Morgunblaðið - 05.03.1944, Qupperneq 2

2
110 li G U N I I L A Ð T Ð
Sunnudagur 5. mars 1944,
Ríkisstjóri kjörinn heiðursfjelagi Norræna-
fjelagssins Virðulegt 25 ára afmælissamsæti
ÍSLANDSDEILD Norræna
fjelagsins mintist s. 1. föstu-
dagskvöld 25 ára afmælis Nor-
ræna fjelagsins á Norðurlönd-
uxn, með samsæti að Hótel
Borg.
Fór samsætið mjög virðulega
fram og sátu það m. a. ríkis-
stjóri íslands og frú hans, for-
sætisráðherra og utanríkismála
ráðherra, sendiherrar og serrdi-
fulltrúar Norðurlanda, forseti
Sameinaðs Alþingis, ýmsir al-
þingismenn og fjöldi fjelags-
raanna.
Formaður fjelagsins, Stefán
Jóhann Stefánsson alþingismað
ur, setti hófið og stjórnaði því.
Aðalræðu kvöldsins flutti dr.
Björn Þórðarson forsætisráð-
herra. Er hún birt hjer á eftir.
Tómas Guðmundsson flutti
afburða þróttmikið og fdfeurt
kvæði frumorkt í tilefni afmæl-
isins. Hlaut skáldið mikið lof
og hrifningu áheyrenda að
kvæðislaunum.
í lok borðhaldsins lýsti for-
maður fjelagsins því yfir, að
stjórn þess hefði fyr um daginn
samþykt einum rómi að kjósa
Svein Björnsson ríkisstjóra heið
ursfjelaga fjelagsins í viður-
kenningarskyni fyrir mikilvæg
an skerf hans til norrænnar
samvinnu, forgöngu hans að
ntofnun fjelagsins hjer á landi
og mikilsverðan stuðning æ síð-
an. Afhenti formaður síðan rík-
isstjóra skrautritað heiðursfje-
lagaskýrteini og merki fjelags-
ins úr gulli. Flutti ríkisstjóri
síðan stutta ræðu. Er hún birt
hjer á eftir,
,Meðan borðhaldið stóð, söng
ívöfaldur kvartett undir stjórn
Halls Þorleifssonar nokkur lög.
Fór alt samsætið prýðilega
fram og fjelaginu til sóma.
í dag kl. 1,30 verða svo haldn
ir norrænir tónleikar í Gamla
Bíó.
Svarp ríkissijóra
Jeg þakka Norræna fjelaginu
fyrir þá persónulegu sæmd er
það hefir sýnt mjer með því að
kjósa mig heiðursfjelaga sinn
við þetta hátíðlega tækifæri.
Og jeg þakka fofmanni fje-
Jagsins fyrir þau hlýju orð, sem
hann mælti til mín. Jeg hefði
óskað að hafa unnið meira til
þess, en jeg hefi gert.
Aðrir, sem hafa borið hita
og þunga dagsins af ósjerplægni
í þágu þess fjelagsskapar, eiga
skilið þakkir okkar allra.
Ef stofnun Norræna fjelags-
ins bar fyrst á góma hjer á ís-
landí, mínnir mig að einhver
hafi sagt: „Hvað höfum við upp
úr svona fjelagsskap?" Og
skíldist mjer þá hugsað um
fjárhagslegan hagnað. Hvorki
jeg nje aðrir gátum lofað
nokkru um hærra verð á fiski,
kjöti, lýsi eða ull og gærum,
þótt fjelagið yrði stofnað.
Við könnumst öll við þessi
orð: „Þú hefir áhyggjur og um-
svif fyrir mörgu, en eitt er
r.euðsynlegt“. Hættir okkur
okki oft við því að láta áhyggj-
vir og umsvif fyrir því einu,
«em í askana verður látið,
gleypa um of orku okkar? Og
1 gleymist þá ekki um leið að
annað getur verið nauðsynlegt
engu að siður? Það yrði of langt
mál að skilgreina nákvæmlega
alt það, sem kalla mætti nauð-
synlegt í þessu sambandi. Það
er margvislegt. Og eitt getur
verið öðru fremur nauðsynlegt.
En jeg tel starfsemi Norræna
fjelagsins einmitt vera á þessu
sviði. Hún er verðmæt, mjög
verðmæti, án þess að skila þeim
sem höndina leggja á plóginn,
hagnaði, sem mældur verður
með peningakvarða.
