Morgunblaðið - 02.09.1943, Blaðsíða 4

4
MÖRGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 2. sept. 1943
AF HVERJU STAFAR SVITI?
Á líkama mannsins eru yfir tvær miljónir svita-
kirtia, sem hafa það hlutverk, að halda líkams-
hitanum í jafnvægi. Til þess að halda heilsu,
verðum vjer að fá næringu í stað þeirra efna, sem
líkaminn missir í gegn um svitakirtlana.
Þegar heitt er, svitnum
vjer, og svitinn er undra-
vert fyrirbrigði. Líkamar
vorir eru þaktir nærri þrem
ur miljónum svitakirtla, ör-
smáum, sem safna vökvum
úr blóðinu. Þeir gefa svo
aftur frá sjer vökva, sem
gufar upp og kælir líkam-
ann.
Það er þessu merkilega
Jíffærakerfi að þalkka, að
maðurinn getur lifað í næst
um hvaða loftslagi sem er,
alt frá sextíu stiga frosti til
hundrað og fimmtíu stiga
hita, miðað við Fahrenheit
hitamæli. Flestar aðrar lif-
andi verur skortir þennan
hæfileika. Til dæmis hafa
fiskar ekki nema þriðjung
þessarar aðlögunarhæfni.
Maðurinn getur best allra
vera lagað sig eftir umhverf
inu. Dæmi eru til þess, að
maður hafi lifað í stundar-
fjórðung í 250 stiga hita á
Fahrenheit. Loftið var al-
veg þurt, og útgufun líkam-
ans kældi manninn svo mik
ið, að hann kom að mestu
heill á húfi út úr þessum
feikna hita. Steik, sem sett
var inn í sama herbergi,
soðnaði á þrettán mínútum.
Þegar líkaminn er í mikl-
um hita, gefa svitaholurn-
ar frá sjer ótrúlega mikið
vökvamagn. Erfiðismenn í
hitabeltislöndunum missa
um þrjátíu pund af svita
dag hvern, eða einn fimta
hluta þunga síns.
Það er hægt að svitna
við að hugsa.
• Hópur manna situr í her-
bergi, sem er heitt, en þó
ekki nægilega heitt til þess
að valda svita. Mönnum
þessum eru fengin erfið við-
fangsefni, sem einbeita
verður huganum að, til þess
að hægt sje að leysa þau.
Næstum undantekningar-
laust sprettur sviti fram á
líkama þeirra.
Raki í loftinu hefir auð-
vitað mikil áhrif á svita-
magnið. Þegar andrúms-
loftið er þrungið vætu, guf-
ar minna út í gegn um svita
#holurnar. Rakinn hefir
einnig mikil áhrif á klæðn-
að mannanna, þótt hita-
stigið haldist stöðugt. Ar-
abar, sem lifa í þurru lofts-
lagi, klæðast síðum og víð-
um kyrtlum. Kyrtlar þess-
ir vernda líkami þeirra fyr-
ir skini sólarinnar. Suður-
hafseyjabúar lifa aftur á
móti í röku loftslagi. Út-
gufun líkama,ns er þ.ví lítil,
og ga,nga þeír því e.ins fá-
klæddir og lög framast
leyfa.
Þegar hitamælir
líkamans bilar.
Enginn veit með vissu,
hverskonar vjelaútbúnaður
*'það er, sem stjórnar út-
gufun svitakirtlanna. Neð-
arlega í heila mannsins er
hitamiðstöð, sem er aðal-
hitastillir líkamans. Ef þessi
heilastöð laskast, getur það
haft dauðann í för með sjer.
Hitinn berst eftir hringrás
um líkamann með miklum
hraða. Læknar geta freist-
að að halda við starfi heila-
stöðvarinnar með heitum
eða köldum bökstrum, en
takist ekki brátt að koma
stöðinni í lag, liggur ekk-
ert fyrir nema dauðinn.
Hitamælar þessir eru
sjálfvirkir. Þeir senda svo
skeyti eftir taugakerfi því,
sem stjórnar ósjálfráðum
hreyfingum líkamans, svo
sem hjartslættinum, rensli
blóðvökva og ýmissa ann-
ara vessa í líkamanum. Sjer-
stök taug stendur í sam-
bandi við hvern einstakan
hinna nær þriggja miljóna
svitakirtla.
Annar endi svitakirtlanna
er sem bandhönk í lögun,
og umlykja þann enda kirt-
ilsins smáæðar, bæði slag-
æðar og bláæðar, er flytja
blóð til og frá hjartanu. Þeg
ar svitakirtlarnir starfa,
sjúga þeir úr blóðinu vatn,
salt, fjörefni og ýms önnur
efni og úr öllu þessu mynd-
ast síðan sviti.
Um skeið töldu menn, að
svitinn skapaðist af aukn-
um líkamshita. Athugari
nokkur setti þá mann inn
í heitt herbergi. Laugaði
hann annan handlegg hans
úr vatni, sem var nægilega
kalt til þess að valda lækk-
un blóðhitans. Alt fyrir það
svitnaði maðurinn mjög.
