Morgunblaðið - 06.06.1944, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
I>riðjudagur 6. júní 1944.
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík
Frámkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgSarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands,
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með Lesbók.
Rödd þjóðarinnar
HJER í BLAÐINU hefir að undanförnu oft verið að
því vikið, hver nauðsyn væri að koma á sem víðtækustu
stjórnmálasamstarfi, í því skyni að tryggja að sá fengur,
sem þjóðinni hefir borist upp í hendurnar, fari ekki for-
görðum vegna sundurþykkju og ráðleysis landsmanna
sjálfra.
Þessari skoðun hefir að sönnu lítt verið flíkað í öðrum
blöðum landsins, en þó er það sannmæli, að hún á mjög
rík og vaxandi ítök í öllum stjórnmálaflokkum, og er það
að vonum.
Það er að verða mönnum æ ljósara, að enda þótt fjár-
hagur þjóðarinnar hafi mjög farið batnandi á undan-
förnum árum, hefir þó styrjöldin fært yfir þjóðina marg-
víslegan vanda og meiri en hún hefir áður glímt við.
Almennar vonir standa til þess, að ef við högum okkur
hyggilega, muni lánast að stíga fram úr örðugleikun-
um. En hitt er öllum að verða jafnljóst, að ef við látum
undir höfuð leggjast að beita hinum bestu úrræðum,
muni hinn skjótfengni auður renna út um greipar okkar
fyr en varir. Loks er það nú æ betur að skýrast fyrir
þjóðinni, að í þessum efnum veltur fyrst og fremst á
stjómmálaforustunni og þá jafnframt hver höfuðnauð-
syn það er, að þar rísi ekki hver höndin á móti ann-
ari, heldur sje reynt að sameina kraftana til átaks.
★
Við þessa almennu og auðskildu nauðsyn bætist svo
sú alveg einstaka staðreynd, að hjer hefir að undanförnu
verið stjórn, sem ekki eingöngu hefir reynst gersamlega
máttvana, heldur er hún einnig óþingræðisleg. Þetta eitt
og út af fyrir sig er svo óvenjulegt og óheillavænlegt fyrir-
brigði, að enginn vitiborinn íslendingur getur kinn-
roðalaust til þess hugsað. Þjóð, sem eftir nær sjö alda
baráttu er að endurreisa lýðveldi sitt, þjóð, sem með
rjettu hefir miklast af því, að eiga elsta þing veraldar-
innar, má ekki og getur ekki gjörst ber að því að vera
þess ómegnug að inna af hendi fyrstu og helgustu skyldu
þingræðisins, þ. e. að mynda þingræðisstjórn, einmitt
á sama tíma sem hún er að endurreisa lýðveldið. Og
sannast sagna er slíkt atferli sú höfuðsmán, að það verður
aldrei afmáð.
Þetta skilja íslendingar alment í dag. Það getur hver
sá gengið úr skugga um, sem kynnir sjer skoðanir al-
mennings. En ef einhver er í efa, myndi það sjálfsagt
beina huga hans á rjetta braut, ef hann rendi honum
t. d. til annarar minstu þjóðar heimsins, Færeyinga, og
hugsaði sjer að þeir væru að stofna lýðveldi, en hefðu
þó ekki mánuðum eða árum saman getað komið þing-
ræðisstjórn á laggirnar. Engir ættu að skilja betur smá-
þjóðafyrirbrigðin en við íslendingar. En vafalaust myndu
þó dómar okkar vera harðir um Færeyinginn, ef hann
reyndi ekki skjótlega að bæta úr misbrestunum.
★
Það, sem hjer hefir verið sagt, er rödd þjóðarinnar.
Það er áreiðanlegt. Hinsvegar eru til einstaka hjáróma
raddir sem hamra á því, að það væri „pólitískt glap-
ræði“ að ætla að mynda ríkisstjórn, sem hafi ekki fyrir-
fram náð ítarlegum málefnasamningi. Þessu er því til að
svara, að bæði er nú það, að ekki er úr háum söðli að detta.
