Morgunblaðið - 19.09.1941, Blaðsíða 5

Föstudagur 19. sept. 1941.
JPorjgimMafcid
Ctgef.: H.f. ArvalMir,
Ritstjórar:
Jón Kjartanssun,
Valtýr Stefánsson iatyr*tiar«a.,>
Auglýsingar: Árni óla.
Rltstjórn, auglýsintfar o* afnr«lOsia.
Austurstrœtl 8. — Slml 1800.
Ájikriftargjald: kr. 4,00 á mánuGl
lnnanlands, kr. 4,60 utanlands.
t lausasölu: 26 aura eint&klO,
30 aura meö Lesbók.
Lúðvik Kristjánsson:
5
Rannsóknir í þágu sjávar-
Vísindin og
atvinnuiífið
Vísindalegri starfsemi til stuðn-
ingo. atvinnulífinu, hefir á
nndanförnum árum hraðfleygt
fram með flestum menningarþjóð-
um. Hin r&unhæfu vísindi, þekk-
ing á náttúrunni og lífi láðs og
Jagar, er tryggasti grundvöllnrinn
nndir blómlegu atvinnulífi.
Vjer íslendingar verðum að
játa, að mjög bresti á að atvinnu-
líf vort sæki þann styrk í vísinda-
lega starfsemi, sem æskilegt er. Er
það að vissu leyti eðlilegt, svo
skamt er síðan að atvinnuhættir
þjóðariimar færðust úr alda gömlu
horfi.
í greinum þeim, sem hirst hafa
hjer í blaðiira nú, um rannsóknir
í þágu sjávarútvegsins, er sú hlið
þessara mála, sem að sjávarút-
veginum snýr, rædd. Er þar að
nokkru leyti rakin saga sumra
hagnýtra rannsókna í þágu þessa
aðalatvinnuvegar þjóðarinnar.
Allir þeir, sem til útgerðar
þekkja, vita, að þessar rannsóknir
hafa nú þegar bent áleiðis í sjáv-
arútvegsmálum vorum. Nýjar fram
Jeiðsluaðferðir hafa verið reyndar,
afurðirnar orðið fjölbreyttari og
hetri.
En hjer verður meira að koma
til. Vjer verðum að skapa sjávar-
útveginum hætt skilyrði til þess
að sækja styrk í vísindalegar rann
sóknir. íslendingar hafa ekki efni
á að þann atvinnuveg þeirra, sem
langsamlega drýgstan skerf legg-
nr fram til þess að skapa þjóðar-
auðinn, skorti þau tæki og að-
húnað, sem skapa honum aukið
öryggi cg bætt afkonraskilyrði.
Vjer verðum að fara að dæmi
þeirra þjóða, sem við okkur hafa
keppt um framleiðslu og sölu á
sjávarafurðum og fá þessum at-
vinnuvegi fulllkomnustu tæki til
rannsókiia og hagnýtingar vísinda
legar þekkingar okkar færustu
manna á þeim sviðum.
Rannsóknarstofnun fyrir sjáv-
arútvegirra, hvort heldur hún er
í sambandi við Atvinnudeild Há-
skólans eða undir st.jórn Fiskifje-
lagsins, er nauðsynjamál sem ekki
má daga uppi.
Ef að vjer getum hagnýtt hið
aukna f jármagn, sem yfir land vort
flæðir, til þess að hrinda slíkum
framkvæmdum á stað, höfum vjer
auðgast í raun og sannleika.
T>au auðæfi eru raunhæfust, sem
liggja í hættum möguleikum lands
manna til þess að hagnýta sjer
gæði landsins.
Fullkomin rannsóknastofnun í
'þágu sjávarútvegsins væri merki-
. legur áfangi á leið þjóðarinnar
“til hagnýts reksturs atvinnuvega
hennar
Störf frámtakssamra mentaðra
manna p ]>essu sviði' verður i
'framtíðiirai giftudrýgra en flest
■ðnnur í þágu þjóðarinnar.
Psss var getið í fyrri hluta
þessarar greinar, að að-
eins væru framkvæmdar 30
vitamín D mælingar í lýsis-
framleiðslu landsmanna á
ári.
