá
menn í ýmsar stöður til þess að
rannsaka hagnýta hluti, án þess
að samhliða væri sjeð um starfs-
fje handa þessum mönnum. Með
því að láta duglega menn standa
þannig með tvær hendur tómar,
koma kraftar þeirra og þekking
að engu gagni. Það er ekki
hægt að segja að Atvinnudeildin
hafi verið alveg fjevana. En
hana hefir stórlega vanhagað
um starfsfje, og oft talið eftir
það sem hún fær. Gæti hún feng
ið fasta tekjuliði eins og af rjól-i
inu, er nytjastarf hennar mun
betur trygt en áður.
Reykjauíkurbrjef
5 ]
WmilUIHHUWHIWIirmMWUWH«H1WHIWIH*HIHH
20. juií
JIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIff.
Styrjöldin.
Undanfarna viku hefir verið
tíðindalaust að kalla af
styrjöldinni, þó undarleg't sje frá-
sagnar. Því síðari tírna menn
munu líta á þessa mánuði þetta
sumar sem nú er að líða alt öðr-
um augum, en að samtíðin hefði
þurft að kvarta yfir frjettaleysi.,
Stórviðburðirnir gerast svo ört, að
þeir hálfgleymast eftir skamma
stund, af umhugsun manna um
það, hvað næst kunni að koma.
Og enda þótt fjöldi þjóða bíði í
öngum sínum átekta, verði fyrir
stórkostlegum áföllum, eignatjóni,
landamissi og manntjóni, þær sem
lent hafa í vopnaviðskiftunum, sjái
hugsjónir sínar og framtíðar-
drauma fölna á einni hjelunótt,
þá er næsta lítið sem frjettist af
þessu öllu saman. Því öll frjetta-
starfsemi í Evrópu er nú meira
og minna undir áhrifum her-
stjórna og hernaaðráróðurs. Meg-
inatriðum af því sem venjulega
er talið til frjetta er slept, eða
öllu heldur er ekki slept úr greip-
um ritskoðunar og skeytaskoðun-
ar. —
Til marks um það, hve fregnir
berast seint landa í milli, má
nefna. í breska stórblaðinu „The
Times“ frá 11. júlí er fregn um
það, að nálega tveim mánuðum
óður, þ. 15. maí, hafi 30 þúsund
íbíiar Rotterdam beðið bana í loft-
árásum er gerðar voru á borgina.
Þar var borgarhverfi sem var að
flatarmáli 3—4 ferkílómetrar jafn-
að við jörðu. Þó 1300 flutninga-
bílar hefðu verið í notkun til þess
að flytja burt rústirnar var verk-
inu ekki lengra komið eftir 3 vik-
ur, en að þá fundust að jafnaði
300 lík á dag í rústunum.
En það tók nálega tvo mánuði
að koma fregn þessari vegalengd-
ina frá Rotterdam til London.
Fregnin er ótrúleg, og hefði naum-
ast verið trúað, ef hún hefði ekki
birst í einu trúverðugasta blaði
heimsins, sem birti jafnframt
mynd af borginni, er tekin hafði
verið úr lofti, þar sem hægt er
glögglega að greina þann hrunda
borgarhluta frá hinum er uppi
standa.
Ræða Hitlers.
ýska herstjórnin hafði boðað
það, að föstudaginn þ. 19.
júlí ætti eitthvað stórfenglegt að
ske. Var lielst búist við, að þar
væri átt við, að nú myndi hefjast
hin fyrirhugaða innrás í England.
En sá dagur færði enga aðra ný-
ung en ræðu Hitlers. Og' sú ræða
færði heiminum engar nýungar, að
dómi Breta. Þar skýrði hann gang
styrjaldarinnar frá sínu sjónar-
miði, styrjaldar þeirrar, er „stríðs-
æsingamenn“, er hann kallaði svo.
hefðu þvingað hann út í. Alt sem
Þjóðverjar hefðu gert síðan í
fyrrahaust, hefði verið framkvæmt
samkvæmt fyrirætlunum hans. En
til þess þurfti heimsins besta og
fullkomnasta lier. Og hann va’
fyrir hpndi. Honum þakkaði Hitl-
er sigrana og sendi um leið Bret-
um orð og sagði þeim að hann
teldi tilgangslaust að halda styrj-
öldinni áfram. Hún endaði ekki
öðru vísi en með því, að breska
heimsveldið yrði rústað. Úr því
hann hefði varað þá við því nú,
hvað framhaldið þýddi fyrir þá,
þá bæri hann ekki ábyrgð á þeim
óendanlegu þjáningum sem fram-
haldsstríð myndi leiða yfir allan
almenning í Englandi, ekki máske
yfir bresku stjórnina, því hún gæti
fiúið til Canada, en hún tæki ekki
þjóðina með sjer.
