Morgunblaðið - 22.03.1944, Blaðsíða 7

Miðvikudagur. 22. œars 1944.
MORGCNBLAÐIÐ
i
VERNDUM LÝÐRÆÐIÐ
LÝÐRÆÐI ER ORÐ, sem
oft hefir verið misnotað. Fyr
ir styrjöldina vorum við, er-
lendu frjettaritaramir, orðn
ir mjög tregir á að nota það.
Það var notað sem skálka-
skjól til þess að hylja stór-
feldar yfirtroðslur, rotnun
og spilt hugarfar. Einnig á
tímabili því, þegar breska
,,friðar“-stefnan rikti og ár-
angurslaust var reynt að
kaupa Hitlir og Mussolini
til þess að vera góðu börn-
in, þá litum við, amerísku
frjettaritararnir i Evrópu,
yfir til heimalandsins og vor
um í vafa um, hvort við í
rauninni hefðum nokkurn
tíma búið við lýðræðisskipu-
lag. Þar sem hinar stóru
vjelar stjórnmálaflokkanna
drotnuðu ætíð yfír vilja kjós
endanna í Bandaríkjunum,
þar sem erindrekar stóriðj-
unnar mútuðu löggjaíarvald
inu og þar sem um 13.000.000
svertingja í Bandaríkjunum
bjuggu í nokkrum Suður-
ríkjanna við næstum eins
bágborin kjör og Hitler
hefði skapað þeim, þá kom-
umst við að raun um það,
að happasælast væri að nota
ekki þetta orð. Það var alt í
lagi, þótt stjómmálaskör-
ungur rísi upp á afturfæt-
urna og talaði fjálglega um
hin þrjú lýðræðísríki —
Bretland, Bandaríkin og
Frakkland — en við blaða-
mennirnir vissum gerla, að
franskt stjórnmálalíf var
gegnrotið, og Frakkland átti
engan rjett til að kallast
lýðræðisríki — hversu rúmt,
sem menn vildu skilja það
hugtak.
Við vorum því þarna nokk
ur hundruð þrautvanir
blaðamenn, og vantaði þó
rjetta orðið.
Þegar styrjöldin hafði
staðið yfir í heilt ár, vorum
við enn hræddir við að nota
þetta orð. Og hjer komum
við að merkilegri staðreynd.
Þið minnist þess ef til vill,
að á því ári tóku Bandaríkja
menn að tala um „gerfi“-
stríð; Hin ómótmælanlega
orsök þess, að fólkið heima
í Bandaríkjuríum tók að
nota þetta orð, var sú, að
það vissi í hjarta sínu, að
það gat ekki verið „lýðræð-
ið“, sem við vorum að reyna
að vernda, því að við áttum
ekkert, sefn hjet því nafni.
Hvað voru því Bretar að
tala um? Var þetta aðeins
notað í blekkingarskyni og
var það breska heimsveldið,
sem þeir voru að berjast til
þess að vernda? Þannig
hlaut það að vera.
Það er barist nm
lýðræði eða cinræði.
' EN EFTIR NOKKURN
tíma — einkum vegna hinn
ar harðskeyttu mótspyrnu
Breta — tók það að síast inn
í huga okkar, að það hlyti
að vera eitthvað annað, sem
væri þess valdandi, að Bret
ar berðust svo vasklega —
allir einstaklingar og stjett-
ir. Bretar hlutu að eiga „eitt
(hvað“. Þá steyptu Bretar
,,friðarsinna“-stiórninni af
Eftir Negíey Farson
Ilöfunclur eftirfarandi greinar er atnerískur blaða-
maður. Leggur hann ríka áherslu á það að skapa beri
sem fullkomnast Iýðræði í öllum ríkjum Evrópu eftir
stríð. Ekki vill hann þó fallast á kenningar kommúnista
um það, að fyrirmyndarríki þeirra, Rússland, sje hin
sanna ímynd lýðræðisins. Greinin er þýdd úr enska
tímaritinu „Britannia“.
tif í
I
stóli, hófu Churchill
valda og tóku að berjast af
mikilli alvöru. Nú var tak-
markþð fyrst og fremst að
sigra.