Jeg hefi átt kost á því að
fylgjast með og taka þátt í
starfsemi systrafjelaganna á
Norðurlöndunum hinum. Hefi
jeg sannfærst betur og betur
um verðmæti þesarar íjelags-
starfsemi.
Og sannfærst um að við Is-
lendingar höfum ekki ráð á að
taka ekki þátt í henni.
Samtímis hefi jeg orðið var
við vaxandi skilning meðal Is-
lendinga á því, hvers virði það
er að halda hópinn með hinum
Norðurlandaþjóðunum. For-
sætisráðherra hefir hjer í kvöld
lýst því, að í þeim hópi eigum
við fyrst og fremst heima. Um
nær aldarfjórðung hefi jeg haft
aðstöðu til að kynnast því að
allar ríkisstjórnir, sem hafa
farið með völd hjer á íslandi
þetta tímabil, hafa verið sama
sinnis.
Og jeg hygg að það sje í sam-
ræmi við skoðun okkar flestra
hjer á landi.
Að vísu segir máltækið: „Svo
íyrnast ástir sem fundir“.
En mjer finst það ánægjulegt
að geta sagt að þótt fundum
okkar hafi ekki getað borið sam
an við hinar Norðurlandaþjóð-
irnar nú svo árum skiptir, þá
er hugur okkar óbreyttur um
það, að við Islendingar munum
hvergi fá notið okkar betur en
í þeim frænda- og vinahóp.
Raunir hinna Norðurlanda-
þjóðirnar undanfarið hafa gefið
okkur tilefni til nýrra samúðar
og nýrrar aðdáunar, sem reyn-
ast munu engu haldminni, en
þótt fundirnir hefðu orðið
fleiri þessi árin.
Jeg árna Norrænu fjelögun-
um og íslenska fjelaginu allra
heilla á komandi árum.
Ræða iorsælisráðh.
I kvöld erum við saman kom
in til að minnast þess, að. fyrir
25 árum var hafist handa um
samtök til þess að vinna mark-
visst að innbyrðis kynningu
milli Norðurlandaþjóðanna, til
þess að efla samhug þeirra og
möguleika til samstarfs. Það
voru skandinavisku löndin
þrjú, sem hófu þessa viðleitni.
En litlu áður hafði deilum vor
íslendinga og Dana verið ráð-
ið giftusamlega til lykta, svo
að vjer gátum sem jafnrjett-
isaðili tekið þátt í hinu áform-
aða starfi, og síðast fylti Finn-
land hópinn.
Frá því að starf Norrænu
fjelaganna hófst og næstu 20
árin, mun mega fullyrða, að
starfið hafi borið þann árang-
ur, sem frekast mátti búast við
í uppbafi. Það varð að fara með
fullri gætni. Hjcr var áform-
að, að saman störfuðu sem
jafningjar fyrrum yfirþjóðir og
þjóðir, sem til skamms tima
höfðu ekki notið fullrjettis. Að
samstarfið gat haldið áfram
viðstöðulaust og misfellulaust
um 20 ára skeið, eða þangað
til það var rofið af utanað-
komandi ofbeldi, er næg sönn-
un þess, að hjer var hafið starf,
sem var lífvænt, og engin á-
stæða er til að efast um, að
samstarfið hefjist af nýju með
auknum styrk, þegar óöld
þeirri ljettir, er nú stendur
yfir.
Vjer íslendingar erum ekki
þess megnugir að hafa veruleg
áhrif á það, með hverjum hætti
norræn samvinna verður rekin
á komandi árum, heldur er fvr-
ir oss aðeins um það að ræða,
að hve miklu leyti vjer megn-
um að taka þátt í samstarfinu.
Jeg held að segja megi, að
áhugi fyrir norrænni samvinnu
hafi verið mikill hjer j .'andi
og meðlimafjöldi deildar Nor-
ræna fjelagsins hjer getur gef-
ið nokkra bendingu um það.
Þetta var nú svo. En nú
kynni að mega spyrja, hvort
ýmislegt í fari og framferði
voru hin síðustu ár, bendi ekki
til dvínandi áhuga eða jafnvel
til síefnubreytingar. Austan
yfir hafíð hefir borist ómur af
því, að Island væri á vestur-
leið. Þaö er ekki nema von,
að sú hugsun vakni hjá frænd-
um vorum, sem hljóta að hafa
heyrt einhvern ávæning af því,
að síðan sambandið við þá slitn
aði, hafi hjer verið lifað glöðu
lífi og jafnvel í sukki og solli
undir vernd Ameríkumanna,
og að mikiö dálæti væri á þeim,
og færi jafnvel vaxandi.
