Morgunblaðið - 18.05.1943, Blaðsíða 5

IÞriðjudagur 18. maí 1943.
i

©t«ef.: H.f. ArVakur, Reykjavfk.
Framkv.atJ.: Stgfda Jðnaaon,
Rltatjðrar:
Jðn KJartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgOarm.).
Auglýstngar: Arnt Óla.
Bttatjðrn, augrlýsingar og afgrelOala:
Austurstræti 8. —■ Síral 1600
JLakrlftargJald: kr. 6.00 A a&nuBl
lnnanlands, kr. 8.00 utanlanda
I lausaaðtu: 40 aura etntaklB.
60 aura meB Leabðk.
Gfisll 8vein§«ion:
Dansinn í sýningarskálanum
Xaupmena hindra
emoKun kaupljelaga
ITímanum, sem út kom 11.
þ. m., birtist forustugrein
ímeð fyrirsögninni: „Kaupfje-
lögin hinöra einokun kaup-
:manna".
Tíminn rifjar upp af-
stöðu Framsóknarflokksins til
verslunarmálanna í þessari
grein með eftirfarandi orðum:
„En þeim verður ekki komið í
örugt og fullkomið horf fyrr
en ræst hefir sá draumur frum-
herja kaupfjelaganna, að öll
utanríkisverslun landsins er
komin í hendur kaupf jelögun-1
am“. Það er djúpsæ speki í
'pólitík, sem á að koma í veg
fyrír einökun: að utiloka ein-
okun Ttaupmanna með einokun
kaupf jelaga!
Sjálfstæðisflokkurinn hefir
viljað stuðla að frjálsri sam-
keppni í verslun og viðskiftum,
•Einnig frjálsri samkeppni milli
liinna tveggja greina verslun-
arinnar, kaupmannaverslunar
og kaupfjelagsskapar. Sjálf-
stæðisflokkurinn viðurkennir
Mðar og telur öryggi fyrir neyt
endur og allan almenning í
samkeppiii þeirra, en gerir jafn
framt þá kröfu, að hvorugum
sje gert hærra undir höfði en
!hinum af háTfu ríkisvaldsins.
Framsóknarflokkinn „dreym-
tár" um einokun kaupfjelag-
anna. Til þess að stuðla að
’því, að sá draumur geti rætst,
skapaði flokkuripn á valdatíma
sinum, kaupfjelögunum marg-
vísleg forrjettindi á kostnað
kaupmannaverslunarinnar. —
T>ykir Tímahum virkilega á-
stæða til að minna á slíkar
• dygðir Framsóknarflokksins?
Svo er þessi „einokun kaup-
maima“ sem Tíminn talar um
Tað er auðvelt að hugsa sjer
eínokun kaupfjelaga, þar
Hr. ritstjóri!
Mig furðar stórlega á því,
að Morgunblaðið hefir tekið
þann kost að fara með hálfgerðan
skæting í garð forseta Alþingis,
og alveg órjettmætan, vegna af-
skifta þeirra af notkmi sýningar-
skála mýndlistarmanna.
Blaðið hefiy mjer vitanlega ekki
leitað um þetta nokkurra upplýs-
ihga hjá forsetum, sem þó hefði
verið auðvelt, og hermdi þess
vegna í fyrra skiftið eigi rjett um
málavexti; virðist það og enn vilja
halda uppteknum hætti. Jeg tel
rjett, að almenningur fái að vita
hið sanna í málinu og skrifa fyr-
ir því, að g-efnu tilefni, þessar
skýringar.
Memi gætu nú ætlað, að því
miður væri orðið erfitt hjer á
landi á síðustu tímum að ræða
nokkur þau mál, sem svo nefndir
listamenn koma við, enda þótt
þau snerti ekki á nokkurn hátt
„listina“ sjálfa. Veldur þessu hinn
mikli ofsi, sem hlaupið hefir í
ýmsa, er afskifti hafa haft af
þessum efnrfin á báða bóga. Hjer
skal ekkert um það sagt, hverir
eigi h.jer npptök áð, nje sú deila
rakin, entla mun hún blaðalesend-
nm nokkuð kunn orðin. Jeg hefi
verið meðal þeirra, sem hafa vilj-
að hlynna að þeim mönnum, sem
stunda „rnentir og list.ir“, og hefi
sýnt það á þeim vettvangi er jeg
hefi komið nærri slíku. Þótt sumir
kunni að álíta, að það fólk geti
verið nokkuð vandsetið, hefir það
ekki komið frarn í þeim viðræðum,
sem átt hafa sjer stað með fulln
kurteisi .rnilli myndlistarmanna,
ríkisstjórnarinnar og forset Al-
þingis um notkun sýningarskálans
hjá Alþýðuhúsinu. Það hefir þá.