Mælingarnar eru svona fáar,
vegna þess hve dýrar þær eru.
Hjer hefir hver mæling verið seld
á 350 kr., og er það síst dýrara
en erlendis. Þess má t. d. geta, að
í Englaudi kostar hver slík mæl-
ing um 20 sterlingspund, en um
86 dollara í Bandaríkjunum. Ekki
má þó skilja þetta svo, að þar
með sje mælingin greidd að fullu,
því að ekki hefir þótt fært að
spenna bogann hærra að þessu
leytinu. Nauðsyn ber til, að vita-
mín D mælingunum verði fjölgað,
og skhl nú drepið hjer á leið, sem
bent hefir verið á til úrlausnar í
þessum efnum.
Ef lagður væri skattur á lýsið,
sem næmi 1 eyri á hvert kg., telja
kunnugir. að með því mundi fást
nægilegt fje til þess að fjölga
greiningunum upp í 100, en með
því móti mundi koma 1 vitamín
D greining á hver 40 tonn af lýsi,
sem framleidd eru í landinu. Flest-
ir nranu sjá, hve ljettbær slíkur
skattur yrði, ekki hvað síst, ef
brugðið væri á það ráð að skiftá
honum til helminga milli lýsis-
kaupenda og lýsisframleiðenda.
Fjölgun greininganna mundi
VerSa báðum þessum aðilum og
reyndar útveginum í heild til
margfaldra nota Þá skal og á
það bent. að ætlunin er að láta
greiningarnar í tje ókeypis, ef
skattur þessi yrði á lagður. —
í þessu sambandi má geta þess,
að í Noregi hefir verið lagður
skattur á lýsið, sem runnið hefir
til rannsóknastofnunar sjávarút-
útvegsins
ooooooooooooooooo
Síðari grein
ooooooooooooooooo
vegsins, en þeir, sem skattlagðir
hafa veiið, hafa ekkert fengið í
staðinn, því að þeir hafa orðið
að kaupa greiningarnar fullu
verði.
★
Rannsóknir þær, sem byrjað er
á í sambandi við víðhald veiðar-
færa, nranu eflaust vekja athygli
flestra útvegsmanna. Þeir vita
best, hve veigamikill þáttur
veiðarfærin eru í útgerðarkostn-
aðinum, og mrara því glögt skilja,
hvers Virði viðleitni sú er, sem
beinist &ð því að draga úr hon-
um. Raimsóknir þessar ern sagðar
nokkuð umfangsmiklar og taka
ærinn tíma, svo að eigi má húast
við niðurstöðum af þeim jnnan
skamms. Svo virðist, að hjer sje
um svo mikilvægar rannsóknir í
þágu útvegsins að ræða, að hrein-
asta goðgá væri' aS láta þær
stöðvast vegna fjárskorts.
Ein nýjasta iðngreinin í sam-
handi við sjávarútveg landsmanna
er niðursuða á fiskmeti. Um
ekki með öllu ástæðulaust, þótt
ýmsir ali vonir í hrjósti nm, að
þessi iðnaður geti orðið sjávar-
útveginum til nokkurra nytja, en
ætla má, að þær reynist tálvonir,
ef ekki verður um það hirt að
notfæra við þenna iðnað vísinda-
legar rannsóknir á borð við þær,
sem fremstu fiskiðnaðarþjóðir
heimsins h&fa talið óhjákvæmi-
legar.
Sjerstök rannsókna-
stofa off tilrauna-
stofnun fyrir sjáv-
arútveginn.
