Morgunblaðið - 05.03.1944, Blaðsíða 6

6
M 0 R G U N B L A Ð 1 Ð
Sunnudagur 5. mars 1944.
Útg.: H.Í. Arvakur, Reykjavík
FramkvÆtj.: Sigfús JónssoD
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
rrjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Arni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla.
Austurstrœti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlanda.
kr. 10.00 utanlands
! lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með JLesDók.
Stoín og grein
ÞAÐ kemur æ bétur í ljós, hversu mjög varhugaverð
sú stefna er, sem horfið var að, þegar skipuð var nú-
verandi ríkisstjórn, með þeim hætti, er þá átti sjer stað.
Það var algerlega nýtt spor, án nokkurs fordæmis í
stjórnmálasögu okkar, eftir að við hlutum fullveldisvið-
urkenninguna 1918, og raunar eftir að við fengum heima-
stjórnina 1904, að skipuð væri ríkisstjórn án atbeina Al-
þingis eða án meirihlutastuðnings þingsins á venjulegan
þingræðislegan hátt. Hjer höfðu að vísu verið skipaðar
stjórnir án þess að þær hefðu meiri hluta þings að baki, en
þá aðeins til bráðabirgða og jafnan með sem mestum fá-
anlegum þingstuðningi.
Sjálfstæðisflokkurinn beitti sjer eindregið gegn þess-
ari nýju þróun og varaði við þeim annmörkum er henni
myndu verða samfara og því fordæmi, er hún gæti skapað.
★
Hjer í blaðinu hefir oft áður verið sýnt fram á, að nú-
verandi stjórnarfyrirkomulag bryti algerlega í bága við
það þingræðisskipulag, er við Islendingar hefðum tileink-
að okkur og stjórnskipunarlög okkar ráðgerðu.
Reynslan hefir nú hvað eftir annað sýnt veilurnar í
ríkjandi stjórnarfyrirkomulagi í æ skýrara ljósi og stað-
fest, að til frambúðar má ekki við svo búið una. Sú stað-
reynd hefir þá líka hlotið viðurkenningu allra nú, og
einnig ríkisstjórnarinnar, eins og menn minnast frá síð-
ustu eldhúsumræðum, er fram fóru frá þinginu.
★
Núverandi stjórn settist að völdum með þá stefnuyfir-
lýsingu og höfuðmarkmið, að vinna bug á dýrtíðinni. —
Þegar hún lagði dýrtíðarfrumvarpið sitt fyrir þingið á
öndverðu síðastliðnu ári, fjekk það verri útreið og meiri
hrakninga en dæmi eru til um stjórnarfrumvörp. Stjórn-
in ljet sjer samt meðferðina á því lynda. Tapaði að vísu
raunverulega einum fimta hluta af sjálfri sjer, og e. t. v.
álíka hluta af virðingu sinni. Areiðanlega óx vegur þings-
ins ekki að heldur. Það eina, sem hjelt velli, var dýr-
tíðin!
Við hvern var svo að sakast? Stjórnin sagði: Það var
þingið, sem spilti málum fyrir mjer. Þingið sagði: Stjórn-
in átti að standa eða falla í sínum stefnumálum. Báðir
höfðu nokkuð til síns máls. Það sýndi sig, að í stjórnar-
fyrirkomulagið var búið að mynda einskonar „þjóðgat"
ábyrgðarleysis, eða einskonar lofttómt rúm, ef svo mætti
segja, þar sem ábyrgðin var ekki vegin.
Á fyrsta mánuði yfirstandandi árs, var vísitala dýrtíð-
arinnar 263 stig, þrátt fyrir miljónagreiðslur úr rík-
issjóði. Á fyrsta mánuði síðastliðins árs var vísitalan einn-
ig nákvæmlega 263 stig. Þar stóðst á endum jafnvægi og
samræmi!