Vjer vorum nú ekki valdir
að því, að sambandið austur á
bóginh var rofið fyrir nær 4
árum, og aðrar þjóðir heimsóttu
oss síðan, fyrst Bretar og síðan
Bandaríkjamenn. En þessar
þjóðir hafa farið hjer mikil-
vægra erinda, alveg vafalaust
í þökk og þágu allra Norður-
landaþjóoa, því að frá þessu
landi hefir verið haldið uppi
vörn og sókn fyrir frelsi þeirra.
Með þessum hætti hefir þetta
land komið hinum Norðurlönd-
unum að ómetanlegu gagni í
núverandi styrjöld. Þótt ekki
sje það að þakka íslensku þjóð-
inni, sem á landið og byggir
það. Þótt sambúð vor viö Vest-
mennina hafi yfirleítt tekist
vel, þá sannar það ekki, að
„Island sje á vesturleið“, eins
og það er orðað, heldur ber að-
eins vitni um það, að umgengn
ismenning beggja aðila sje í
sæmilegu lagi, og að sá mál-
staður hafi samúð þjóðarinn-
ar, er herafli sá berst fyrir, er
hjer hefir aðsetur.
En vjer verðum að líta svo á,
að þeir bræður vorir austan
hafs hafi of næma tilfinning
fyrir athöfnum vorum, er telja
oss fjarlægjast Norðurlöndin
með því að gera verslunarsamn
inga við núverandi viðskifta-
þjóðir vorar. Slík skoðuu er
ekki fyllilega skiljanleg, eins
og nú standa sakir.
Aftur á móti er það skiljan-
legt, að hávaði sá, sem orðið
hefir hjer öðru hvoru hin siö-
ustu ár í sambandi við áform-
aða niðurfelling hinna dansk-
íslensku sambandslaga og stofn
un lýðveldis hjer á landi, kunni
að hafa snert tilfinningar sumra
unnenda norrænnar samvinnu
utan íslands. Hávaðinn hefir
stafað af ágreiningi um það,
með hve miklum hraða, sökum
breyttra aðstæðna, ætti að fara
að þessu áður setta marki, og
ennfremur af mismunandi
skilningi á því, hvað væri iög-
legur og hæfilegur hraði. Sa
ágreiningur, sem hjer hefir ver
ið um þetta og nú er úr sög-
unni, fyrst og fremst á Alþingi,
og væntanlega einnig með þjóð
inni, hefir reyndar alveg verið
óviðkomandi viðhoi'fi íslend-
inga til norrænnar samvinnu.
Upphaf hennar og þróun hinn
liðna aldarfjórðung hefir ekki
bygst á stjórnarfarslegum
tengslum einnar þjóðar við
aðra, heldur algerlega á óháðri
samvinnu þeirra innby.rðis.
Sambandslagasamningurinn
er mál fyrir sig, og þótt hann
verði nú feldur úr gildi, þá
höfum vjer og Danir áfram
eigin sjermál, sem verða tekin
til meðferðar svo fljótt, sem
ástæður leyfa. Það er trú mín,
að Norðurlandaþióðirnar þurfi
ekki að bera iieinn kvíðboga
fyrir úrslitum þeirra mála. Sá
skilningur, sem ríkt hefir und-
anfarin 25 ár í viðskiftum
beggja þjóðanna, mun einnig
sýna sig þá.
Það er viðbúið, að einhverjir
góðir frændur vorir og unnend-
ur norrænnar samvinnu telji
það varhugaverðar aðgerðir
fyrir framtíð vora að leysa á
þessum tímum aldagömul stjórn
arfarsleg bönd við annað Norð-
urlandaríki, og bendi oss á,
hver áhætta það sje‘fyrir vora
litlu þjóð að ætla sjer að sigla
sinn eigin sjó.
En það er nú einu sinni svo,
að þessi sjálfstæðisþrá er oss
í blóð borin. Góð ráð og bend-
ingar stöðva hana ekki. Að
þessu leyti rennur víkingablóð-
ið oss enn í æðum. Vjer sjáum,
að oss er háski búinn á margan
veg, en vjer látum oss ekki
skiljast, að hann verði umflú-
inn þótt hin fyrri stjórnafars-
legu bönd væru hnýtt saman
aftur að styrjöldinni lokinni.
