Morgunblaðið - 12.08.1943, Blaðsíða 4

MORQUNBLAÐJÐ
Fiinmtudag'ur 12, á,gúst 1943.
ÞJÓÐNÝTIIMG OG ÞEGNLEGT JAFNRJETTR
ÞPiIR, sem kunna að hafa
hlustað á fyrirlestra fræði-
legs efnis um þjóðfjelagsmál,
sem undanfarin ár hafa öðru
hvoru verið fluttir í útvarp-
inu, eða kynt hafa sjer seinni
tíma fræðirit um þessi efni,
munu hafa veitt því athygli,
að áhersla hefir verið lögð á
hað af þeim, er um þessi mál
hafa rætt eða ritað frá fræði-
iegu sjónaripiði, að það sje
ekki hlutverk þjóðfjelagsvís-
indanna að fella úrskurði f
pólitískum deilumálum stjórn
málaflokka. Þjóðfjelagsvís-
indin setji sjer aðeins það
markmið, að rannsaka hin
þjóð f j elagslegu f yrirþri gði
eins og þau komi fyrir, or-
sakir þeirra og samhengi, en
hinsvegar geti þau ekki sagt
um það, hv.ernig eigi að skipu
leggja þjóðfjelagið, nje hvaða
markmiðum beri að stefnji, að
af hálfu þeirra, sem með hin
pólitísku völd fara. Að vísu
eiga þjóðfjelagsvísindin, t. d.
hagfræðin. að geta bent á
ýmsar leiðir, sem hægt, sje að
fara til þess að ná ákveðnum
nólitískum markmiðum, en
hvaða markmiðum beri að
stefna að, verði hver sá, er
1 ’tt tekur í stjórnmálum, að
akveða eftir eigin tilfinning-
um og hvötum.
ÞESSA skoðun munu flest-
ir fræðimenn á sviðum þjóð-
f.ielagsvísinda gðhylhast ’nú.l
oer er hverjum, er gæra vilí
sjer grein fvrir eðli og hlut-
vm-ki vísinda, holt að festa
smr það í huga. Hinsvegar
má engan veginn draga af
því þá ályktun, sem hætt er
við að alþýða manna geri, að
þekking á þjóðfjelagsvísind-
um sje einskjs nýt þeim, er
stjórnmál vilja láta til sín
taka. Því að í rauninni erj
það þannig, ef skoðað er nið-
ur í kjölinn, að stjórnmála-
menn greinir ekki svo mikið
á um markmiðin sjálf, heldur
einmitt leiðirnar að takmarki.l
Samkvæmt þeim hugmyndum,'
sem yf'irleitt eru rík.jandi
meðal Norður- og Yestur-
Evrópuþjóða og löndum,
bvgðum afkomendum þeirra,
eru það vissar pólitískar hug-
sjónir, sem nær allir eru sam-
mála um, að stefna beri að að
framkvæma. Meðal þessara
hugsjóna er persónulegt frelsi
einstaklingsins, að svo miklu
leyti sem það ekki fer í bág
við hugsmuni almennings.
Onnur sú hugsjón, sem flestir
stjórnmálamenn eru sammála
um að beri að framkvæma,
er jafnrjettishugsjónin. Með
jafnrjetti er átt við það, að
allir borgarar þjóðfjelagsins,
karlar og konur, ungir og
gamlir. ættstórir og ættsmáir,
skuli hafa sem jajnasta að-
stöðu til þess að njóta hæfi-
leika sinna og bera úr být-
um eftir dugnaði sínum og
hæfileikum. Sú skoðun, að
vissir borgarar þjóðf.jelagsins
eigi að njóta forrjettinda,
vegna ætternis eða því um
líks, á s.jer fáaiopihhera for-
mælendur, samkvæmt rík.j-
andi skoðunum í Norður- og
Vestur-Evrópu, og sama
máli gegnir um. kynþáttakenn
inguna svokölluðu.
Jafnaðarmenska ® þeim
skilningi, að allir skuli bera
jafnt úr býtum, óháð afköst-
um sínum, á heldur ekki fylgi
að fagna meðal annara en
nokkurra draumóramanna.