verið á bak við tjöldin, ef blossað
hefir upp hr neistum, sem jeg
veit ekki um, og því óþarfi fyrir
aðra að byrja á kýtingi á almanna
færi um málið að svo vöxnu. Mun
það ekkert um bæta. Það er og
vitað, að nú eru einnig komnir „í
spilið“ alt aðrir aðilar en lista-
mennirnir, sem sje þeir, sem dans-
samkomurnar reka í hinum nm-
rædda skála.
Að því er íorseta Alþingis snert
lokum komið ir- veit jeg ekki betur en að þeir
sjeu að ölln sammála um þá af
stöðu, sem tekin hefir verið, aðal-
forsetar og varaforsetar, bæði í
sameinuðu þingi og deildum, úr
öllum flokkum, nema þeir tveir,
sem alt er að
undir einn hatt Sambandsins.
Hitt er torskyldara hugtak^
„einokun kaupmanna", þar sem
verslunin væri dreifð á hundr->
uð og þúsundir einstaklinga,^
sem eru hverjir öðrum óháðir,sern tilheyra Sósíalistaflokknum,
og keppa sín á milli. Tíminn (Kommúnistum), hvernig sem á
talar að vísu um sambönd því stendur. Eftir að forsetar sam-
kaupmanna. Bakarar hafi sama' einaðs þings höfðu sent ríkisstjórn,
verð á vöru sinni, sömuleiðis iuni athugasemdir sínar við þá
klæðskerar o. s. frv. En það ráðstöfun, sem hjer um ræðir, og
er þá ný skýring á hugstakinu ’ samtöl höfðu farið fram um málið,
ef samræming
„dansinn í fullum gangi“, svo
sem sumir virðast telja æskilegast.
★
Það var upphaf þessa máls, að
á f. á. (1942) sóttust myndlistar-
menn eftir því, að fá ljeða hent-
uga lóð hjer í bænum til þess að
reisa á sýningarskála fyrir mynd-
ir. Br þeim ekki tókst að fá við-
unanlega úrlausn hjá ráðamönn-
um Reykjavíkurbæjar, að því er
virðist, sneru þeir sjer til ríkis-
stjórnarinnar og föluðu til þessa
lóðina vestan við Alþingishúsið
(þ. e. baklóðina við Kirkjustræti
12), en alla þá lóð hafði ríkissjóð-
ur keypt áður með það fyrir aug-
um, að hún kæmi Alþingi að not-
um, þegar á þyrfti að halda, og
engir aðrir kæmi sjer þar fyrir,
enda er hún, eins og vitað er, í
algerðu 'samhengi við sjálfa Al-
þingishúslóðina. Þetta konv mjög
lítið, og alls ekki opinberlega, til
kasta forseta Alþingis þá, en við
einhverja þeirra var þó talað um
þessar óskir, svo og ef til vill við
einhverja af formönnum þing-
flokkanna. Ráðherra sá, er þetta
heyrði undir, rjeði málinn til
fullra lykta einn, enda hafði hann
rjett til þess eins og á stóð, og
gerðu hvorki forsetar nje þing-
menn sjer neina i*ellu 'út af því.
Hann leyfði stjórn myndlistar-
manna afnot lóðariimar í 5 ár,
endurgjaldslaust, til þess að reisa
þar bráðabirgðasýningarskála fyr-
ir myndlistir, hafði og aldrei verið
farið fram á annað.
Fjelagsskapur myndlistarmanna
reisti nú þenna, skála, eins og
kunnugt er, og sakir áhuga þeirra
virðist því hafa verið að engu
skeytt, hvað bygging su kostaði.
Varð hún að sögn meir en lielin-
ingi dýrari en áætlað hafði verið.
