Morgunblaðið - 03.05.1944, Qupperneq 7

Miðvikudagur 3. mal 1944
MORGUNBLAÐIÐ
7
Áróður kommúnista gegn IHihailovich
BORGARASTYRJOLD er
nú í uppsiglingu í hinu þjak-
aða, særða og ruplaða kon-
ungsríki Suður-Slavanna —
Júgóslavíu — milli Chetnik-
skæruliðanna undir forystu
Draja Mihailovich, hershöfð
ingja, og Partieananna und-
ir forystu Josef Broz, mar-
skálks, kommúnistaforingj-
ans, sem almennt gengur
undir nafninu Tito. Barátta
þessi er hörmuleg, en þó er
hún ekki annað en það, sem
vænta má, bæði í Póllandi
G'rikklandi og öðrum Balk-
an- og Austur-Evrópulönd-
unum. Það er mikilvægt fyr
ir Ameríkumenn að öðlast
rjettan skilning á baráttunni
í Júgóslavíu, því að hún er
sjúkdóhiseinkenni enn djúp-
tækari klofnings í Evrópu. ,
Hv.er er sannleíkurinn um
Mihailovich — manninn,
sem ekki fyrir löngu síðan
var hafinn til skýjanna í
blöðum Bandaríkjanna og í
Hollywood sem tákn mót-
spyrnunnar gegn nazistum?
Er hann aðeins afturhalds-
samur konungssinni eða jafn
vel vinur nazista, eins og
talsmenn Titos vilja vera
láta, eða er hann einn af
frelsishetjunum í erfðasögn-
um Balkanþjóðanna, eins og
miljónir Júgóslava álíta?
Og hver er sannleikurinn
um Tito, fyrverandi króat-
iska málmverkamanninn. —
Því er ekki mótmælt, að
hann er aðalritari júgóslav-
neska kommúnistaflokksins
og barðist eitt sinn sem sjálf
boðaliði í rússneska rauða
hernum. En hann er einn af
erindrekum Stalins, sem ætl
að er að vinna að framgangi
þeirrar fyrirætlunar hans
að gera Balkanlöndin að
rússnesku „áhrifasvæði“,
eða er hann tókn nýrra þjóð-
fjelagsbyltingarafla, sem
styrjöldin hefir leyst úr læð-
ingi og hvarvetna eru að
rísa upp, eins og kommún-
istar fullyrða?
Það er auðveldara að
varpa fram þessum spurn-
ingum en að svara þeim.
Málið var í upphafi óljóst,
en er nú orðið enn flóknara
vegna þess, að málstaður
Titos hefir verið mjög efld-
ur hjer í Bandaríkjunum af
hópum kommúnista og
Soviet-sinnuðum áróðurs-
mönnum eins og t. d. Luuis
Adamic, sem heppnast hefir
að koma Tito í mjúkinn hjá
aðilum í stríðsupplýsinga-
málaráðuneytinu, stríðs-
skipulagningarráðinu og
hluta hins grandalausa al-
mennings. Ti+o hefir einnig
til sinna nöta útvarpsstöð
„frjálsra Júgóslava“ í Tiflis
í Rússlandi og alla áróðurs-
vjel Sovitríkjanna um allan
heim. Allt þetta hefir veitt
honum mikla auglýsingayf-
irburði vfir Mihailovich.
Engu að síður geta þeir,
sem nákunnugir eru Balkan
málum, komist nærri sann-
leikanum í gegnum þoku
mótsagnakendra og oft upp
loginna frásagna.
EFTIR LEON BENNEN
Miklar deilur hafa staðið um foringja júgóslavnesku
skæruhersveitanna, Tito og Mihailovich, sem virðast vera
á öndverðum mciði hvor við annan. Kommúnistar hafa
sjerstaklega gert sjer far um að sverta Mihailovich og
síimplað hann föðurlandssvikara, enda er Tito kommún-
isti og rennur þeim því blóðið til skyldunnar. Höfundur
eftirfarandi greinar hefir þó aðra sögu að segja. Hefir
hann um margra ára skeið kynt sjer málefni Austur-
Evrópu og Balkanlanda og ritað fjölda greina um það
efni. Grcinin er þýdd úr ameríska mánaðarritinu ..The
American Mercurv“.