En auk þess er áreiðanlegt, að jafnframt sem forðað yrði
frá þeirri hneisu, að stofna lýðveldi án þingræðisstjóm-
ar, eru líkurnar miklu meiri til þess, að hægt yrði að ná
varanlegum malefnagrundvelli, ef flokkarnir eru'á ann-
að borð byrjaðir að starfa saman í sameiginlegri ríkis-
stjórn, heldur en að alt sje látið vaða á súðum eins og gert
hefir verið, og fremur reynt að breikka bilið en brúa.
Það myndi styrkja lýðveldið út á við, að þingið undir-
strikaði einingu þjóðarinnar með samstjórn allra flokka.
Og það myndi auka stórum álit og virðingu Alþingis hjá
þjóðinni, ef þetta tækifæri væri notað til þess að mynda
á ný þingræðisstjórn í landinu.
H. G.
I.
| Grein eftir þennan mikla rit-
höfund í blaðinu Picture Post,
29, jan. þ. á., sem jeg hefi ekki
sjeð fyr en nú, sýnir að honum
virðist styrjöld þessi sem nú er,
benda til þess, að mannkynið
sje ekki einungis á glötunar-
vegi, heldur á barmi glölunar-
innar. Þykir honum sem von
er, mikils við þurfa, ef takast
á að bjarga framtíð mannkyns-
ins. Vill hann að öll ríki jarðar
læri að líta á sig sem tilheyr-
andi einni heild, og geri með
sjer nokkurskonar bandalag. Á
stjörnurnar minnist Wells ekki
í þessu sambandi, eins og hann
hefir þó áður gert, í þeirri sögu
— In the Days of the Comet —
:em jeg hygg að best sje eftir
’iann, og að vísu mjög framúr-
Larandi snildarverk. Er það í
ögunni Halastjarna, sem á
’.kammri stundu gerbreytir svo
il batnaðar öllu mannkyni, að
mt verður að koma á hinni svo
njög þráðu og nauðsynlegu
nannfjelagsumbót. Er í sög-
jnni frá þessu gengið af hinni
nestu snild, en bæði af grein
bessari sem hjer ræðir um, og
iðru sem Wells hefir ritað, má
;já að honum er þetta ekki nein
ilvara, það er ekki annað en
kemtilegur skáldskapur. Hon-
»m kemur ekki til hugar, að
’.etja stjörnurnar á neinn hátt
í samband við hina nauðsyn-
tegu björgun mannkynsins frá
hinum yfirvofandi úrslitavoða.
Og getur það nú að vísu engum
á óvart komið, sem lesið hefir
hina miklu mannkynssögu
hans. Því að þar stendur (s.
25, útg. 1932): „Ef til vill er í
öllum alheimi hvergi til líf
nema á vorri jörð: ((life) is
nerhaps confined to our planet
alone in all the immensity of
space“.
Þarna má segja, að um sje
að ræða nokkurskonar endur-
upptekningu á heimsþröngsýni
miðaldanna, sem ætla mætti, að
líklegra hefði þótt að reka sig
á víðasthvar annarsstaðar en
hjá H. G. Wells._ En ekki er
hann einn um þennan háska-
lega víðsýnisskort. Hinn stór-
frægi heimspekingur og stærð-
fræðingur Bertrand Russel hef-
ir í einhverri bók sinni mjög
líkt að orði komist um þetta
efni og H. G. Wells.
II.