Þjóðin teldi sig bregðast hug-
sjón sinni, ef hún ljeti hætt-
urnar og óvissuna, sem fram-
undan eru, aftra sjer frá því að
renna skeiðið á enda.
Nálægt fjórðung af síðustu
30 árum hefir leiðin austur á
bóginn hjeðan verið annað
hvort lokuð með öllu eða lítt
fær, en aðrar leiðir opnai'. Hjer
við bætist svo það, að stórveld-
in uppg'ötvuðu landið, ef svo
má að orði kveða. Ný viðhorf
hafa myndast og vjer verðum
að laga háttu vora eftir þess-
um aðstæðum.
En það eru fleiri en frændur
vorir austanhafs, sem telja tví-
sýnt hvert leið vor liggur.
Eitt merkasta dagblað heims-
ins mintist íslensku þjóðarinn-
ar, að gefnu tilefni, 11. október
1941. Eftir nokkur hlý og lof-
samleg ummæli um þjóðina,
kemst blaðið að orði á þessa
leið: „Hið hernaðarlega mikil-
vægi íslands 1 nútíma styrjöld
hefir sýnt sig að fullu, og land-
ið hefir, góðu heilli, komist
rjettu megin inn í stjórnmál
heimsins. En hvort þetta leiðir
til þess, að hin þjóðlega menn-
ing landsins deyr smámsaman
út eða ekki, mun seinni tíminn
leiða í ljós“.
Hjer er talað af raunsæi og
rósemi um efnið, eins og við
mátti búast. Mjer urðu þessi
orð minnisstæð af því, að þau
voru sögð með svo miklu lát-
leysi, en einnig festust þau í
minni mínu sökum þess, að í
ríkisútvarpið íslenska var flutt
ur um sama leyti langur er-
indaflokkur um þjóðir, sem
týndust.
Þessi erindaflokkur var ó-
skemtilegur. Það kemur við
hjartað í íslendinum þegar tal-
að er um þjóð, serh dó út eða
týndist. íslendingar fóru einu
sinni í vesturveg og festu þar
bygðir og bú. Þeir mynduðu
þjóðfjelag, sem stóð um nokkr-
ar aldir, en svo fór að lokum,
að þetta fólk týndist. Þetta fólk
var snar þáttur af íslensku þjóð
inni og það hvarf með öllu, af
því að norræn samvinna brást.
Þetta er ein hin ömurlegasta
saga í annálum Norðurlanua.
Það vill engin þjóð týnast,
og það er því ekkert sjerkenni-
legt þótt íslenska þjóðin sje
ráðin í að reyna að týnast ekki.
Hún trúir því, að henni muni
takast að lifa enn um langan
aldur, þrátt fyrir allan heims-
ósóma, sem kann að hafa hent
hana nú allra síðustu ár. Það
ætti einnig að verða henni stoð
í lífsbaráttunni, að „landið
hefir, góðu heilli, komist rjettu
megin inn 1 stjórnmál heims-
ins“, það er, sama megin og
hinar Norðurlandaþjóðirnar
eru í hjarta sínu.
Það lítur nú út fyrir það, að
engin þjóð, hvort hún er stór
eða lítil, máttug eða ómáttug,
muni í framtíðinni geta komist
hjá því að gerast aðili í stjórn-
málum heimsins. Ætla má og
það, að norræn samvinna eigi
mikið undir því, að Norður-
landaþjóðirnar geti staðið sam-
an í þessum stjórnmálum. Vjer
íslendingar ráðum engu um
það, hvoru megin bræðraþjóð-
ir vofar munu standa í fram-
tíðinni í stjórnmálum heims-
ins hverju sinni. En það vitum
vjer, að þær munu ávalt vera,
ekki aðeins rjettu megin, held-
ur rjettarins megin.
Þótt ofbeldi hafi sundrað
Norðurlandaþjóðunum og slitið
sundur norræna samvinnu um
skeið, þá megnar það ekki að
kúga þann anda, sem ávalt mun
sameina þær, anda rjettarins og
anda frelsisins. Þeim megin í
stjórnmálunum, er þessi andx
ríkir, viljum vjer íslendingar
standa og eiga hlut í norrænm
samvinnu. jy