Morgunblaðið - 28.12.1940, Síða 5

Xaugardagur 28. des. 1940.
S

Útgef.: H.f. Árvakur, HnyfcJavlM..
Kltstjörar:
J6n KJartan««on,
Va 11ýr Stefá-nsaon tábyrgttarm,)
Aug.lýsingar: Árnl Óla.
Rltatjðrn, auglýalugar ot afgrelbaia
Austurstrætl 8. — Simi 1800
Áakrlftargjald: kr. 8,50 á nánuOl
lnnanlands, kr. 4,00 utanlanda
f lausasölu: 20 aura eintakiO,
25 aura meb L,e«bö«
llli.
99
HAI ÞOR
u
Nú reynir á
'¥"*AÐ gerist lítið í kaupg’jalds-
samningunum enn sem kom-
ið er og eru þó aðeins fjórir dag-
ar til áramóta, en þá renna gild-
andi samningar út.
Ekki er vafi á því, að í þessnm
málum öllum hefir ríkt of mikil
Ijettúð hjá okkur íslendingum.
Við gátum og áttum að hafa meiri
hemil á dýrtíðinni en gert var.
Vanrækslan í þessu efni kemur
-okkur áreiðanlega í koll síðar.
Dýrtíðin hefir farið vaxandi
.jafnt og þjett og er nú orðin
mjög þungbær almenningi. Frá
áramótum falla úr gildi þau á-
'kvæði gengislaganna, sem lögbinda
kaupið, og flest eða öll verk-
lýðsfjelög sögðn npp gildandi
-samningum á tilsettum tíma. Og
tnú standa fyrir dyrum nýir samn-
ingar, sem eru þó mjög skamt á
veg komnir ennþá.
Það mun vera æði mikið, sem
Tber á milli. En þar fyrir er ekki
iástæðá til að örvænta. Það hefir
altaf gengið þannig til, þegar
íkaupsamningar hafa staðið fyrir
-dyrum, að mikið djúp liefir verið
: á milli deiluaðilav til að hyrja með,
því að háðir setja fram ýtrustu
kröfur. En þó hefir oft tekist að
brúa á milli og samningar náðst
á síðustu stundu.
Við vonum, að þannig verði
l>að að þessu sinni. Er því ástæðu-
Jaust og til ills eins, að vera með
skæting í garð ánnars sanínings-
aðilans, eins og. Alþýðublaðið í
•:gær. Slík skrif geta engu góðu
:til leiðar komið. Og það lýsir full-
'komnu ábyrgðarleysi, að vera með
-slíka úlfúð áður en samningsaðilar
..ræðast við. Til þessa hafa litlar
sem engar viðræður átt sjer stað;
aðeins lítilsháttar brjefaskifti far-
Jð fram milli aðilanna.
TÞáð er svo mikið í húfi fyrir
['þjóðfjelagið í heild, að samning-
: ar takist giftusamlega, að allir
verða að leggjast á eitt um það,
að svo megi ýerða. Ef að sú ógæfa
. aetti að henda okkar þjóðf jelag nvi,
• áð alt logaði hjer í kaupdeilum
• og verkföllum eftir áramótin,
• myndi afleiðingarnar af því verða
geigvænlegar og vafasamt hvort
’ þau -sár myndu gróa heilt aftur.
En það er ekki aðeins mikils-
■ vert fyrir þjóðfjelagið í heild, að
; friðsöm og fársæl lausn fáist jiú
'í kaupgjaldsmálunum, heldur get,-
nr þetta haft varanlega þýðingu
fyrir þá aðila, sem hjer4 eiga hlut
að máli. Það hefir verið vilji allra
flokka, að eigi þurfi oftar að
grípa til þess, að löggjafinn hindi
hendur samningsaðilanna í kaup-
gjaldsmálum. Nú reynir á þrek
læirra. Takist þeim að leysa mál-
ið friðsamlega, þá hafa þeir sýnt
í verki, að löggjafinn á ekki og
«1 á ekki- hlanda sjer í þessi mál.
Þess er að vænta, að giftusam-
lega takist.
Ein af sögunum um Sneglu-
Halla er sú, að eitt sinn
gekk hann fyrir Harald, kon-
ung Guðnason. Kvaðst hann
hafa ort drápu um konunginn
og sótti um leyfi hátignarinn-
ar til að flytja kvæðið. Kon-
ungur varð við bón Halla, og
spurði að kvæðislokum hirð-
skáld sitt, hversu honum lík-
aði drápan. Hirðskáldið Ijet
vel yfir. Konungur bauð nú
Halla með sjer að vera og vildi
að menn næmu drápuna. Þótti
honum lítil upphefð í kvæði,
sem enginn kynni. En Halli
þóttist þurfa að hafa hraðann
á. Þá kvað konungur Halla
verða að sætta sig við það, að
hann fengi ekki önnur laun fyr-
ir drápuna en það silfur, sem
tyldi í hári hans. Halli fjelst á
það. Gekk hann síðan út, bar
tjöru í höfuð sjer og „skrýfði
hárinu sem diskur væri“. Var
síðan silfrinu helt yfir hann og
var mikið fje. En því var Halla
svo umhugað að komast burt,
,,að hann hafði eigi kvæði ort
um konung annað en endileysu
og mátti hann því eigi kenna
það“.
