Morgunblaðið - 31.08.1940, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 31. ágúst 1940.
í kóngshöll
Austurstræti
Aldaifiórðungsafmæli I verslun
Haraldar
TT ús, sem gömul eru, eiga
öll sína sögu. Sumar
laeirra gleymast. Aðrar
geymast eftirkomendurrum.
Eins er með fyrirtækin, sem ná
fullorðins aldri. Öll eiga þau,, sína
siign. Þó sjaldan sje hún skráð,
sögu um áhyggjur og gleði, happa
verk og áföll, og tilviljanir, sem
máske ráða hvað mestu.
f ungum bæ eins og Reykjavík
«ru flest fyrirtæki ung, naumast
af bernskuskeiði, 25—30 ára göm-
ul verða þau í hæsta aldursflokki.
Þess vegna datt mjer í hug að
fara á fund Haraldar Árnasonar,
er jeg frjetti að verslun hans
ætti 25 ára afmæli nú um mán-
aðamótin.
Þegar jeg kom að máli við Har-
ald og bar upp erindi mitt, komst
hann að orði eitthvað á þá leið,
að alt frjettu þessir blaðamenn.
En þetta er langt frá því að vera
rjett hjá honum, ekki síst er við
kemur þessari grein frjetta. Alt
<of margir, af misskilinni hlje-
drægni, láta lítið á því bera, þeg-
ar fyrirtæki þeirra eða starf-
ræksla stendur á tímamótum. Því
þetta kemur almenningi við. Þeim
mun fleiri stofnanir sem lifa og
blómgvast, þeim mun betri er af-
koma alls almennings í bænum.
Meðan alt er á hverfanda hveli,
er öryggi almennings ekki sem
skyldi.
En við fórum ekkert út í þá
sálma við Haraldur, heldur sagði
hann mjer nokkur atriði úr sögu
verslunar sinnar.
Draumur sem
rættist.
Það eru liðin 34 ár síðan mig
dreymdi um }>að fvrst að eignast
Prestaskólann og setja þar á stofn
stóra verslun. En mörg atvik,
«ða máske voru það tilviljanir,
urðu til þess að þetta gat nokk-
urntíma orðið að veruleika.
— Sú ósk hefir ekki verið í
neinu sambandi við það, að þig
langaði til að eignast það eina hús
á landinu, sem verið hefir bústað-
ur konungs og „hæstráðanda til
sjós og lands“?
— Nei. Jeg hefi al&rei verið
mikill sögumaður eða grúskari. En
jeg hefi á hinn bóginn ekki nema
gaman af því að eiga þetta merki-
lega hús, eða hafa átt það, því þó
það hafi tekið miklum stakka-
skiftum síðan jeg eignaðist það,
þá er það fyrir löngu orðið alt of
lítið. Jeg býst, við að óv4ða sje
jafn stór verslun rekin í jafn litl-
ttm húsakynnum.
En húsið var bygt 1802, „á há-
um grunni“ að kallað var. Og þeg-
ar jeg leigði húsið af landsstjórn-
inni 1915, þá mun það hafa verið
mjög svipað, ef ekki alveg eíns,
og það var upprunalega. Jeg ljet
r
Haraldur Árnason.
taka dyraumbúnaðinn frá aðal-
dyrunum óskemdan og gaf hann
með hurðinni Þjóðminjasafninu.
Norðurhliðina varð jeg að taka úr
að mestu,, og öll gólfin voru rifin'
og steypt ný, á sjávarmölinni sem
undir húsiilu er, til þess að fá
liærra undir loft í búðinni.
Undirbúnings-
árin.
— En hver er forsagan áð
stofnun verslunar þinnar.
— Hún er þessi í stuttu máli.
Jeg kom hingað til Reykjavíkur
haustið 1909, eftir ^ð hafa verið
þrjú ár við stóra vefnaðarvöru-
verslun í Englandi. Sú verslun
hafði 28 útibú, og fjekk jeg að
fara á milil þeirra. Á því lærði
jeg mikið.
Er hingað kom rjeðst jeg til
Garðars Gíslasonar, er stofnaði þá
vefnaðarvöruverslunina „Dags-
brún“ við Hverfisgötu í apríl
1909. Hún var rekin undir mínu
nafni. En 1. janúar 1912 rjeðst
jeg sem verslunarstjóri í vefnaðar
v'öruverslun Th. Thorsteinsson í
Hafnarstræti og Th. Th. & Co.