Fyrir ófróða menn um herskap
hjer úti á íslandi er erfitt að gera
sjer grein fyrir því hvað raun-
verulega felst á bak við þessi orð
einvaldsherrans. En hvort sem
mönnum líkar betur eða verr við
þá stefnu sem hann boðar, og
hans áhrifavald, þá hlýtur það að
hafa sín áhrif á alla sem um þessi
mál hugsa, að hingað til liafa þeir
stjórnendur Þýskalands í aðalat-
riðum framkvæmt fyrirætlanir sín-
ar, þær er þeir á annað borð hafa
látið uppi — og stundum farið
talsvert lengra.
Breska stójrnin og sennilega all-
ur almenningur í Englandi lítur
svo á, að það sje á valdi Breta
nú, að yfirlýstar fyrirætlanir Hitl-
ers og manna hans lcomist ekki
til framkvæmda.
ísland.
I hvert skífti sem fslendingar
hugsa um heimsviðburðina
þessa daga, geta þeir ekki komist
hjá því að leggja fyrir sig þá
spurningu: Hvað verður um okk-
ur? í ófriðarbyrjun í fyrrahaust,
eða í hvert skifti sem ísl. menn áð-
ur hafa hugsað um vandræði
þjóðarinnar vegna ófriðar, þá hef-
ir óttinn fyrst og fremst beinst
að því, að við yrðum of einangr-
aðir hjer úti í hafinu. Nú er
þessu snúið við fyrir .okkur, eins
og svo mörgu öðru. Nú eru á-
hyggjurnar í sambandi við það,
að við sjeum of nálægt öðrum
þjóðum.
Asigkomulagi þjóðarinnar er
helst að líkja við það, þegar verið
hafa eldsumbrot í landinu, og
menn hafa getað búist við jarð-
skjálfta og öskufalli á hvaða
augnabliki sem er. Við getum álíka
lítil áhrif haft á það, sem yfir
okkur vofir, eins og við getum
haft á hin duldu jarðöfl, sem
koma áf stað eldgosum og jarð-
skjálftum. Hefir þessi fullkomni
vanmáttur til þeirra hluta orðið
til þess, að nærri stappar að líkja
megi okkur íslendingum í dag
við börn sem leika sjer úti í sólskin
inu, en geta bíiist við því á hverju
augnabliki, að þáu eigi hvergi
höfði sínu að að halla.
Það hefir löngum verið kallað-
ur góður siður, að vona hið besta,
en vera viðbúinn því versta. Hvao
; vonir snertir, þá munu þær vera
fyrir hendi, en viðbúnaðurinn er
lítill, af því fátt eitt er hægt að
honum að vinna.
Framtíðin.
jer skal ekki reynt að spá
neinu um framtíðina. En
manni sýnist sá möguleiki ekki
vera alveg útilokaður, að styrj-
öldin verði ekki löng xír þessu.
Hingað til hafa menn bundið
huga sinn og fyrirætlanir mjög
við styrjaldarástandið, en hugsað
langtuni minna um þau viðhorf og
verkefni, sem verða fyrir hendi
þegar einhverntíma, fyrr eða síð-
ar, að vopnahlje kemst á.
Mjög mörg mikilsverð viðfangs-
efni, sem þá koma til úrlausnar,
hafa verið svo fjarri hugsun
manna, að fæstir hafa náð til
þeirra í nokkurri alvöru. Naum-
ast hefir verið á það minst, svo
tekið sje dæmi, hvernig við ætt-
um að taka upp ýms þau mál, sem
við eigum óleyst við fyrri sam-
bandsþjóð okkar, Dani, og engan-
veginn gildir einu hvernig fer um
í framtíðinni.
Fyrir nokkrum árum, svo nefnt
sje dæmi, voru teknar upp frá
okkar hálfu umleitanir um það,
að við fengjum hingað heim ung-
ann úr þeim dýrmætu íslensku
handritum, sem lent hafa í Höfn
á undanförnum öldum. Hvað verð-
ur um það mál, þegar afstaðan er
breytt milli þjóðanna? Og hvað
verður um allan -þann sæg íslend-
inga, sem í Danmörku eru og
háfa þar stöður „ og störf ? Það
skiftir ekki eins miklu máli í
framtíðinni, eins og handritamál-
ið. En þessi og mörg fleiri þarf
að taka upp, þegar viðskiftaleiðin
opnast milli landanna.
• Smáþjóðirnar.
?ra kann að ýmsir líti þannig
á, að ótímabært sje, að tefja
sig á nokkrum bollaleggingum um
það, hvaða ráðstafanir við eigum
að gera sem sjálfstæð þjóð, að
styrjöld lokinni. Því það sje með
öllu ósjeð hvernig sjálfstæði smá-
þjóða þá verður háttað í heimin-
um. Sjálfstæði smáþjóða varð
meira, en margir áttu von á eft-
styrjöldina, er endaði 1918.
Máske verður það minna
en nokkurn grunar eftir þessa. í
samfjelagi við aðrar Evrópuþjóðir
höfum við fslendingar altaf ætlað
að bera uppi sjálfstæði okkar í
skjóli við samheldni, samtök og
sameiginlegan menningararf Norð-
urlandaþjóða, En enginn getur
vitað hvort styrjaldarátökin skilja
nokkuð eftir af samvinnu Norð-
urlanda. A. m. k. má búast við,
að fyrst um sinn verði hverjum
meðalmanni stirt um tungutak, ef
hann ætlar að taka upp þráðinn
þar sem hann fjell niður í síðustu
skálarræðunni er haldin var um
þau mál.