ÞESSAR tvær pólitísku
Eftir Ólaf Björnsson hagfræðing
Fyrri grein
hugs.jónir, frelsishugsjónin og
jafnrjettishugsjónin, eiga svo
rík ítök í Islendingum og
öðrum þ.jóðum, sem líkt eru
skapi farnar og við,- að eng-
inn st.jórnmálamaður, sem
opinberlega tekur afstöðu
gegn þeim, getur vænt s.jer
verulegs fylgis. Um æskileik
á framkvæmd þeirra eru all-
ir sammála, hvort sem þeir
telja sig íhaldsmenn eða
sósíalista, hægri menn eða
vinstri. NTs.un greinir aðeins
á um það, hvaða leiðir skuli
fara til þess að framkvæma
’ ær, eða með öðrum orðum,
hverskonar skipulag þjóðfje-
’agsins s.je líklegast til að
'rera þær að veruleika.
Það mundi leiða oflangt
h.jcr að ræða það mál til hlít-
ar. á hvern hátt jafnrjetti
borgaranna til þess að njóta
hæfileika sinna verði best
trygt. Hjer verður aðeins uro
það rætt, hvort sú leið, sem
almennast er bent á í þessu
efni af röttækari sósíalistum.
nefnilega þjóðnýting atvinnu
veganna, sje líkleg til þess að
koma á meira frelsi og jafn-
rjetti meðal borgara þjóðf.je-
lagsins en á sjer stað imdir
núverandi þjóðíjelagshátturo
Þótt niðurstöðurnar í þessu
efni verði neikvæðar, eftir
því sem þekking höfundar
bessarar greinar nær til, sve
sem nánari grein verður gerð
fyrir í framhaldi greinarinn-
ar, vil jeg í byrjun taka það
fram, að jeg er ekki þeirrar
skoðunar, að frelsis og jafn
rjettishugsjóninni s.je full-
nægt í núverandi þjóðfjelagi.
Það má nefna þes óteljandi
dæmi, hvernig efnamunur og
önnur þjóðfjelagsleg aðstaða
getur valdið því, að miklii
s
Ib
Ný fæðutegund
fundin vestra
Sögð hafa mikla
möguleika
í SÍÐASTLIÐINNI viku
bárust athyglisverðar frjett
ir frá St. Louis. í tunnu,
sem er á stærð við lítið her-
bergi (1,000 teningsíet), er
sýrópi, amoniaki, vatni,
lofti og geri blandað saman.
Eftir 12 klukkutíma hefir
þessi blanda framleitt eitt
tonn af næringarríku kjöti,
sem er næstum því eins safa
ríkt og nautakjöt, miklu ó-
dýrara, og miklu ríkara af
protein og vitaminum. Þar
fyrir utan er svo auðvelt að
framleiða þetta kjöt, að þeir
sem fundið hafa það upp,
búast við því, að þeir geti
bráðum endurtekið krafta-
verkið.
Þessi nýja fæðutegund er
í raun og veru ný tegund af
geri, með ýmsum bragðbæt
andi efnum, sem gera hana
næstum því eins og venju-
legan mat.Anheuser-Busch,
en það eru þeir, sem hafa
fundið upp þessa blöndu,
hafa sýnt fram á þá mögu-
leika, sem þessi matarteg-
und á fyrir sjer, með því að
framleiða: tv^er tegpndir af
ljúffengri súpu, kjötgeira,
brauðsneiðar, ostbita og
skorpusteik og alt var þetta
gert úr mismunandi ger-
blöndum. Þar sem ger inni-
heldur mjög mikið af B vita
minum og um 50% af pro-
tein (tvisvar sinnum meira
en kjöt), er það næringar-
ríkara en kjöt, pund fyrir
pund af protein, kostar ger
hæfileikamenn geta. annars-
^’egar ekki notið sín, en hæfi-
leikalitlir menn geta hinsveg-
ar í sk.jóli aðstöðu sinnar öðl-
ast auðæfi og völd. Enginn
skal heldur ætla s.jer þá dul,
að fullkomin jafnrjettisað-
staða verði trygð á grund-
velli núverandi þjóðskipulags,
íafnvel með hinmn róttæk-
ustu umbótum, er a.ð því
kynnu að miða. Þó kænni
margskonar ráðstafanir til
^reina, er gera mætti án þess
ið breyta grundvallarskipun
■’óðfjelagsins, sem miða
mundu að því, að framkvæma
iafnrjettishusgjónina í ríkari
mæli en nú á sjer stað. en út
’ þá sálma skal ekki farið
•’ánar hjer.