Eigi virðast bæjarvöldin hjer held
ur hafa neitt að athuga við bygg-
ingu þessa, þótt í miðbænum væri
og eigi reist úr steini, heldur öðru
.efni (timbri og pappa), nærri al
veg sett upp að vegg Alþingis-
hússins og gömul timburhús
nánd. Mun og alment hafa verið
litið svo á, að það eitt færi fram
í þeim sýningarskála, er eigi staf-
aði nein sjerstök eldhætta a£ eða
annar miski, — nje heldur yrði
það að öðru leyti bústað æðstu
stofnunar þjóðarinnar til neins
vansa, þótt listasýningar hefðu
skjól í nánasta nábýli hans. —•
Listamenn glöddust jaf þessari
framkvæmd og flestum öðrum
þótti hún ánægjuleg. Hún bætti
og nm sinn úr áþreifanlegum
skorti á sýningarstað fyrir mynd-
öllum almenningi tilvalinn kost á
því að sjá þær og meta. Nú var
einnig að ýmsu leyti hagkvæmur
tími til þessá og verður líklega um
hríð, fjármagn óvenjumikið meðal
fólksins til þess að neita sjer ekki
um skemtun. Hætta var og engin á,
að auglýsingastarfsemi velunnara
listamanna brysti, og hjá all-
mörgum áhugi nokkur fyrir hendi
í þessum efnum. Mátti því telja
nær óhugsandi, að jafnvel rándýr
bygging *bæri sig ekki með þeim
ágóða, sem mikil aðsókn gefur.
Og hvað kom í ljós við fyrstu
sýninguna? Það, að á þeim þrem-
ur vikum, sem sú sýning stóð,
námu tekjur, sem var aðallega
inngangseyrir (5 kr. á mann), að
því er talið er nálægt 37 þúsundir
króna.
★
En svo kemiir það óskiljanlega
fyrir. Þrátt fyrir það viðhorf,
sem nú hefir verið lýst, lætur
stjórn myndlistarmanna fallast
fyrir freistingu, hverir sem því
hafa valdið í upphafi: Hún leiðist
fit í það að leigja „fjnrirtækið“
skemtifjelagi( sem kent, er við
Góðtemplara) til þess að reka á
þessum stað, í myndlistarskálan-
um, dansskemtanir og veitingar.
Að vonum kom þetta mönnum að
óvörum, ekki síst ríkisstjórn og
Alþingi, sem hvorugt hafði gefið
neina heimild til slíks.
Það er nú eigi sjáanlegt, að við
það hefði þurft nokkuð að at-
huga, þótt húsrúm hefði verið lán
að í skála þessum við og við til
fundarhalda til umræðna um al-
menn mál eða fjelagsstarfsemi.
Hefir og heyrst, að það stæði til
á þessum stað, þó væntanlega eins
og komið er í skjóli veitinga-
manns. En hitt er ljóst, að hjer
var orðið alt öðrn máli að gegna.
Það er varla gerandi ráð fyrir
því, að í Reykjavík alist nvi nokk-
ur sá fullorðinn maður, er svo sje
fávís, svo „framandi í Israel
að hann viti ekki, hvernig dans-
skemtanir á veitingastöðnm, þar
sem allir hafa aðgang, bæði inn-
lendir og ritlendir, fara nú fram.
Og þótt einhver láti sjer um munn
fara, að „dansað“ sje annarsstað-
ar nálægt Alþingishúsinu, svo sem
í Góðtemplarahúsinu þar fyrir
sunnan, þá er því til að svara
sem liggur í augurn uppi, að yfir
því hefir Alþingi eigi haft ráð og
þar að auki stendnr það allmikln
fjær en hinn nýi „dansskáli“, þar
eð á milli er allur Alþingishús-
garðnrinn, steinmúraður, og meira
þó. Jeg býst varla við, að nokk-
þess að taka upp vörn fyrir það*
sem miður hefir farið en skyldi, í
stað þess að taka höndum saman
við aðra um að leiðrjetta það, ef
þess er kostur.
Og loks þetta: I öllum almenn-
um veitingahúsum í þessnm bæ,
þár sem dansað er og duflað, eins
og nú er siður, er hegðun á köfl-
nm svo bágborin, svo lítil regln-
semi og þá ekki síst svo ógætilega
farið með eld — konur og karlar
reykjandi með eldglæringum alt í
kringum — að það er undraverð
mildi, að ekki skuli vera meira
um húsbruna en hjer er, og eru
þó timburhjallarnir nægilega marg
ir til þess. Þótt svo megi vera, að
samkvæmt settum reglum sje geng
ið frá t. d. hitalögnum og eldunar-
tækjnm á þessum stöðum (sem
þó getur orðið misbrestur á), þá
stafar af skynbærra manna dómi
nærri altaf, auk annars, ótvíræð
brunahætta af gálausum eða gálitl-
um kvöld- og næturskemtunum í
timbursölum, sem hjer hefir án
efa aukist við þátttöku hinna er-
lendu hermanna. Ætti yfirleitt
að sporna við slíku í miðjum borg
um, par sem hús standa þjett
samaji og önnur verðmæti eru í
húfi. G. Sv.