Sjávarútvegurinn er svo veiga-
mikill þáttur í atvinnulífi lands-
manna, að þess hefir verið þörf
fyrir löngu, að koma á fót mynd-
arlegri rannsókna- og tilrauna-
stofnun í þágu hans. Rannsókna-
stofa Fiskifjelagsins hefir reyndar
nnnið mikilvægt starf, eins og
bent hefir verið á fyr í þessari
grein, en þó hafa starfsskilyrði'
og áhaldakostur ekki verið sem
ákjósanlegastur, er fyrst og
reynslu þá, sem þegar hefir feng- fremst hefir stafað af því, hve
ist hjer á landi í þéssnm efnum,
skal ekki fjölyrt hjer. En þess
má geta, að erlendis, þaf sem iðn-
aður þessi hefir verið rekinn um
langt skeið og er kominn á hátt
stig, hefir verið talin full þörf á
að hafa með honum strangt eftir-
lit, er bygðist jöfnnm höndum á
efnafræðilegum og gerlafræðileg-
um rannsóknum. Hjá slíku eftir-
liti og rannsóknum verður ekki
komist meÖ þenna iðnað, nema
engu sjc skevtt um það, hvort
huga á honum líf eða ekki. Það er
starfsfje Fiskifjelagsins hefir ver-
ið skorið við neglur. — Nú virðist
vera tími til kominn, að eigi verði
lengur látið dragast úr hömln að
stofna fullkomna efnafræðilega
rannsóknastofu, þar sem starfi
bæði efnafræðingur og fiskiðn-
fræðingur, svo og gerlafræðing-
ur, svo að stofnun þessi geti einn-
ig verið fær um að taka að sjer
hverskonar rannsóknir fyrir nið-
ursuðuna. Þá er og hrýn nauðsyn
að koma á legg tilraunastofnun,
þar sem hægt yrði að gera fram-
„Úr dagbókum skurðlæknis“
T^yrir nokkrnm dögum kom I
*- hjer út bók, sem rjett er að
vekja sjerstaka athygli á, vegna
þess að hún á erindi til allra fróð-
leiksfúsra lesenda. Bókin heitir:
„Ur dagbókum sknrðlæknis“, eft-
ir enska læknirinn James Harpole,
en dr. Gimnlaugur Claessen hefir
snúið hemii á íslensku.
Til þess að gefa mönnum ör-
litla hugmynd um efni bókarinn-.
ar eru hjer birt heiti kaflanna, en
þau eru þessi': 1. Æfagömul plága.
2. Einkennilegur sjúkdómur. 3.
Hvíti dauði. 4. Inflúensa. 5. Lækn-
ar vinna bug á ólæknandi sjúk-
dómi. 6. Krahbamein — bjartara
framundan. 7. Lamaðir fá afl. 8.
Blindir fá sýn. 9. Álög Evu. 10.
Melting&rkvillar nútímamanna.
11. Hjartaskurðir. 12. Fegrunar-
lækningar. 13. Iðunnarepli. 14.
Bollaleggingar um framtíðar-
manninn. 15 Viðureign manns og
mýflugu. 16. Bakteríum haldið í
skefjum. 17. Rannsóknastofur
herja á sjúkdóma. 18. Vitamínmál-
in. 19. Hormónar. 20. Verður
haggað við örlögum mannsins?
Læknirinn biaðar í dagbókum
sínum. Atburðirnir .rifjast upp,
einn af öðrum, og hann segir frá
þeim svo eðlilega og skemtilega,
að líkast er skemtilegum smásög-
um.
Dr. Gunnlaugur Claessen skrif-
ar í eftirmála bókarinnar meðal
annars:
„Jeg verð þess stundum áskynja,
að læknar þykja miðla almenningi
of litlum fróðleik nm heilsufræði
og lækningar, og má vera, að
læknarnir setji að óþörfu Ijós sitt
undir mæliker. Því verður ekki
neitað, að handahóf ræður að
mestu því, sem birtist á prenti og
í útvarpi um læknisfræðisleg efni.
En einu atriði mega menn þó
ekki glejraia — sífeldum leiðbein-
ingum og ráðleggingum lækna í
daglegu starfi þeirra. En þau at
riði eru einkamál og hirtast ekki
á prenti.
Jeg hefi ráðist í að þýða bók
þá, er hjer kemtir fyrir almenn-
ings sjónir, vegna þess, að mjer
finst hún eiga fullkomið erindi
til allra, sem vilja fræðast um nú-
tíma læknavísindi. I formálanum
kemst höfundurinn svo að orði',
að tilgangurinn sje-„ . .\ að lýsa
hinum stórstígu framförum, sem
læknishjálpin hefir tekið síðasta
aldanfjórðunginn, með því að
greina frá ýmsum sjúklingum...“
Hjer er mikið færst í fang. En
það hefir tekist prýðilega, án þess
að þr^Ha lesandann á þnrrum
vísindum. Höfundurinn segir frá
ýmsum atvikum og viðskiftum
milli sjúklinga annarsvegar, en
hins reynda og lærða læknis hins-
vegar. Þar her margt markvert á
góma viðkomandi sjúklingunum,
og notar höfundurinn öll þau at-
vik til þess að lýsa orsökum og
gangi sjúkdómanna og segja frá
þeim leiðum, sem læknavísindin
hafa farið til þess að finna ráð
til lækninga. Afdrif sjúklinganna
verða lesandanum minnisstæð og
það, sem á dagana drífur meðan
læknirinn hcfir þá undir hendi.