★
Nú hefir fjármálaráðherra gefið skýrslu á Alþingi um
fjárhagsafkomu ríkissjóðs árið, sem leið, og horfurnar
fram undan. Hann þykist sjá í svartan bakkann fram-
undan, en var það ekki þingið, segir hann, sem afgreiddi
hin ógætilegu háu fjárlög yfirstandandi árs, — mjer þótti
nóg um, og „eigi veldur sá, er varar“! Enn segja þing-
menn: Sjálfur fjármálaráðherrann gat ekki látið bjóða
sjer kollvörpun á fjárlagafrumvarpi sínu með jafnaðar-
geði. Þar er hans að standa eða falla! Báðir aðiljar færast
undan ábyrgðinni. Báðir hafa nokkuð til síns máls. En
verður það þá ekki ráðleysið á fjármálasviðinu, eins og
dýrtíðin á hinu leytinu, sem eitt heldur velli?
★
Þing og stjórn geta aldrei með góðu móti verið tvent
eftir okkar stjórnskipunarlögum. Samkvæmt þeim er rík-
isstjórnin hverju sinni í raun og veru ekki annað en grein
af stofni þingsins. Ef stofninn er aflimaður þessari grein
býður hann stóran hnekki við. Hin afstýfða grein nýtur
ekki lengur þeirrar næringar, er hún dregur frá .stofn-
inum og laufskrúð hennar fölnar fyrr en varir.
KIRKJAN
í flestum styrjaldarlandanna
eru einhversstaðar bækistöðvar,
þar sem fleiri eða færri ungir
og eldri menn eru saman komn
ir, þar sem þeir eru innilokaðir
til ófriðarloka og fá ekkert sam
band að hafa við umheiminn,
því þetta eru að dómi yfirvald-
anna hættulegir menn. I sum-
um löndum er meira að seg.ia
ekkert verið að hafa íyrir aö
ala slíka menn, heldur eru þeii
sendir yfir í eilifðina án allra
vífilengja.
Þessir menn eru sviftir l'relsi
sinu og lokaðir inni vegna þes.s,
að þeir hafa neitað að gegna
herþjónustu, samvisku sinnar
vegna. Þeim finst það ekki geta
samrýmst þeirri trú, sem þeir
játa, hinni kristnu trú, að ganga
út og drepa menn, sem ern
kristnir eins og þeir, —- jg
meira en það, þeir geta ekki
skilið, að maður eigi yfirleitt
að vega mann, hver sem er hör-
undslitur hans og trúarbrögð.
Þessir menn eru venjulega
kallaðir bleyður og hugleysingj
ar af almenningi styrjaldarland
anna, sem hinn vilti stríðsáróð-
ur hefir svift miklu af dóm-
greind sinni. Varðmenn þeirra
horfa á þá með andstygð, eins
og þetta sjeu menn haldnir af
viðbjóðslegum sjúkdómi, —
þeim, að vilja ekki drepa menn.
★
Og meðan herirnir geysa um
loft og láð, meðan þúsundir
hníga og æfaforn listaverk eru
lögð í rústir og slíkum afrek-
um fagnað, sem frama fyrir
menninguna, leynist inst í hug-
skoti flestra manna draumur-
inn um frið sem ekki verður
rofinn, og altaf er sagt að hver
styrjöld sje háð einmitt til þess
að binda enda á allar styi'jaldir.
— En ætli vísirinn að haldgóð-
um friði sje ekki frekar falinn
í bækistöðvum þeim, sem kristn
ir friðarvinir eru kyrrsettir,
heldur en í háværum loforðum
stjórnmálamanna um „aldrei
framar stríð“.
Menn segja það, að allur agi
verði upphafinn, og öll lög-
hlýðni fari út ufn þúfur, ef
menn neiti að-gegna herskyldu.
— Aðrir álíta að frqmur beri
að hlýða guði en mönnum, og
það er hann, sem bannar að
deyða mann, en ekki kristin lög
gjöf, ef hún telur ,,nauðsyn“
bera til þess að kristnir menn
vegi hverjir aðra og steypi með
slíku kynslóð sinni í neyð og
skelfingu, færi tíma þróunar-
innar aftur um margar aldir.