IIJER verður aðeins tekin
úl meðferðar sú spurning,
hvort afnám einkareksturs
atvinnufyrirtækjanna og
skipulagning atvinnulífsins á
-"undvelli ríkisreksturs sje
úkleg til þess að gera aðstöðu
Lorgaranna tjj þess að bera
'u- býtum eftir hæfileikum
sínum jafnari en hún er nú.
Virðist þeim mun meiri á-
stæða til slíks, sem þeirri skoð
un hefir án efa farið vaxandi
"’díri á síðustu tímum, að
• úðnýtingarleiðin, eða að
minsta kosti stóraukin áhrif
ríkisvaldsins á framleiðslu
alla og atvinnurekstur, sje
líklegasta leiðin til þess að
gera þær hugsjónir um þjóð-
fjelagslegt rjettlæti, er á hef-
ir verið minst, að veruleika
í ríkara mæli en nú á s.jer
stað.
Það er ástæða til þess að
undirstrika það, áður en
lengra er haldið, að með þjóð
nýtingu er h.jer fyrst og
fremst átt við ríkisrekstur
allra þýðingarméiri fram-
leiðslufyrirtækja. Ilinsvegar
eru fyrirtæki, sem segja má
sjeu rekin með hagsmuni al-
mennings fyrir augum, svo
sem t. d. góðgerðarfyrirtæki,
ekki talin þjóðnýtt, og sama
máli gegnir t. d. um rekstur
á samvinnugrundvelli. En,
enda þótt haft s.je fyrst og
fremst í huga þjóðfjelag, þar
sem atvinnureksturinn er að
mestu þjóðnýttur, má vekja
•itLvgli á því, að sömu vanda-
mála, sem við er að eiga í
slfku þjóðf.ielagi, fer einnig
j að gæta eftir að áhrif ríkis-
j ■'•aldsins og yfirráð yfir fram-
leiðslunni hafa náð vissu
•’mvki, bótt ekki sje vm al-
"L’a b.ióðnýtingu að ræða.
TTve víðtækt vald ríkið þarf
-ð hafa vfir framleiðslunni
td bess að vandamála þ.jóð-
•ivtingarinnar fari að gæta.
"ei'ður hinsvpgar ekki sagt
11 m alment. slíkt fer eftir -t-
-’Vnm í hver.ju einstöku til-
felli.
aðeins % á við kjöt.
Anheuser og Busch eru
nú tilbúnir að framleiða
fæðu þessa í stórum stíl. —
Framleiðsluaðferðin er sem
hjer segir: 125 pund af ný-
framleiddu geri, sem sett er
í fat mikið, er inniheldur
7000 gallóna vatns, hálfa
aðra smálest af sýrópi (en
sykur þess hjálpar við gerj
unina) og ammoniak (sem
framleiðir köfnunarefni, er
gerið svo breytir í protein).
Blanda þessi er höfð volg
og í hana hleypt allmiklu
lofti í sífellu, en án lofts
hefði gerið ekki áhrif á syk
urinn. — Eftir 12 klukku-
stundir hefir gerið marg-
faldað þunga sinn 16 sinn-
um, og er nú það, sem í fat
inu er heil smálest af ljúf-
fengri fæðu. Ósoðið lítur
það út eins og brúnt duft,
minnir á kjöt hvað bragð
snertir, en af þessu hafa
þegar verið framleiddar
allmargar tegundir.