Fyrri grein
Ágreiningur
Króata og Serba.
JÚGÓSLAVÍA, sem í
stórum dráttum er myndað
af um það bil 8.000.000
Serba, 3.500.000 Króata og
1.500,000 Slóvena, er eitt af
hinum fljótfærnislegu sköp_
unarverkum Versalafriðar-1
ins. Næstum þegar á stofn-
dégi hófst bitur fjandskap-
ur milli meiri hlutans, Serb
anna, og minni hlutans, Kró i
atanna.
Þessar tvær þjóðir eru áf
nær gerólíkum menningar-1
uppruna. Serbar eru grisk- j
kaþólskrar trúar, en Króat-
ar eru rómversk-kaþólskir
eins og Slóvenar. Serbar eru
Balkanþjóð i húð og hár —
harðskeyttir, hraustir og ó-1
sveigjanlegir. Sjálfstæðis-;
andi og þjóðleg eining
Serba hefir eflst í langri og
blóðugri oaráttu gegn tyrk-
neskri stjórn og í - tveimur
Balkanstyrjöldum, en því er
á annan veg farið með Kró-
ata og Slóvena, sem í marg
ar kvnslóðir hafa búið við
austurrísk-ungverska und-
irokun.
í síðustu heimssyrjöld
voru það Serbar einir Balk-
anþjóðanna, sem börðpst
með bandamönnum til stríðs
loka. í næstum tvö ár varn-
aði hin litla Serbía Þjóð-
verjum vegarins til land-!
anna við austanvert Miðj-1
arðarhaf, og galt við það j
starf ægilegar fórnir í þján-
ingum og manntjóni.
Sem þegnar Habsborgar-
anna tóku Króatar upp
nokkuð af siðfágun og kurt-
eisisvenjum keisaraveldis-
ins og hafa altaf skoðað sig
meiri ,,Evrópumenn“ en
Serbana. í næstum tvo ára-
tugi áttu þeir meira að segja
í baráttu gegn „Serbaáhrif-
unum“, Það var eðlilegt, að
Króatar væru einkum and-
vígir einræðisstjórn Alex-
anders heitins, konungs, sem
hafði aðsetur í Serbnesku
höfuðborginni Belgrad og
var að mestu skipuð Serb-
um. Alexander var myrtur
í París af erinarekum Ante
Pavelich, leiðtoga króatisks
nasistafjelagsskapar, sem
kallaður var ,,Ustashi“. ■—
Pavelich varð enda síðar,
fyrir náð nasista,.stjórnandi
sjálfstæðs króatisks ríkis,
sem gekk i Iið með möndul-
veldunum og sagði Banda-
rikjunum og Bretlandi stríð
á hendur.
Mesta eldraun Júgóslavíu
var þann 25. mars 1941. Á
þeim degi gerðist hin þýsk
sinnaða ríkisstjórn Páls,
prins, aðili að þríveldasátt-
málanum. Serbneska þjóðin
var mjög andvig þessari ráð-
stöfunun. Eftir hvatningu
frá Bretum og Bandaríkja-
mönnum gerði júgóslavn-
eski herinn undir forystu
serbneska hershöfðingjans
Simovich, stjórnarbvltingu
að morgni þess 27. mars.
Páll prins var settur frá
vpldum, hinni þýsksinnuðu
rikisstjórn steypt af stóli, og
Pjetur, konungur, sem þá
var sautján ára að aldri, var
settur í hásætið. Júgóslavn-
eska útlagastjórnin, undir
forystu Pjeturs, konungs,
sem áður hafði aðsetur í
London, en nú í Kairo, er
þannig afsprengi andnas-
istiskrar bvltingar með
ensk- amerískum stuðningi
og loforðum. .