★
Jafnvel á styrjaldartímum er
varla haft hærra um nokkurn
hlut, en þann frið, sem mann-
kynið þurfi, það þurfi nauð-
synlega frið, og til þess að svo
megi veröa, verður að heyja
stríð. Og jafnframt þessu tala
ófriðaraðilar um sigur og dýrð I
sigursins. en ætli dýi'ð sigursins
verði ekki mikil í rústum landa I
sigurvegaranna, — í sundur-1
sprengdum borgum þeirra, í ,
sorgmæddum fjölskyldum!
þeirra, Sem alla von hafa mist, J
sem tengdi þær við lííið og fram j
\Jilverji áhripar:

lyjr dcic^lecýci ítfi
tíðina?
Góður árangur.
HJER í ÞESSUM dáikum hafa
mörg mál verið rædd og allmarg
ar hugmyndir bornar fram. Hef-
ir tillögum mínum og brjefi’itara,
sem mjer hafa skrifað, yfirleitt
verið Vel tekið og mörg mál
hafa náð fram að ganga, sem
reifuð hafa verið á þessum vett-
\>angi. Tilgangurinn með umræð
um um málefni í þessum dálk-
um er ávalt hinn sami, að reyna
að bæta úr göllunum og benda
á það, sem betur má fara á ýms-
um sviðum.
Það er gleðilegt, þegar menn
sjá árangur af starfi sínu, en í
engu máli hefi jeg haft eins
mikla ástæðu til að gleðjast yf-
ir árangrinum eins og í fánamál-
inu. Það er ekki liðið ár síðan
fyrst var farið að ræða fánamál-
ið hjer í dálkunum. Strax varð
jeg var við mikinn áhuga hjá
mönnum fyrir því, að hefja fána
landsins til vegs og virðingar og
nú er svo komið, að ]>eir alþing-
ismennirnir Gunnar Thoroddsen
og Sigurður Bjai'nason flytja
tillögu um málið á Alþingi.
Það má vafalaust ganga út frá
því sem gefnu, að tillagan
verði samþykt, því hvað, sem
annars má um blessaða alþing-
ismennina okkar segja, dettur
vonandi engum í hug, að þeir
sjeu annað en þjóðræknir menn.
Nú er lag......
ÞAÐ ER ekki nokkur vafi á,
að hjá þjóðinni er að vakna á-
hugi fyrir fánamálinu. Lýðveld-
isstofnunin í vor mun enn auka
á þann áhuga. Þessvegna er
nauðsynlegt að grípa nú tæki-
færið og láta ekkert hindra það,
að þjóðin taki sig saman sem
einn maður í virðingunni fyrir
fánanum. Það þarf að gera ráð-
stafanir til að allir, sem vilja
geti eignast fána og fánastöng.
Hjer eiga við orð Jóns Sig-
urðssonar, er hann viðhafði í
sambandi við sjálfstæðismálið:
Róið, Islendingar nú í lag.
•
Lýðveldisfrímerki.
ÞAÐ ER orðið það langt síð-
an, að póststjórnin íslenska hef-
ir gefið út ný frímerki„að ganga
má út frá því sem vísu, að hún
noti hið einstaka tækifæri, sem
býðst I vor til að gefa út frí-
merki, en tækifærið er stofnun
hins íslenska lýðveldis.
Það er ekki hægt að hugsa sjer
betri auglýsingu fyrir hið unga
lýðveldi, en smekkleg frímerki.
Frímerkin fara á brjefum um
allan heim. -En ef ekki hefir þeg
ar verið farið að hugsa fyrir
slíkri frímerkjaútgáfu, þarf að
gera það hið fyrsta.
Skemtilegast væri, ef hægt
væri að prenta lýðveldisfrí-
merkin hjer á landi. Ætti það í
rauninni að vera okkur metnað-
armál. Það segja mjer glöggir
prentarar, að íslenskar prent-
smiðjur hafi orðið þau tæki, að
þær geti tekið að sjer frímerkja-
prentun og leyst það verk sóma-
samlega af hendi.