Hve háskaleg slík þröngsini
er, kemur vel í ljós, þegar þess
er gætt, að það er nú einmitt
til stjarnanna sem líta verður,
ef mannkyni jarðar vorrar á að
verða bjargað. Mennirnir verða
að læra að skilja tilgang lífsins
og hve mjög ríður á að breyta
samkvæmt þeim tilgangi. En
þetta getur ekki orðið, ef ekki
verðum vjer aðnjótandi aðstoð-
ar frá lengra komnum mann-
kynjum sem aðrar stjörnur
byggja. Að öðrum kosti verður.
helstefnunni haldið, og skamt
til slíkra tíðinda sem til er að
rekja sögur um ragnarök og
dómsdag. Því að slíkt eru sögur
af úrslitatíðindum, sem gerst
hafa á jarðstjörnum þar sem
mannkyn hefir ekki náð að
hverfa frá helslefnunni.
26. 4.
Helgi Pjeturss.
m
irji óbripa
ÚJ,
*«**♦**•**♦* *•* *«M*M4*
Í
Í
I
I
acjiega Íí^inu
Útiskemtistaður
Reykvíkinga.
ÞEGAR VEL VIÐRAR um
helgar leita Reykvíkingar út úr
bænum. Margir eru svo lásamir
að eiga bíla og aðrir hafa efni á
að leigja sjer bíla til ferðalaga
um helgar. Allmargir bæjarbúar
fara í ferðir Ferðafjelagsins. En
þrátt fyrir alt þetta er meiri
hluti bæjarbúa bundinn í bæn-
um og getur ekki komist út í
náttúruna um helgar.
Það hefir nokkrum sinnum
verið á það minst hjer í dálk-
unum, að mjög væri æskilegt,
að komið yrði upp útiskemtistað
hjer í nágrenni bæjarins, þar
sem bæjarbúar gætu skemt sjer
um helgar. Staðurinn þyrfti að
vera það nálægt bænum, áð all-
ir sem vildu gætu komist þang-
að fyrir litla borgun. Þar þyrfti
að koma upp skemtitækjum og
veitingastöðum og leikvöllum.
Heppilegast væri, ef í sambandi
við þenna stað væri góð bað-
strönd, þar sem Reykvíkingar
gætu „notað sjóinn og sólskinið".
• •
Enginn sjóbaðstaður.
UNDANFARIN 2—3 sumur
hafa Reykvíkingar ekki haft
neinn stað í nágrenninu, þar sem
þeir hafa getað stundað sjóböð.
Fyrir nokkrum árum var það
orðið mjög algengt, að bæjarbú-
ar stunduðu sjóböð, og þegar gott
var veður, mátti sjá hundruð
manna, unga og gamla, stunda
sjóböð í Skerjafirði. Má vera, að
Sundhöllin hafi eitthvað dregið
úr áhuga fólks fyrir sjóböðum,
en þó tel jeg alveg víst, að ef
menn ættu þess kost, myndu sjó-
böð verða almennari en þau nú
eru.
Einu sinni í vetur bar Gísli
Halldórsson verkfræðingur fram
þá hugmynd hjer í dálkunum, að
hita upp sjó með hitaveituvatni
og skýrði hugmynd sína allítar-
lega. Ekki veit jeg til þess, að
neitt hafi verið gert til að koma
hugmyndinni í framkvæmd eða
reyna hana.
•
Frumkvæði f jeiaga
eða einstaklinga.
FYRIR NOKKRUM árum tóku
mjer finst að það ætti að örfa
menn til að hugsa vel um garða
sína með því að veita árlega
verðlaun fyrir fallegustu garð-
ana í bænum.
Það eina, sem vantar er það,
sem við á að jeta, ef svo mætti
segja, en það er fje til verðlauna
Veitinga. Að vísu er hugmyndin
ekki sú, að menn ættu að fá pen-
ingaverðlaun, heldur gripi eða
heiðursskjöl. Þá mætti t. d. hafa
ein verðlaunin flaggstöng og
fána í garð, ef ekki væri til fyr-
ir í garðinum.
Hjer virðist vera tilvalið verk-
efni fyrir Reykvíkingafjelagið,
að beita sjer fyrir verðlaunaút-
hlutun til Reykvíkinga, sem
hafa komið sjer upp fallegustu
arinsgörðunum í bænum.