Króatar voru ekki
aðilar að stjórnar-
byltingunni.
ÞAÐ ER söguleg stað-
reynd, að Króatar gerðust
ekki aðilar að þessari þjóð-
legu byltingu. Louis Ada-
mic, sem sjálfur er Slóveni
og mjög heitur Króatasinni,
viðurkennir í nýútkominni
bók sinni, „Ættjörð mín“,
að ófarir Júgóslavíu hafi
sennilega „ekki verið með
öllu ógeðfeldur atburður“
hjá mörgum Króötum þeim
og Slóvenum, sem nú eru
helstu foringjar Partisana
Titos. Fjdgismenn Partis-
ana viðurkenna, að'Króatar
hafi drepið „tugi þúsunda
Serba síðan Hitler rjeðist
inn í landið, og sumir áætla
töluna vera hundruð þús-
unda“.
Partisanahreyfingin á ræt
ur sínar að rekja til komm-
únista, óánægðra króatiskra
Ustashi-hópa, skæruflokka,
sem fara ófriðlega um sveit
irnar og kaþólikka, sem fyr-
irlíta hina strangtrúuðu
grísk-kaþólsku Serba. Tito
tók siðar við stjórn þessarar
hreyfinear samkvæmt
beinni skipun frá ,.Al-slavn
esku nefndinni“, sem sett
var á stofn í Moskva. Leigh
White, amerískur blaðamað
ur, sem dvaldi í Balkanlönd
um hina afdrifaríku mán-
uði 1941—42, sagði nýlega:
„Jeg á fyrir mitt levti erfitt
með að gleyma því, að kró-
atisku kommúnistarnir neit
uðu, eins og frönsku komm-
únistarnir, að berjast fyrir
land sitt, þar til Þjóðverjar
rjeðust á Rússland".
Til þess að fá yfirlít yfir
bræðravíg þau, sem nú eiga
sjer stað í Júgóslavíu. væyi
nægilegt að skýra frá því,
að Mihailovich er Serbi og
lögerfðasinni (legitimist)
en Tito er Króati og komm-
únisti. En mvndin er þó enn
margbrotnari en þétta. Balk
anlöndin hafa ætíð verið,
og' eru enn, peð á taflborði
stórveldanna.
Stóra Bretlandi er brýn
nauðsyn að ráða yfir Balk-
anlöndum til þess að vernda
samgöngur sínar á Miðjarð
arhafi við Egyptaland og
fjarstæð. Þjóðverjar skoð
uðu hana sem ábyrgðarlaus
.an ævintýraleik — mjög sjei
kennandi fynr Balkanþjöð-
irnar, en gersamlega árang
urslausan. En í júnímánuði
3941 breyttist þessi skoðun
þeirra. Átök urðu milli hei -
sveita möndulveldanna og
Chetnika, þar sem þúsundir
hermanna börðust á hvora
hlið. „Ekki er Ijóst, hvort
möndulveldin eða Mihailov-
ieh áttu upptökin“, íitar
Adamic, ákafasti talsmaður
Titos í Bandaríkjunum. „En
jeg hugsa, að oft hafi þerm
lent saman af tilviljun“,
bætir hann við. Hann viður
kennir, að Mihailovich hafi
„felt nasista, italska fasista
og quislinga í stórum rstíl**,
og aðaitakmark hans hafi
veríð ,,að búa júgóslavnesku
þjóðina undir þá stund, er
vesturvaldin -— Bretar og
Bandaríkjamenn — væru áð
lokum við þvi búin að gern
innrás í Evrópu“. Júgóslavn
eska stjórnin skipaði Miha-
ilovich hermálaráðherxa, og
gegnir hann enn þeirri
stöðu. Hermálastefna stjóru
ætið á
löndin við austanvert Mið- nákvæmu samræmi viðhen*
jarðarhaf. Rússar hafa ætíð aðaraðgerðir hinna sameín-
ágirnst Balkanlönd sem lyk
ilinn að Dardanellasundi og
tæki til þess að efla áhrif
’ ,sín í Austur- og Mið-Evrópu.