Um gerð nýrra lýðveldisfrí-
merkja má búast við að deilt
verði um. En væri ekki viðeig-
andi að hafa t. d. Jóns Sigurðs-
sonar merki? Annars er það
ekki aðalatriðið, heldur hitt, að
hafist verði handa nú þegar og
ákveðið verði að gefa út lýðveld-
isfrímerki, sem kæmu út um leið
og lýðveldið vérður stofnað.
•
Kórónan.
HVAÐ verður um kórónuna á
inu
íslenskri skiftimynt, skjaldar-
merki Islands á innsiglum em-
bættismanna og víðar, þegar lýð
veldi verður stofnað? spyrja
menn. Vitanlega verður krónan
að hverfa og eitthvað annað að
koma í staðinn. ísland verður
ekki lengur konungsríki og því
ekki hægt að nota hið konung-
lega höfuðfat, sem merki ríkis-
ins. Eitthvað verður að koma í
staðinn og virðist eðlilegast, að
það verði fálkinn. Skjaldar-
merkið getur heldur ekki verið
lengur eins og það er. Vafalaust
verður það þó í höfuðatriðum
eins, það er fánaskjöldurinn og
landvættirnir.
Þetta ér atriði, sem verður að
athuga í tíma, eins og margt
antiað í sambandi við lýðveldis-
stofnunina.
Frjettamyndir
blaðanna.
HJER Á DÖGUNUM birti jeg
í gamni brjef, sem maður hafði
skrifað blaðinu til að mótmæla
stríðsmyndabirtingu. Vafalaust
hefir brjefritarinn skrifað brjef
sitt í gamni, eða hálfkæringi. En
annar maður hefir tekið þetta
alt alvarlega og skrifar mjer
langt brjef, þar sem hann for-
dæmir einnig stríðsmyndir í
blöðum. Brjefið er svo langt, að
ekki er hægt að birta það í heild,
en þar sem þetta mál virðist
hafa vakið einhverja athygli, er
best að segja nokkur orð um það
í alvöru.
Frjettablöðin eru tímanna tákn.
Þau verða að birta fleira en
blaðamönnunum finst fallegt
eða gott. I blöðunum eru bii'tir
annálar þeirra tíma, sem eru að
líða. Myndir eru til þess að skýra
atvik og atburði, sem blöðin
skýra frá, og þessvegna er ekki
hægt að komast hjá því að birta
stríðsmyndir og myndir af stríðs
tækjum. Það munu ábyggilega
allir fagna því, þegar á ný verð-
ur ástæða til að birta myndir af
friðsamlegum störfum mann-
anna. En á meðan stríðsbrjálæð-
ið heldur áfram í heiminum,
verða blöðin að birta fregnir í
rituðu máli eða myndum, af ]>ví,
sem er að gerast.
•
Hreinlæti í brauð-
sölubúðum.
KUNNINGJAKONA mín ejn
hringdi til mín í gær og hafði
ljóta sögu að segja. „Góði talaðu
um óhreinlætið í bi’auðsölubúð-
unum“, sagði hún. „Það er orð-
ið gjörsamlega óþolandi, að
minsta kosti þar sem jeg
versla“, sagði hún. „Það er nú
ekki að tala um annað en að af-
greiðslustúlkurnar taki öll brauð
með berum höndum, en þær ættu
þó að minsta kosti að hafa svo
mikla sómatilfinningu, að standa
ekki framan í viðskiftavinunum
og bora upp í nefið með fingr-
unum, áður en þær snerta á
brauðunum. Þetta hefi jeg sjeð“.
Ekki skal jeg rengja konuna,
senx sagði mjer þetta. Jeg þekki
hana að sannsögli og heiðarleik.
En jeg vona, að fullyrða megi,
að þetta dæmi, sem hún nefnir,
sje hrein undantekning, en vit-
anlega er það argasti sóðaskap-
ur fyrir því.
Jeg hefi minst á oftar en einu
sinni, að afgreiðslufólk í mat-
vöruverslunum þurfi að gæta
meira hreinlætis en víða tíðk-
ast. Það er sem betur fer ekki
algengt, að afgreiðslufólk í
biauðabúðum eða öðrum mat-
vöruveýslunum sjýni slíkan sóða-
skap, sem konaii lýsir.