Virðist því helst sem svit-
inn sje ósjálfráð líkamsstarf
semi, er stjórnist ef til vill
af hita þeim, sem er á viss-
um hlutum húðarinnar.
Svitinn sjálfur er næst-
um litlaus og ilmlaus vökvi,
og eru yfir 99*^ hans vatn.
Svitalyktinni valda venju-
lega bakteríur, er aðsetur
hafa í húðinni. Stundum
lita bakteríur þessar svit-
ann, og verður hann þá
ýmist rauður eða grænn.
Svitinn eyðir
fjörefnum líkamans.
Auk kælistarfsins hafa
svitakirlarnir ýms önnur
störf með höndum. Þeir
gefa frá sjer olíu, sem held
ur þvölum hárlausum hlut-
um húðarinnar í lófum og
á iljum. Svitakirtlarnir losa
líkamann einnig við ýms
úrgangsefni. Því miður gefa
þeir líka frá sjer efni, sem
líkaminn má illa við að
missa. Sfðustu rannsóknir
leiða í Ijós, að líkaminn miss
ir á þennan hátt allrífleg-
an fjörefnaforða, einkum C
og B1 fjörefni. Þetta skift-
ir að vísu litlu máli fyrir
*-• • -’í • - •- •■n.-í*.
fólk, sem vinnur ljett störf
og hefir nægilega^ fæðu, en
það getur varðað miklu fyr-
ir þá, er vinna erfiðisvinnu
og hafa ljelega fæðu.
Salt er mikilvægasta efn-
ið, er svitinn sviftir líkam-
ann. Fyrir nokkrum árum
gerðu menn frá rannsókna-
stofu Harvard-háskóla eft-
irtektarverðar rannsóknir á
verkamönnum í Boulder-
borg í Nevada. Hitasótt varð
alvarlegt vandamál í hinni
eldheitu gjá, þar sem verið
var að byggja Bouder-
stíflugarðinn. Fyrsta sum-
arið, sem unnið var við
hann, dóu fimmtán verka-
mannanna.
Harvardmennirnir ljetu í
tilraunaskyni verkamenn
vinna erfiðisvinnu og böð-
uðu þá síðan úr geril-
sneyddu vatni. Að þessu
loknu efnagreindu þeir
vatnið og uppgötvuðu, að
yfir daginn gæti maður
mist 30 grömm af salti eða
meira. Álitu þeir, að þessi
rýrnum saltmagsins í blóð-
inu væri orsök hitasóttar-
innar.
Saltiö er líkamanum
mikil nauðsyn.
Það reynaist auðvelt að
bæta þetta tjón með því að
taka inn salttöflur í hvert
sinn er vatns var neytt.
Hitasóttin hvarf úr sög-
unni. Sömu aðferð hefir
verið beitt við ýmsan hita-
iðnað, svo sem í stálverk-
smiðjurry, við glergerð og
bökun. Vjer getum einnig
næstum öll hagnýtt oss
þessa aðferð. Hálf teskeið
af salti er góð hressing eft-
ir harða kappleiki.
Eitt sannfærandi dæmi
er til um gildi þessarar að-
gerðar. Þrír hópar manna
voru í tvær klukkustundir
látnir vera í 110 stiga hita
á Fahrenheit mæli. Fjusti
hópurinn fjekk ekkert vatn.
Að tveim stundum liðnum
höfðu þeir fengið hita. Æða-
slögin voru óeðlilega hröð,
og þeir höfðu mikinn höf-
uðverk og voru ringlaðir.
Annar hópurinn fjekk vatn.
Þeir fengu einnig dálítinn
hita og höfuðverk. Þriðji
hópurinn fjekk vatn og salt.
Þeir féngu enganhöfuð-
verk, var héitt, en leið
ágætlega.
Besta ráðið fyrir oss öll
er að neyta nokkurs salts,
þegar heitt er í veðri. Vjer
getum orðið í vafa um gildi
svitans, þegar skyrturnar
eru klístraðar við bök vor.
En vjer myndum þó áreið-
anlega verða illa stödd án
svitakirtlanna.
Minningarorð um
Kiartan Guðnason
Fæddur 28. október 1916
ÞAÐ er eins og dánarfregn-
ir komi okkur alltaf á óvænt,
jafnvel þótt aðdragandinn hafi
verið alllangur. Sálir okkar
eru svo jarðbundnar, að við
getum naumast trúað því, er
við heyrum. lát einhvers góð-
vinar, að hann sje í raun og
veru fariun. Þegar við horfum
á eftir einhverjum góðvin er
hann leggur uþp í „hinstu ferð
ina“, sem allra að lokum bíð-
ur, ættum við að geta trúað
eigin augum. En jafnvel þá
verður okkur að efast. Við
skiljum ekki þessi vistaskipti
sálarinnar, þegar andinn yfir-
gefur holdið og leitar á æðra
stig, sem okkur er hulið. En
er þetta ekki í samræmi við
hið viðurkenda þróunarlög-
mál, að sálirnar leiti á hærra
og hærra stig, leiti að meiri og
meiri þroska og fullkomnun?