Landið og þjóðin.
vernig sem úrslit styrjaldar-
innar og endalok verða, þ>á
getum við verið alveg vissir um,
að margt verður öðruvísi í heim-
inum eftir en áður, og mörgum
verður styrjöldin mikill, máske
nokkuð dýrkeyptur reynslunnar
skóli.
En hvernig sem kjör smáþjóð-
anna verða yfirleitt, þá má það
aldrei hvarfla að nokkrum íslend-
ingi, að nokkur þjóð, hversu öflug
sem hún er, láti sjer til hugar
koma, að lofa okkur ekki að halda
áfram1 þeirri tilraun sem við höf-
um unnið að síðustu áratugina, að
skapa hjer norður í nágrenni ís-
hafsins skilyrði til frambúðar fyr-
ir sjáifstæða menningarþjóð.
A því tímabili sögunnar, sem
uú stendur yfir, er ákaflega hætt
við, að aldagamlir samningar og
lögfræðileg þjóðrjettarákvæði
verði ekki haldgóð gögn í því
máli.
Rjettur þjóðarinnar til landsins
mun verklegast varinn með því að
sýna og sanna að við sjeum fs-
lendingar allra manna færastir til
þess að búa í þessu landi og færa
okkur í nyt gæði lands og sjávar.
Tilfinnanlegasti misbresturinn í
þessu er þekkingarskorturinn. Við
höfum á síðustu árum talað um
og káfað við ýmiskonar þjóðar-
meinsemdir, svo sem áhugaleysi
manna, tergðu margra í viðleitni
þeirra til sjálfsbjargar, lausung I
viðskiftum og þessháttar. En alt
þetta og þvíumlíkt eru smámunir,
fylgikvillar hjá þeim vanþroska
sem enn er okkur til trafala, og
lýsir sjer í því, að við þekkjum
landið okltar ekki nægilega vel,
lcunnum ekki eins vel og skyldi
að eiga heima iá íslandi. Það kann
að vera að einhverjum þyki hjer
djúpt tekið í árinni. En sann-
leikurinn er þessi, enda þótt að
til þess að færa fullar sönnur á
þetta, þyrfti mjög langt og ítar-
legt mál.
Nokkur dæmi.
vað snertir landbúnaðinn þá
eru þar mýmörg óleyst
vandamál, bæði í jarðrækt og bú-
peningsrækt, sem stórtjón er að
á hverju ári að ekki skuli vera
hægt að gefa bændum nákvæm
fyrirmæli um hvernig leysa skuli.
Um byggingar er sama mála að
gegna. Fyrirmyndar íbúðarhús
fyrir sveitir og kaupstaði ekki
fundin enn.
Frá sjávarútvegi er sömu sögu
að segja, eins og einn fróðasti
fiskiskipstjóri skýrði blaðínu fni
nýlega. Hann heldur því hiklaust
fram, að enn sjeu alveg ófundin
rík fiskimið í nánd við landið, að
ógleymdu því margþætta máli,
hvernig veiðískap skuli stunda
hagkvæmast og hvernig verka
fyrir sölumarkaði hinn marghátt-
aða sjávarafla. Um Verðmæt jarð-
efni í landinu vitum við lítíð enn,
og notkun jarðhitans er á byrj-
unarstigi.
Þannig mætti lengi telja í smáu
sem stóru og. benda á atriði, sem:
í einu eru stór og smá eins og t.
d. skarfakálið, sem vex hjer í út-
eyjum og á annesjum, en örfáir
lítillækka sig enn til að nota, þó
þar sje að finna bætiefnasjóð sem
jafnast lá við bætiefni suðrænna
aldina, þeirra er læknar kosta
kapps um að halda að fólkinu.
En skyldi það ekki mega takast-
að nota bætiefnin til heilsubótar,
þó þau vaxi í íslenskri sjávarurð,
eða í hlaðvarpa manna, eins og
þau, sem kaupa þarf dýrum dóm-
um sunnan úr löndum.
Nýr kapítuli.
jóðernismeinsemd sú, sem við
fyrst og fremst þurfum að
uppræta, er málskrafið mikla. Að
hafa eins óralangt og oft vill
Verða milli ráðagerða og fram-
kvæmda. Og að tala um hlutina,
án þess að vita greinilega deili á
því sem um er talað. Hjer hafa
menn skrifað í blöð og látið á
sjer bera í þjóðlífinu, án þess að
gera hærri kröfur til sjálfs sín,
en að vita örlítið meira um hlut-
ina, en allur almenningur, og
fordæma svo nákvæma vísindalega
þekkingu.
Þetta eru höfuðeinkenni þeirra
tíma í þjóðlífi voru, sem nii þurfa
að hverfa, og víkja- fyrir ná-
kvæmni, raunsæi, vísindalegri
þekkingu, þar sem þekkingin verð-
ur látin bera skjóta ávexti í verki.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.