listaverk með þessari þjóð. Jeg ursstaðar í víðri veröld sje leyft
fyrir mitt leyti og margir aðrir að hafa almenna veitingaskála,
töldu það alveg víst, að þarna yrði öllum opna til skemtana og
„einokun“, ef samræming í' fjellust þeir á, af þeim ástæðum, j haldið uppi þess konar sýningum,! „skralls“, á sjálfri lóð þinghúss
vöruverði þýðir það sama, þó’semfyrir lágu, að frekari aðgerð- svo sem árið um kring eða því þjóðarinnar og fast við það. Jeg
að vitanlega sje þá í fuílum ir biðu, þar til Alþingi kæmi sam- sem næst, skiftisýningum á verk- tel það gersamlega ósamboðið virð
gangi samkeppnin um vöru- an aftur síðla í sumar o. s. frv.,|um viðkomandi listamanna; enda ingu þeirrar samkundu, auk þess
vöndun og afgreiðslu og alt svo að hjer er enn engin ástæða varð sú raunin á þeirri einu sýn- sem það getur á ýmsan hátt trnfl-
annað, er varðar neytendur. Itil þess að oftaka sig í dómum. ingu, sem haldin hefir verið og að eðlilegt næði á slíknm stað.
Það er sannleikur í fyrir-!Það verður því að sjálfsögðu Al- nu er nylega lokið, að eigi voru Er ilt til þess að vita, ef þeii
sögninni á Tímagreininni öf-i þi’ngi sjálft, sem tekur úrslita- þar nema örfá verk eftir hvern menn hjer, sem þó vafalaust vilja
ugri, en annars ekki, þ. e., að ákvarðanir í þessu efni, og væri, einn, og frá sumum engin. Bæði hlynna að sóma Alþingis, láta nu
kaupmenn hindri einokun kaup því hentast, að menn sætu á sjer nýjar og eldri myndir mátti sýna af einhverjum, meira eða minna
■fjelaganna.
K.R. vann Tjarnar-
boðhlaupið
Tjamarboðhlaup KR fór fram
í fjrrsta skifti s.l. sunnudag.
A-sveit KR bar sigur úr býtum
eftir harða kepni við sveit Fim-
leikafjelags Hafnarfjarðar.
Úrslit urðu sem hjer segir:
1. KR (A-sveit) 2 mín. 44.4 sek.
2. FH 2 mín. 47.2 sek. 3 lR 2 mín.
48.4 sek. 4. Ármann 48.4 sek. 5.
Víkingur. 6. KR (B-sveit), 7. Ar-
mann (B-sveit) og 8. KR ((?-
sveit).
Hlaupið var í tveimur riðlum,
4 sveitir í hvorum. 1 fyrri riðlin-
um hlupu sveitir ÍR, KR (B- ©g
C-sveit) og Ármann (B-sveit).
Sveit IR leiddi hlaupið alla leið-
ina.
I síðari riðlinum hlupu A-sveitir
KR og Ármann, sveit FH og sveit
Víkings. 1 þessnm riðli var mjög
hörð kepni inilli KR og FH. FH
leiddi hlaupið 6 fyrstu sprettina,
en þá tók KR við forystunni og
hjelt henni það sem eftir var. Ar-
menningar urðu fyrir því óhappi,
að einn maður í sveit þeirra rann
til og fjell.
A-sveit KR var þannig skipuö:
Sverrir Emilsson, Gunnar Huse-
by, Rögnvaldur Gunnlaugsson,
Skúli Guðmundsson, Sveinn Ing-
varsson, Þór Þormar, Óskar Guð-
mundsson, Björgivn Magnússon,
Svavar Pálsson og Brynjólfur Ing-
ólfsson.
Að hlanpinn loknu ávarpaði for
maður KR, Erlendur O. Pjeturs-
son keppendnr og áhorfendur og
afhenti sigurvegurunum verðlaun.
í hlaupinu tóku þátt 80 hlaup-
arar úr Hafnarfirði og Reykja-
vík og er þetta fjölmennasta
hlanp, sem hjer hefir haldið verið.