AUir eigum við slíkt ferðalag
fyrir höndum og allir eigum
við þroskabrautina, þ.ótt okk-
ur sækist hún misjafnlega
greiðlega. llin skamma dvöl
okkar hjer er aðeins áfangi á
þroskaleiðinni.
En flestum okkar er með
öllu dulið hvað bíður okkar á
fyrirheitna landinu, og það hef
ir jafnan verið þannig, að
menn hafa óttast hið óþekta
og leyndardómsfulla, setn þeir
kölluðu yfirnáttúrlegt, án þess
þó að vita hvers vegna. Þess
vegna slær á okkur felmtri
þegar við s.jáum eiuhvern af
fjelögum okkar allt í einu
hrifinn burt úr hópnum, án
þess að við fáum nokkuö að
gert. Það er sviplegt að sjá
vin og fjelaga taka hinsta and
va.rpið nokkruin mínútum eft-
ir að við höfum verið að tala
við hann, og þá sýnst hanil
með hressasta móti.
Þannig fór mjer og öðrum
fjelögum Kjartans h.jer á Vífils
stöðum. Ilans vegna hljótum
við að gleð.jast yfir brottför
hans. Við trúum því að honum
líði nú miklu betur en áður.
En samt sem áður verðum við
fyrir vonbrigðum og' okkur
finnst nærri okkur höggvið,
þar sem einn maður er hrifin
úr okkar hó])i. Þá vaknar .jafn
an sú spurning, hver verði næst
ur í röðinni. Við verðum fyrir
vonbrigðum af því að við von-
uðumst eftir að hann fengi
bata og gæti horfið aftur heim
í hóp ástvinanna, sem biðu
hans með óþreyju, glaðst með
þeim, og veitt heimilinu sinu
föðurlega forsjá, eins og hann
hafði þráð. En'enginn má sköp
um renna.
Jeg átti þess ekki kost. að
kynnast Kjartani mikið, en
mjer ululdist ekki ■ að J>ar bjó
heilbrigð' og góð’. >sál,i tþótt, í
óhraustum ■'líkama værii M.jer
duldist ekki, að þar fór góður
drengur, sem alltaf var boðinn
og búinn að h.jálpa öðrum, ef
hann átti þess kost. Þessa skoð-
un mína styðja þeir, sem
þekk.ja Kjartan frá fornu fari
og betur geta dæmt um þetta
heldur en jeg.
Kona hans, Agústa Jóns-
dóttir, á um sárt að binda, og
vitanlega er það hún og litla
Dáinn 28. september 1943
dóttir þeirra, , sem mest hafa
misst. Þessa dóttur sína, sem
er um 2 mánaðar gömul, auðn-
aðist Kjartani aldrei að s.já
í lifanda lífi..
Blessuð sje minning hans.
Björn Guðmundsson
frá Fagradal.
Danir í Svíþjóð
pólitískir
flóttamenn
SÚ MISSÖGN slæddist í
frjettaskeyti frá Stokkhólmi í
gær, að sænska stjórnin skoð-
aði flóttamenn frá Danmörku
sem pólitíska „fanga“. En
þetta er misritun, átti að vera
pólitíska „flóttamenn“, ]>. e.
a. s. þeir njóta í Svíþjóð frels-
is og verndar yfirvaldanna.
Þó mikið af flóttamönnum
þessum, sjeu hermenn, og því
hefði átt að svifta þá umferð-
arfrelsi, þá hefir sænska
stjórnin ekki valið þá leið,
vegna þess að hún telur Dani
ekki eiga í styrjöld við Þ.jóð-
verja, að því er sænski st.jórn-
arfulltrúinn Otto Johanson
hefir skýrt blaðinu frá.
Ort til Þórhalls
Daníelssonar á 70
ára afmæli
Frá liðnum tíma mjer er ljúft
að minnast,
svo margra vina á götu fyrri
daga,
jeg gleðst af því hve gott var
þjer að kynnast,
þín göfugmenska er heilsteypt
æfisaga.
Það var svo hreint og bjart
í brosi þínu
og bergmál starfa og dáða
í hverju orði.
Hjá þjer var flest, sem gæddi
geði mínu
það fluttu fáir sult frá borði
þínu.
Nú bera grösin blóm sín móti
sólu,
blómkrónur teyga þrótt frá
geisla-skini.
Jeg vildi láta íslands fagra fjólu
festa í barm á mínum góða vini.
Blaðið slítur ennþá egg og
bakka,
ennþá er dygð í mannsins
hjartarótum.
Það er svo margt, sem þjer jeg
vildí þakka,
á þessum 'æfi .þinnár .tímamótum.
>1 ...
Fra vmi.
Þórh. Dan. 70 ára.
Ileill sje þjer heiðursmestur,
höfðingi drengja bestur.
Ilornafjörður skal halda
í heiðri langra alda
minningu mannsins sn.jalla,
manndóms og gleðivalla.
Hleyptu nú hesti þínulu,
hjartans vin. Eg er á mínum.
Sig. Arngrímsson.