Um þetta leyti, þegar bresk
ir stjórnmálamenn byrjuðu
að nota orðið „lýðræði“ með
nokkru meiri sannfæringu,
tókum við Bandaríkjamenn
einnig að veita því athygli.
Varð það enn til að skerpa
athygli okkar, að jafnhliða
því, að Bretar höfðu nógu
að sinna við styrjaldarrekst
urinn, hóf breska þingið um
ræður um heillavænlegar
og nytsamar ráðstafanir til
þjóðfjelagslegra endurbóta^
sem gagnrýnendur hjgrna
megin hafsins sögðu að vísu,
að hefðu fyrir löngu átt að
vera komnar í framkvæmd.
En einmitt vegna fordæm-
is Breta, tók B?.ndaríkja-
þjóðin að skiftast innbyrð- urðu, þegar til lengdar .ljet,
is. Auðjöfrarnir 1 Banda- næstum óþolandi. Engipn,
ríkjunum lýstu því hástöf- sem búið hefir við slíkt
um yfir, að „Bretar væru á 1 stjórnskipulag, mun óska
leið til vinstri“. Þetta fólk eftir því til langframa. Jeg
löndum, þar sem öllu er
stjórnað að ofan. Bjórstof-
ur í Berlín eða Miinchen
voru í upphafi þessarar styrj
aldar fullar af fólki, sem
ekki þorði að láta í ljós skoð
anir sínar af ótta við það,
að veitingamaðurinn, mað-
urinn við næsta borð, eða
jafnvel kunninginn, sem ver
ið var að ræða við, væri
Gestapomaður. Og heima
gátu jafnvel börn þeirra
svikið þá í henaur lögregl-
unnar. Það er þarflaust að
dylja þá staðreynd, að í
Rússlandi var svipuðu máli
að gegna. Erlendir sendi-
menn hikuðu við að ræða
opinskátt við erlenda frjetta
menn — jafnvel í eigin her-
bergjum — af ótta við að
hljóðnema kynni að hafa
verið komið fyrir í veggn-
um. Frelsisskerðingarnar
var og er enn næstum und-
antekningarlaust andvígt
Roosevelt og ráðstöfunum
hans, einkum lögum þeim,
þar sem verkamönnum var
veittur rjettur til þess að
gera heildarsamninga, en
þann rjett hafði breski
verkamaðurinn átt í rúm-
lega sjötíu ár. Með trygging
arráðstöfunum sínum var
Roosevelt einnig aðeins að
veita bandarískum borgur-
um þau hlunnindi, sem
Bretar höfðu notið alt frá
Þeim tíma er Lloyd George
vakti skelfingu í breska
þinginu með fyrsta trygg-
ingarfrumvarpi ,sínu árið
1911. Þetta á nú að gera
enn fullkomnara eftir Bev-
eridge-áætluninni. Lýðræð-
ishugtakið var og er því ljos
lega skilgreint beggja vegna
hafsins.
Og nú hafið þið ef til vill
veitt því athygli, að Banda-
ríkjamenn biðja ekki lengur
um skýringu á því, vegna
hvers styrjöld þessi sje háð.
Það er önnur eftirtektar-
verð staðreynd. Það. sem
raunverulega hefir gerst, er
það, að „lýðræðið“ hefir nú
tekið á sig ákveðna mvnd í
hugum flestra okkar. Við
sjáum, að þótt gallar þess
sjeu margir, þá eigum við
þó í því skipulagi dálítið,
sem einræðisríkin eiga ekki
— hvort sem það er nasist-
iskt, fascistiskt eða komm-
únistiskt einræði. Frjálst
veitingahúsahjal, eins og t.
‘d. i Bretlandi, er ekki til
álít, að Rússar sjálfir muni
ekki heldur óska eftir því,
þegar þeir komast að raun
um það, að þeir geti slakað
á taumunum.