•
Önnur verðlaun.
EF SLÍKRI verðlaunakepni
yrði komið á hjer í bænum og
hún hepnaðist vel mætti verð-
launa fleiri borgara, sem sýnt
hafa sjerstakan áhuga fyrir útliti
bæjarins. Það mætti til dæmis
verðlauna fyrir hreinlegustu lóð
ir og hús og því ekki að koma
keppni milli bæjarhluta um þrifn
að. Gæti jeg trúað, að ef komið
yrði á verðlauna veitingum, í átt
ina við það, sem að framan er
lýst, myndi það hafa meiri áhrif
én, „hreinlætisvikurnar“ svo-
nefndu, sem sannast sagna hafa
ekki borið of góðan árangur til
þessa.
Þýsk skip um
Dardanellasund
London í gærkveldi: Breska
stjórnin hefii*bofið fram hörð
mótmæli við Tyrkjastjórn,
vegna þess að Tyrkir hafi leyft
nokkrum þýskum skipum að
fara frá Svartahafi til Miðjarð
arhafsins gegnum Dardanella-
sund. Telja bandamenn að
þetta sje ekki leyfilegt að al-
þjóðalögum, jafnvel þótt skip-
in hafi verið afvopnuð, þar sem
Þjóðverjar munu ætla að vopna
fjelög hjer í bænum að efna til þau og nota til hernaðar á Mið
útiskemtana. í Rauðhólum var
komið upp skemtistað, en hann
lognaðist útaf, einkum eftir að
sjálfstæðisfjelögin í bænum
komu sjer upp útiskemtistað að
Eiði, sem varð brátt mjög vin-
sæll. Af óviðráðanlegum orsök-
um varð að leggja niður skemti-
stað sjálfstæðisfjelaganna að
Eiði, en nú mun ekki vera leng-
ur neitt til fyrii’stöðu, að þar
verði haldnar útiskemtanir á ný.
Aðstæður allar að Eiði eru hin
t ar heppilegustu. Staðurinn er
ekki langt frá bænum og hægt er
!að komast þangað bæði á sjó og
] á landi. Við vogana hjá Eiði er
j fallegt og sjóbaðströnd má gera
þar góða með lítilli fyrirhöfn.
Það yrði ábyggilega vel þegið,
ef fjelög eða einstaklingar vildu
hafa frumkvæðið að því að koma
upp góðum útiskemtistað, þar,
eða annarsstaðar í nágrenni bæj-
arins.
•
Verðlaun fyrir faliega
garða.
SKRAUTGARÐAÉ manna hjer
í bænum verða fallegri með ári
hverju og um leið fjölgar þeim
mönnum, sem fá áhuga fyrír að
koma upp fallegum görðum við
hús sín. Ekki þarf að fjölyrða
um, hver bæjarprýði er að falleg-
um skrautgörðum við hús og
jarðarhafi. — Reuter.
502 kyrrsettir flug-
menn.
Stokkhólmi: — Hjer hefir
verið tilkynnt, að hingað til hafi
als 502 amerískir hermenn
verið kyrrsettir í Svíþjóð, eftir
að flugvjelar þeirra hafi nauð-
lent þar, hrapað, eða verið
neyddar til að lenda. — Reuter.
Sfórárásir
á Norður-Frakkiaitd
London í gærkvöldi.
Amerískar sprengjuflugvjelar
frá Bretlandi, um 750 að tölu
hafa í dag haldið uppi árásum
á stöðvar handan Ermarsunds,
aðallega þó Boulogne og Calais.
Á eftir þeim fóru meðalstórar
sprengjuflugvjelar, og gerðu at-
lögur að flugvöllum og ýmsum
öðrum hernaðarstöðvum.
Varnir Þjóðverja voru ekki
miklar og flugvjelatjón mjög
lítið. Ekki var farið í neinar á-
rásarferðir til Þýskalands í dag.
, — Reuter.