Fataverslun.
Th. Thorsteinsson var sá besti
húsbóndi sem jeg get hugsað mjer,
að öðrum ólöstuðum. Þar hafði jeg
fast kaup og prósentur af ágóða.
höfðinglegar tekjur á þeirra tíma
rnælikvarða.
Mjer þótti verslunin of afskekt
í Hafnarstræti og vildi komast í
Austurstræti, fjekk Thorsteinsson
til að leigja fyrir verslunina í
húsi Einars Renediktssonar, sem
þá var, á borni Austurstrætis og
Pósthússtrætis.
Svo leið fram til ársins 1915.
Thorsteinsson var ánægður með
gengi verslunarinnar. Jeg var á-
nægður með kjörin. Við böfðuin
gert samning um að jeg yrði versl-
unarstjóri hans í næstu 5 árin.
Bruninn.
Svo kom bruninn mikli 25. apríl
1915. Við fengum engum yörum
bjargað' En vi* björguðum öllum
bókum og skjölum verslunarinu-
Jörundar við
Kóngshöllin
~ 1940
ar. Kl. 5 um morguninn bruna-
nóttina leigði jeg húsnæði fyrir
verslunina í Hafnarstræti 4 án
þess að geta ráðfært mig við Thor-
steinsson. Vorvörurnar voru að
miklu léyti ókomnar. Við gáturn
með þeim opnað verslunina að
nýju eftir nokkra daga. Og nýj-
ar sendingar komu von bráðar.
Vátryggingarfjeð sem Thor-
steinsson fjekk voru 90 þúsund
krónur. Nú hugsaði hann sitt ráð.
Átti hann að fitja upp á stórri
verslun að nýju. Til þess kvaðst,
hann vera of gamall. Við ræddum
um þetta einn dag. Hann vildi
ræða þetta við son sinn Geir.
Hann ætti hvort sem væri bráðum
að taka við öllu saman.
Geir var ákveðinn. Hann kvaðst
engan áhuga hafa fyrir vefnaðar-
vöru- eða smásöluverslun yfirleitt.
Hann A ildi hugsa um uitgerð
fyrst og fremst. Hann rjeði til að
þeir feðgar kevptu heldur togara.
Og svo varð það.
Eigin húsbóndi.
Verslunina seldi Th. Thor-
steinsson mjer.
— Með hvaða kjörum ?
— Þau voru eins góð og frek-
ast var hægt að hugsa sjer. Mjer
þóttu vörurnar helst til miklar til
að kaupa verslunina þá um vorið,
vildi heldur bíða til haustsins.
Og 1. september fór afhending-
in fram. Jeg keypti allar vörurn-
ar fyrir innkaupsverð, með því
skilyrði að greiða þær á 5 árum.
Þegar svo langt var komið sagði
Thorsteinsson: „En hvernig er það
svo með 5 ára samninginn sem
við gerðum“. „Ekkert með hann“,
sagði jeg. „Við stingum honum í
ofninn“, sagði jeg. „Þá er best
við stingum líka vöxtunum af
kaupverðinu í ofninn“, sagði
hann. Og þannig fjekk jeg upp-
hæðina vaxtalaust að láni.
Aðfaranótt 1. september var svo
málað vfir nafn Tb. Thorsteinsson
á skiltunum á versluninni í Hafn-
arstræti, og mitt nafn sett í stað-
inn á litlu spjaldi. Jeg á spjald-
ið enn.
í Austurstræti.
Nú var eftir að komast í Aust-
urstræti í Prestaskólann. Hann
hafði um tíma verið notaður sem
bögglapóststofa, og síðar sem
Rannsóknastofa Háskólans. Jeg
stakk upp á því við' prófessorana,
að þeir fengju heldur hús Half-
dórs Kr. Friðrikssonar við hliðina
á Alþingishúsinu. Það væri þægi-
legra. Þar bjó Júlíus Halldórsson
læknir. Jeg fekk haiin til að
flytja, leigði handa honum íbúð,
Háskólinn leigði háns hús, jeg
leigði Prestaskólann, breytti hon-
um og keypti hann svo árið 1917.