Við verðum að fá aítur
rjettindin, sem við höfum
afsalað okkur.
ÞÚ VERÐUR að Ijetta af
huga þínum, ef þú vilt lifa
heilbrigðu og hamingju-
sömu lífi. Þú munt fá hug-
sýki, ef þú ekki gerir það.
Hvað, sem annars er hægt
að setja út á lýðræðisrikin,
Bretland og Bandaríkin, þá
er hvorki hægt að saka
breska þingið eða Banda-
ríkjaþing um það, að- þau
þjáist af þessari sýki. Á hinn
bóginn kann svo að fara, að
þú þurfir að hafa búið í
landi, þar sem þú ert svift-
ur málfrelsinu, áður en þú
rjettilega getur skilið,
hversu dýrmætt það er. En
þau okkar, sem lifað hafa
og starfað í hinum þremur
einræðisrikjum, sem nefnd
eru hjer á undan, skilja út
í æsar, hversu hrvllilegt það
getur verið að eiga ekki
þenna rjett
Og nú k; jeg að kjarna
málsins. í styrjöld hafa jafn
vel lýðræðisþjóðirnar afsal-
að sjer mörgum rjettindum
— jafnvel nokkrum hluta
málfrelsisins — í þvi skvni
að skapa löndum sínum
nægilegan styrk í styrjöld-
inni. Eftir styrjöldina vilj-
um við aftur fá þessi rjett-
indi, og það jafnvel með
rentum. Það má ekki mis-
skiljast, að einmitt fyrir
þessu eru herirnir að berj-
ast. Og hver eru „lýðræð-
isrikin“? í dag eru aðeins
tvö meiri háttar lýðræðis-
ríki í heiminum: Bretland
og Bandarikin.
Eins og Smuts hefir sagt,
þá mun ekki neitt kveða að
Frakklandi um langan tíma.
Svo kann að fara, að Frakk
land verði ekki aftur stór-
veldi meðan þessi kynslóð
lifir, og jafnvel ekki á dög-
um næstu kvnslóðar. Þrjú
Norðurlandanna eru óvje-
fengjanlega lýðræðisriki, og
fyrir stríð hafði menningin
komist á hæst stig undir
kapitalistisku þjóðskipulagi
í Noregi, Svíjþóð og Dan-
mörku, en þrátt fyrir sið-
ferðisleean þroska, er smæð
þeirra þess valdandi, að þau
munu ekki geta lagt þungt
lóð á metaskálarnar við
sköpun viðburðarásarinnar
í heiminum i framtíðinni.
Sama er að segja um Hol-
land og Belgíu. Samt gætu
þéssi fimm litlu Evrópu-
ríki með tímanum myndað
bandalag til verndar lýð-
ræðishugsjóninni í heims-
málunum. Þetta virðist ekki
aðeins hugsanlegt, heldur
einnig mjög sennilegt.
Rússland og Kína
eru ekki lýðræðisríki.
RÚSSLAND og Kína eru
ekki lýðræðisriki eftir okk-
ar skilningi. Þetta er stað-
reynd, þrátt fyrir allar þær
framfarir, sem hægt er að
benda á í Rússlandi og hina
geysimiklu öldu mannlegra
umbóta, sem nú er að hefj-
ast meðal miljónanna í
Kina.
Nú er eftir að taka til
yfirvegunar ríkin í Austur-
Mið-' og Suðaustur-Evrópu.
En það er einmitt hjer og
hvergi an^ai's staðar, sem
framtíð iyofæóisins mun
verða að ganga i gegnum
erfiðasta hreinsunareldinn.
-— Því hvað er að gerast?