Bókin hefir hlotið miklar vin-
sældir í ættlandi höfundarins, og
vona jeg, að svo verði einnig með-
al íslen'skra lesenda, sem óneitan
lega eru nobkuð afskiftir í þess
ari fræðigreln".
leiðslutilraunir í það stórnm stíl,
að nnt yrði að fá hugmynd nm
gang og niðurstöður marghátt-
aðra rannsókna, er hníga í þá átt
að sýna, hvernig atvinnurekstur-
inn hagar sjer. Slík tilraunastofn-
un ætti t. d. að koma að miklu
liði við athugun á starfsskilyrðum
fyrir nýjum atvimrarekstri, þar
sem gengið yrði úr skngga um
kostnað, mannahald og afkomu.
Þarf eigi orðum að því að eyða,
hvílík stoð slík stofnun gæti orð-
ið nýgreinum í sjávarútveginum.
Svo lengi hefir verið rent blint í
sjóinn með stofnun margskonar
atvinnureksturs, að fullkomin á-
stæða er til að stinga við fæti.
★
Fiskif jelagið hefir um langt
skeið haft í huga að koma á fót
og starfrækja slíka stofnun og
hjer hefiv verið lýst, en fjárskort-
ur hefir jafnan komið í veg fyrir
framkvæmdir Er ilt til þess að
vita, að í hofstúku stjórnarvald-
anna skuli eigi hafa gætt meiri
•skilnings í sambandi við þetta mál
en raun liefir á orðið. Jeg viður-
kenni, að landbúnaðurinn er alls
góðs maklegur, en þegar litið er
á, hve ríflega er lagt til allskon-
ar tilraunastarfsemi í þágu hans,
verður mönnurn ljóst, hve ljett-
væg er fundin rannsóknastarf-
semi í þágu sjávarútvegsins. Svo
má eigi horfa lengur. Skora jeg
því á alia þá. er efla vilja sjávar-
útveginn og styðja að því, að
hann verði rekinn með meira ör-
yggi en verið hefir, að vinna að
því, að fyrgreindum stofnunum
verði sem fyrst komið upp, svo að
vísindaleg rannsóknastarfsemi í
þágu útvegsras geti sem skjótast
fært út kvíarnar.
Þetta kostar mikið fje, mnnu
einhverjir segja. Rjett er það, að
til þess þarr nokkurt fje, en eru
ekki miklar líkur fyrir því, að
það muni skila sjer margfaldlega
aftur ? Lítum á rannsóknir dr.
Þórðar Þorbjarnarsonar á karfan-
nm og lýsinu. Það, sem til þeirra
var kostað, greiddist skjótt aftur
og það margfaldlega.
Mörgum virðist mikið í munni
að brýnfi fyrir þjóðinni að búa
sig undir „eftirstríðsárin", því að
þá munU margvíslegir örðugleikar
verða á vegi Er nokkur viðbún-
aður meira virði en sá, sem felst
í því að leitast við að anka svið
atvinnuveganna og gera þá ör-
uggari en verið hefir. Einn hlekk-
urinn í þeim viðbúnaði, og hann
ekki ómerkilegur, er aukin vís-
indaleg rannsóknarstarfsemi í
þágu útvegsins, sem beinist að
miklu leyti í þá átt, er lauslega
hefir verið reynt að drepa á í
þessari grein.
Hjónaband. Nýlega voru gefin
saman í hjónaband af sjera Árna
Sigurðssyni, nngirú Inga Arn-
grímsdóttir og Haraldur S. Sig-
\irðsson. Heimili þeirra er á
Grandavegi 39.