Síðan hefir húsið tekið ýmsum
myndbreytingum, þó enn sje þar
„Skemman“, sem hún var á dög-
um höfðingjanna, er þar voru
framan af 19. öldinni. Hjer um
árið var mjer send stór marmara-
plata frá Schannong legsteina-
smið, til að setja upp í húsinu,
til minningar um, að þar hafi
Rasmus Rask átt heima, meðan
hann var hjer k landi. En platau
er stór og hefir aldrei komist upp.
Mjer finst jeg að ætti þá að hafa
aðra til að minna á Jörund kóng,
sem hafði þarna aðsetur sitt með-
an haiin „ríkti“ hjer.
Yandaðar vörur.
— Hvað hefir verið aðalsjónar-
mið þitt í viðskiftunum ?
— Alt frá því jeg var verslun-
arstjóri í „Dagsbrún“ lagði jeg
áherslu á að hafa sem vandaðastar
vörur. Að geta sagt við viðskifta-
mennina, að þeir gætu reitt sig á
gæði vörunnar. Þetta; tel jeg
skyfdu okkar kaupmannanna. í
mínum augum erum við fyrst og
fremst þjónar almennings. Jeg
fylgdi þeirri reglu að segja við
kaupendur, að ef varan reyndist
ekki samsvara þeim kröfum sem
til hennar væru gerðar, þá mættu
menn skila henni aftur. Það var
frá öndverðu mín skoðun að happa
sælast væri fvrir hverja verslun
að leggja meiri áhershi á vöru-
gæðin en hitt að selja mikið.
Verðlagið var vitanlega ekki
liátt á fyrstu árunum, sem jeg
verslaði hjer, samanborið við verð-
lag nú. Jeg man t. d. eftir því
að árið 1910 keypti jeg 6 karl-
mannshatta til sölu á kr. 7.50. 3
seldi jeg á 7.50. , Hina varð
jeg að lækka niður í 5 krónur til
þess að koma þeim út.
Nú eru aðrir prísar. En, nú eru
líka tollarnir allir aðrir. 5Q% toli-
ur á höttum t. d. Þegar fólk
kvartar undan háu verði, þá minn-
um við menn stundum á, að það er
ríkissjóður sem tekur bróðurpart-
inn af öllu saman.
En það gremst mjer mest síðan
höftin komu, og öll viðskifti voru
lögð hjer í fjötra, að nú verða
menn að versla með hvað sem
fæst. Nú er ekki hægt að ábyrgj-
ast vörugæðin eins og í gamla
daga.
Starfsfólkið
fyrir öllu.
— Hve margt starfsfólk er nú
við verslunina?
— 34, eða 35 ef jeg á að telja
mig með.
En síðan alt verslunarfyrirkomu
lag breyttist í núverandi horf þá
kapn jeg, því eins vel að koma
hvergi nálægt. Mitt mesta lán í
versluninni hefir það verið hve
framúrskarandi gott starfsfólk
hefir valist til mín. Jeg fæ það
aldrei fyflilega þakkað, enda er
það ómetanlegt.
Auk verslunarfólksins eru 12—
20 manns er vinna á saumastofu
okkar.
— Hvernig ætlar þú að halda
afmælið hátíðlegt?
— Við förum alt verslunarfólkið
í ferðalag. Það verða um 50
manns. Þar verðum við fjögur,
sem höfmn verið samferða í 25—-
29 ár, og eigum vonandi eftir að
vinna saman lengi enn. Gott
starfsfólk er fyrir hverja stofn-
un gulli betra.
Heilhrigðismálaráðuneytið hefir
viðurkent Úlfar Þróðarson lækni,
sem sjerfræðing í augnsjúkdóm-
um. Hann opnar í dag lækninga-
stofu hjer í bænum. Úlfar er ný-
kominn heim frá Danmörku. Hef-
ir hann undanfarin ár stundað
sjernám í Berlín og á Ríkisspítal-
anum í Kaupmannahöfn.
Myndasýning Sigurðar Thor-
oddsen. I dag er næst síðasti dag-
ur, sem sýningin er opin. Sýning
in er sem kunnugt er í Austur-
stræti 14.____________________
Kaupið Úrvalsljóð
Einars Benediktssonar
í dag.
Prestaskólinn áður en honum var breytt í verslunarhús.