Svona sneri Sneglu-Halli á
konung. Nú á dögum eru ýmsir
þeir, sem þykjast hafa göfug
skáldverk að flytja, en hafa
raunar lítið meira fram að bera
en Halli forðum. En slíkir menn
þurfa ekki að flýja, þótt menn
nemi „endileysu“ þeirra, því
altaf eru einhver hirðskáld boð-
in og búin að hæla því, sera
flutt er, og ef það er öllum ó-
skiljanlegt, þá er sú skýring
altaf á takteinum, að þetta sje
svo mikil list að ekki sje von
að fjöldinn skilji. Það þykir
því hlýða, að sitja hugfanginn
og dást að listaverkinu, þótt
enginn botni upp eða niður í
neinu.
* *
Tækni nútímans hefir tekist
að gera spámenn úr bófum, svo
það þarf enginn að láta sjer
bregða þótt sniðugir andleys-
ingjar sjeu stundum settir á
bekk með mestu bókmenta-
jöfrum allra alda. Ög hvar
mundi islíkt auðveldara en 1
Ameríku, hinu fyrirheitna
landi skrumsins og auglýsinga-
tækninnar?
Okkur var boðið upp á leik-
ritið „Hái Þór“ til hátíða-
brigða um jólin. Leikurinn
heitir á frummálinu „High
Tor“, sem þýðir hái klettur,
en ekki hái Þór. Höfundur
leiksins heitir Maxwell And-
ersson. Það er mynd af þessum
manni í leikskránni og mikið
af honum gumað. Það er eins
og leggi svarta tauma niður
eftir andlitinu á myndinni. Það
skyldi þó ekki vera, að hinn á-
gæti Mr. Andersson hafi mak-
að fullmikilli tjöru í hár sjer?
Það er engin ástæða til að
efast um að þetta leikrit hafi
fallið mönnum vel í geð á
Broadway. En það er trúlegt,
Leikstjóri Lérus Páisson
Leikstjórinn Lárus Pálsson í
hlutverki Indíánans.
að leikhúsin þar eigi kost á
dálítið meiri tilfæringum en'
völ er á í Iðnó. Trúlegt að
draugarnir þar hafi verið eitt-
hvað dálítið draugalegri en
hjer. Að minsta kosti eru hinir
lifandi leikendur altaf að tala
um að þeir hafi sjeð í gegnum
þá. Hjer var engu slíku til að
dreifa, en einmitt þessvegna
sáu menn líka betur „gegn um“
sjálft leikritið. Nekt þess stakk
miklu meira í augun, vegna
þess að leikhúsið hefir ekki
nægileg tæki til þess að gera
það dularfulla dularfult. Þetta
átti Leikfjelagið að gera sjer
ljóst, áður en það rjeðst í þessa
sýningu.
★
Þegar jeg hugsa um þennan
til verka. Framsögn háns er til-
gerðarlaus með öllu, rómur-
inn hreimmikill^ og þægilegur
og málfarið svo skýrt, að hvert
atkvæði mátti nema, án þess
nokkurrar áreynslu yrði vart.
Það eru mikil líkindi til að Lár-
us Pálsson eigi eftir að verða
íslenskri leiklist hinn þarfasti
maður.
★
Það er mikið óhapp, að
Leikfjelagið skyldi ekki gera
sjer ljóst fyrrifram, að það gat
ekki sýnt þennan leik, svo
nokkur mynd væri á. Ef nokk-
urt gagn á að vera í drauga-
gangi, þarf hann að vera svo
„eðlilegur“ að áhorfendom
finnist sem kalt vatn renni þeini
milli skinns og hörunds. En
hjer var engu slíku til að
dreifa. Flestir draugarnir,
nema Brynjólfur voru að vísu
ósköp draugslegir og leiðinleg-
ir, en það var als enginn mold-
arþefur af þeitn, alls ekkert,
sem gaf til kynna annað en að
þetta væri okkar góðkunnu
leikarar í tvö eða þrjú hundr-
uð ára gömlum búningum.
Sannast að segja vorkendi jeg
þessu fólki, því það sveittist
blóðinu til að standa sig sem
best.
Það má vel vera, að þetta
leikrit sje samið af allmikilli
tækni. En tækni leikrits og leik
enda kemur ekki að notum,
nema tækni leikhússins, hinn
ytri útbúnaður sje samsvarandi.