Stalin hefir því aðeins fvlgt
sögulegri stefnu Rússa, er
hann setti á laggirnar al-
slavnesku nefndina með
aðalbækistöð í Moskva og
útibúum í Bandaríkjunum,
Kanada. Suður-Ameríku og
öði'um löndum.
Serbar urðu fyrstir
til að taka upp baráítuna.
ÞANN 27. márs 1941 buðu
miljónir Serba hinni sigur-
sælu stríðsvjel nasista byrg
inn og sögðu Þýskalandi
stríð á hendur, án þess að
hafa hina minstu von um
aðstoð. Winston Churchill
sagði um þessar mundir í
neðri deild breska þingsins,
að „júgóslavneska þióoin
hefði fundið sál sína“. Hitl-
er beitti grimmiiegum hefnd
arráðstöfunum. í dögun
þann 6. apríl 1941 hóf hann
árás, sem lagði í auðn borg-
ir og dalahjeruð Júgóslavíu.
Hinir ítölksu, ungversku,
búlgörsku og króatisku fylgi
fiskar hans aðstoðuðu hann
við hermdarverkin. Eftir
þrjár vikur lá landið í dái,
gersamlega lamað, og að því
er virðist horfið úr hópi
Evrópulandanna.
En þá alt i einu og á furðu
lcgan hátt tók nafn Draja
Mihailovich og afrek Chet-
nika hans að vekja hrifn-
ingu um allan hinn andnas-
istiska heim. Þegar Mihailo-
vich, eftir innrás nasista,
snerist til fjallanna í Monte
negro til bess að skipuleggja
skæruliðasveitir sínar, var
hann aðeins óþektur liðsfor
ingi í júgóslavneska hern-
um. Útlæga stjórnin í Lon-
don vissi lítil deili á honum..
í fyrstu virtist öll hugmynd
in um skærulrðamótspyrnu
uðu þjóða.
Eftir Tehevan-ráðstefm*
Chnrchills, Roosevelts og
Stalins nú fyrir skömmu, lof
aði Anthony Eden, utanrrk-
isráðherra Breta, að Stóra
Bretland myndi veíta Titó
alla þá aðstoð, er það gæti.
Enda þótt þessi yfirlýsing og
ummæli annara breskra og
amerískra embættismanna
væru varlega orðuð,- þá gáfu
þau mjög glögt til kvnna al-
geran stuðning Bretlands og
Bandaríkjanna við hina
spánýju „bráðabirgða-
stjórn“, sem tilkynt var éft-
ir Teheran-ráðstefnuna að
komið hefði verið á fót sem
keppinaut hinnar löglegu
útlæg'u ríkisstjórnar Júgó-
slavíu.
Af Ijverja viðurkendu
bandamenn Tito?
SKÝRINGIN á þvi, aö
rikisstjórn sú, sem Banda-
ríkjamenn og Bretar höfðu
aðstoðað við að koma á fót,
var nir forsmáð og einnig
Mihailovich, sem hingað tit
hafði verið hetja í angum
bandamanna, var sú, „áð
Partisanar eiga í höggi við
mörg þýsk fcerfylki“, þat
sem aftur á móti Chetnikar
virf/ast „ekki hafast neitt
að“. Það, sem gerir þessa
skýrinPU’ erm furðulegii, er,
að Mihailovich hefir aðeins
átt í minniháttar .skærum
við Þjóðverja, en sparað áð-
alherstyrk sinn, samkvæml
ráði breskxa hernaðarráðu-
nauía, sem sendir voru til
hans skömmu eftir að hánn
hafði skipulagt Chetnika-
sveiíir sínar. Sumir þessara
ráðunauta eru enn í bæfci-
stöðvum Mihailovich.
Orsök öeiJunnar milli
Chetnika og Partisana var
næstum- sú sama og mill i
Rússa og vesturveldanna —
Framhald á 8. f.iðu