Herinn og láns- og leigu-
laganefndin , hefir þegar
pantað , miklar . þirgðir af
þessari nýjufæðu, sem er í
rauninni grænmetisfæða.—
Möguleikar virðast ótak-
markaðir og mestu aðdá-
endur framleiðslunnar hafa
heldur ekki lágt um sig,
segja að ein stór áma geti
framleitt eins mikið af
fæðu árlega og 10 ekrur
lands.
(O.W.I.)
Hjeraðssaga
Dalasýslu
BREIÐFI RÐl NGA FJE-
LAGIÐ í Rey.kjavík sam
þykkti á fundi, sem haldinn
var í desember s. 1., að gang-
ast fyrir að lata rita og’ g'efa
út h.jeraðssögu Dalasýslu.
Þegar fjelag þet.ta var stofn-
að, var markmið þess m. a.
að beita s.jer fyrir ritun og
útRáfu hjeraðssögu Breiða-
fjarðar. Nú kann sunium að
virðast Dalnsýsla sett skör
framar öðrum sveitum Breiða
fjarðar, þar éð fjelagið b.yrj-
ar á að rita sögu hennar, en
svo er ekki.
í Reykjavík er starfandi
Vestfirðingafjelag. Það hetiir
nú þegar hafið undirbúning-
að útgáfu hjeraðssögu Vest-
f.jarða, og er ætlunin, að það
verði saga allra Vestfjarða
suður að sýslumörkum Dala-
sýslu, og nái m. a. yfir Barða
ströndina og ey.jarnar, sem
henni fvlg.ja. En f.jelag Snæ-
fellinga í Rvík hefir tekið s.jer
fyrir hendur að hita rita h.jer
aðssögu Snæfellsness. Undir-
búningur er því hafinn að
söguritun allra h.jeraðanna,
sem Breiðfirðmgaf.jelagið naw
til, nema Dalasýslu.
Uj’elagínu þotti þess yegiui
tímaþært' ao héfjast h'anda
og samþykkti að gangast fyr
ir útgáfu hjeraðssögu Dala-
sýslu og kaus undirritaða
þriggja manna nefnd til þess
að annast framkvæmdir í
málinu ásamt stjórn f.jelags-
ins. Nefndin hefir haldið
nokkra fundi og lagt, í stór-
um dráttum, drög að útgáfu
hjeraðssögunnar.
Ákveðiðhefir verið að hafa
höfuðþætti ritsins ’ þrjá :
1) Almenn saga ásan
menningarsögu h.jeraðsins f'i
landnámstíð til vorra daga, o
verður það aðalhluti ritsin
2) Jarðfræði, náttúrufræi
og þróunarsaga hjeraðsins
sama tíma.
3) Bókmentasaga.
Nefndin hefir hugsað s.je
að i’it\ð verði í heihl 7—
bmdi og komi út á 1—2 ái
fresti. Hinir hæfustu, s.je
fróðir menn vcgða fengnir t
þess að rita söguna, og hef
nefndin þegar rætt vi
nokkra þeirra í þessu san
bandi og íengið góðar undi
tektir . Ræddir hafa veri
möguleikar á að safna öllu
þeim alþýðufróðleik, fornu:
og ný.jum, þjóðsögum og öði
sem kann að vera til í h.jeraí
inu o^ gefa það út i sambam
við hjeraðssöguna. Nefndi
mun leita til manna heima
h.jeraðinu um aðstoð við a
safna slíkum fróðleik og a
safna f.je tii útgáfunnar.
Um 'það eru vart skiftt
skoðanir, að útgáfa þessan
h.jeraðssögu s.je timabært má
Dalasýsla stendur síst að bal
öðrum. hjeruðum að söguloj
unij fróðlfik. ,11ún h^v.-fló.st
að þina merkustu menn, <sa
sém Árna Magnússon, Gm
brand Vigfússon, háskót
kennara í Oxford, B.jarr
JónssOn frá Vogi, svo að fá
einir s.jeu nefndir.
Það er von okkar, se
stöndum að þessari útgáf
að hún takist sem best, c
verði bæði sönn lýsing c
rnerk á lífi og starfi og ur
hverfi þeirra kvnslóða, se
Framh. á bls. 1(