Á þessu hefir Leikfjelagið
flaskað. Á þessu má Leikfje-
lagið ekki flaska. Leikritið
á að vera alt í senn, spekings-
legt, dulrænt og skemtilegt. En
vegna skorts hinna ytri skil-
yrða verður það að innantóm-
um samsetningi, ósönnum, há
leik, dettur mjer í hug vinur værum og andlausum. Mjer er
minn Jóhannes Kjarval. Við
vorum einu sinni á gangi fram
og aftur um miðbæinn fyrir
mörgum árum. í búðarglugga
var sýnt mályerk eftir ungan
málara. Myndin var í íburðar-
mikilli umgerð. Mjer þótti hún
falleg og var altaf að hafa orð
á þessu við Kjarval, þegar við
gengum framhjá. Kjarval tókj
ekkert undir þetta, þangað til
alt í einu að hann staðnæmdist
fyrir framan myndina og seg-
ir: „Já, þetta er alveg rjett,
mikið andskoti er þetta falleg-
ur rammi“.
Ramminn um þennan leik er
býsna góður. í upphafi leiksins
og lok kemur fram gamall Indí-
áni og mælir nokkur orð í
bundnu máli. Lárus Pálsson
leikur Indíánann. Jeg hafði
aldrei hlýtt á framsögn Lárus-
ar, nema lítilsháttar í útvarp á
dögunum. En það duldist ekki,
þótt hlutverk hans væri ekki
umfangsmikið að þessu sinni,
að hjer var maður, sem kunni
nær að halda, að leikritið sje
frá höfundarins hendi að miklu
leyti amerískt „bluff“, en
„bluffið“ kemst upp af því a,
hið ytra „bluff“ leikhústækn-
innar vantar.
Leikfjelagið hefir litlar af-
sakanir fyrir sig að bera út af
þessari sýningu. Það getur val-
ið úr bestu leikritum heimsins.
Við erum svo settir, að við þurf
um ekki að bera neitt silfur í
tjörukoll Maxwells Anderssons
eða annara, þótt við sýnum
verk þeirra. Þetta eigum við
að nota okkur. Sem betur fer
erum við ekki enn orðin svo
„leikhúsmett“, að við þurfum
fyrst um sinn að seilast í nein
æsilyf leikritagerðarinnar. Við
þolum meira af ómenguðum
skáldskap og andagift, áður en
við þurfum að hlaupa eftir, allri
nútíma „tækni“, — hversu vel
sem hún kann að njóta sín í
hæfilegu umhverfi — til að
fylla út í eyður verðleikanna.
Árni Jónsson.
Bjarni I Hamri
fimtugur
I dag
¥ dag er fimtugur einn af mæt-
ustu borgurum þessa bæjar,
Bjarni Jónsson verkstjóri hjá h.f.
Hamri.
Bjarni Jónsson er fæddur hinn
28. desember 1890 að Ási í Hegra-
nesi í Skagafirði. Fluttist hann
ungur til Reykjavíkur, lauk prófi
við Vjelstjóraskóla íslands áriS
1913, var í siglingum sem vjel-
stjóri á togurum í síðasta heims-
ófriði. T. d. var hann 1. vjelstjóri
á b.v. Braga þegar það skip var
tekið af þýskum kafbáti á leið til
Englands. Um þennan sögulega
atburð hefir verið skrifað í Lesbók
Morgunhlaðsins.
Fáir munu þeir útgerðarmenn,
sjómenn og aðrir, sem að opinbern
athafnalífi standa, sem ekki
þekkja Bjarna í Ilamri, enda er
það skiljanlegt, þegar tekið er til-
lit til þess, að hann hefir svo
lengi haft á hendi verkstjórnina
hjá einu stærsta og elsta vjela-
verkstæði þessa lands, enda mnnn
þeir hafa reynt, að þar er maðnr,
sem er hviinn og boðinn til að gera
alt fyrir alla og maður sem aldrei
deyr ráðalaus.
Þetta herraris ár er merkisár í
lífi Bjarna Jónssonar, því á þessn
ári er hann fimtugur, á þessu ári
áttu þau hjónin silfurbniðkaup og
á þessu ári er Bjarni búinn að
starfa í 20 ár samfleytt hjá h.f.
Hamri.
Bjarni er giftur Ragnhildi Ein-
arsdóttnr (Jónssonar, listmálara),
mestu sæmdarkonu, og eiga þau 6
mannvænleg börn. Er heimili
þeirra alþekt fyrir hina mestn
gestrisni, enda eiga, þau marga
vini. Það sýndi sig hest á silfur-
brúðkaupi þeirra hjóna fyrir
skömmu.
Bjarni er hraustleika maður eins
og hann á kyn til (hann er hróð-
ursonur Eldeýjar Hjalta), sístarf-
andi og myndu fáir trúa því, sem
sjá Bjarna, að hann eigi svo mörg
ár að haki sjer.
Munu vafalaust margir verða
til þess að árna þessum heiðurs-
manni allra heilla á þessum tíma-
mótum í æfi hans. J. G.
Eftir beiðni íbúa við Laugarnes-
veg, og að fenginni skýrslu raf-
magnsstjóra, hefir bæjarráð sam-
þykt að setja, svo fljótt sem unt
er, götuljós við Laugarnesveginn,
á svæðinu frá Suðurlandsbráut að
Kirkiubólsbni.