Hvert einasta þessara rikja
bjó við einhverskonar ein-
ræðisskipulag, þegar stríðið
braust út. Nokkur þeirra,
sem nú eru talin meðal
bandamanna okkar, hafa nú
svokallaðar útlagaríkis-
stjórnir, sem hafa 'aðsetur
annað hvort i London eða
Kairo. Þessar ríkisstjórnir
leggja alt kapp á að láta líta
svo út, sem þær sjeu raun-
verulegir umboðshafar
þjóða sinna, sem nasistar
hafa hernumið. Þetta er
mjög skiljanlegt. En stað-
reyndirnar eru ekki ætið í
samræmi við þessar full-
yrðingar. I Grikklandi geis-
ar nú innbyrðis styrjöld
meðal föðurlandsvinanna,
og hefir annar baráttuaðil-
inn sent sendinefnd til Ge-
orgs konungs i Kairo, og
farið þess á leit, að Lann
snúi ekki aftur til Gri-kk-
lands fyr en þjóðáratkVæða-
greiðsla hefir verið látin
fram fara að striði loknu.
Þeir fengu ekki þetta lof-'
orð, og þeir fengu ekki einu
sinni sæti í stjórn Georgs
konungs í Kairo. í Júgóslav
íu hefir verið stórkostleg
og hlifðarlaus barátta milli
hinna tveggja herja föður-
landsvina, sem þektir eru
undir nöfnunum Chetnikar
og Partisanar. Eru það í
rauninni Serber og Króatar,
sem halda þarna áfram alda
gömlum deilum sínum. Það
er eftirtektarvert, að þetta
konungsríki Serba, Króata
og Slóvena er. í rauninni dá-
lítið samband — sem þó er
óhæft til þess að vera sam-
band — og þessi lifandi of-
anígjöf ætti að vera til við-
vörunar þeim stjórnmála-
mönnum þessara smáríkja,
sem ala þá von í brjósti að
geta — með tillögunni um
Mið-Evrópu bandalag —
trygt sig í stöðum sínum í
framtíðarskipulagi þessara
nú hernumdu landa.
Pólska útlagastjórnin hef
ir verið sjerstaklega áfjáð
í að hrinda bandalagshug-
mynd þessari í framkvæmd.
En einmitt þessari hug-
mynd hafa Rússar mótmælt,
og það er vert að því sje
gaumur gefinn. að það er
þeirra hönd, sem hefir gefið
slíku bandalagi rothöggið.
Eins og jeg hefi bent á, er
Sovjet-Rússland ekki lýð-
ræðisríki. Starfsemi Stalins
er þó lýðræðinu til efling-
ar, ef . . . En það er einmitt
þetta ,,ef“, sem er hin raun-
verulepa áskorun til lýðræð
isríkjanna, því að Stalin hef
ir lýst því yfir, að Sovjet-
Rússland sje andvígt slíku
bandalagi, er komið verði á
fót meðan stríðið stendur
vfir. Rússar halda því fram,
að þessar „útfluttu ríkis-
stjórnir", eins og þeir kalla
þær, sjeu ekki raunveruleg
ir umboðsmenn sinna þjóða.
Því verði að gefa þjóðum
þessara smáríkja frjálsar
hendur um að velja sjer það
stjórnarfar, er þær helst
vilja — eftir að þær hafa
verið frelsaðar undan oki
nasista. Þannig kemur það
óbeint fram, að Rússar við-
urkenna ekki útlagaríkis-
stjórnir Póllands, Grikk-
lands og Júgóslavíu.
Ætla Bretar og Banda-
ríkjamenn aS gefa Rússum
frjálsar hendur í austri?
ÞETTA ÞARF þó ekki
að benda til þess, að Rússar
ætli sjer að nota hið mikla
vald sitt eftir stríð til þess
að reyna að mnskapa Ev-
rópu án tillits til hagsmuna
eða óska Breta og Banda-
rikjamanna. Jeg álit, að
raunsæismenn í breska ut-
anríkisráðuneytinu og í
Washington hafi þegar talið
það útkliáð mál, að hinir
„sjerstöku" hagsmunir
Rússa í Mið- og Suðaustur-
E\rrópu muni verða viður-
kendir. Ennfremur er það
skoðun mín, að kænustu
bresku og bandarísku stjórn
Framhald á 8. síðu.