Morgunblaðið - 29.06.1944, Blaðsíða 5

Fimtudagui 29. júní 1944
MORGUNBLAÐIÖ
5
f.
Gísli Vilhjálmsson, Akranesi
Fiskibdtakaup og síldarver ksmiðjur
,,Oft er það gott,
sem gamlir kveða“.
í 79. TÖLUBL. Morgunblaðs
ins þ. 13. þ. m. fer Óskar Hall-
dórsson á stúfana, með hug-
leiðingar um fiskibáta og sitt
gamla „hobby“, síldarverk-
smiðjur. Þar eð í grein þessari
kemur fram raunhæf hugsun,
úm framtíð þessa megin at-
vinnuvegar landsmanna, lang-
ar mig til að prjóna neðan við
hana nokkrum hugleiðingum.
Virðist tímabært, að menn
reyni að gera sjer grein fyrir
þessum áðstæðum, í fullri al-
vöru, því engum dylst, að nauð
synin er brýn og úrbætur senn
í eindaga. Þetta er og því frem-
ur, að það, er ennþá hefir heyrst
opinberlega um þessi mál, að
mestu er moldviðri, okkar al-
kunna nefndakukl og skipulags
þvæla, sem setur náklukkna-
hljóm fyrir eyru hvers alvar-
lega hugsandi manns.
Það skal fúslega viðurkent,
að innlendar skipasmíðar og að
staða til þeirra, eru nauðsyn,
til viðgerða, og einnig væri
æskilegt að þessi innlenda iðn
geti tekið allar okkar nýbygg-
ingar. Hvað verklag áhrærir er
hún í besta lagi hæf til þessa.
Margir ísl. bygðir bátar eru
mjög vandaðir og bestu skip, en
álla velvild má kaupa of dýru
verði.
★
ÞAÐ hygg jeg, að allur fjöld-
inn af reyndari útgerðarmönn-
um sje okkur Ó. H. sammála
um að tæplega væri giftusam-
legt fyrir framtíðar afkomuna,
að endurnýja fiskiflotann ein-
vörðungu eða mestmegnis með
ísl. nýbyggingum, það sýnir
hve fáir slíkra manna hafa ráð-
ist í nýbyggingar undanfarið.
Þó hygg jeg, að flestir þessara
manna vildu fórna nokkru til
að styðja innl. skipasmíðar. En
bilið er alt of breitt milli verðs
og afkomuútlits „noi'mal tíma,
mun ekki alls fjarri, að ofaukið
sje núlli aftan við tölu þá, er
talist gæti skynsamlegt verð.
Hinsvegar eru raddir þær og
samþyktir, sem heyrst hafa frá
skipasmiðum og iðnaðarmönn-
um yfirleitt, mjög svo skiljan-
legar og síður en svo, að ástæða
sje að álasa þeim, þeirra vegna.
Hver vill sinum tota fram ota,
og hjer eru þeir að verja af-
komu og atvinnu sína, og er
ekki venja hjer, upp á síðkast-
ið, að nema neitt við nögl sjer
í þeim efnum. Auk þess hefir
iðnaðarstjettin yfirleitt ekki
farið varhluta af þeim nokkuð
almennu skoðunum, að alt eigi
áð verðbæta og vernda hjer á
landi, hið opinbera eigi að
subbast í öllu og bruðla út fjé
í alt og aila. í raun og veru
þýðir þessi styrkjakrafa, að
þeir, sem erja fiskimið okkar
til sjós og lands, skuli skaffa
öllum hinum „brauð og leiki“,
því það er okkar einasti at-
vinnuvegur, sem gefur raun-
veruleg útflutningsverðmæti, þ.
é. gefur af sjer meira inn í
íandið en til hans er varið út úr
landinu.
Var auðvitað mál, að þegar
hið opinbera fór að bjástra við
að styrkja fiskibátakaup, að'
einhverjir gæfu sig fram, sem
vildu tileinka sjer styrkinn, og
á þetta ekki einvörðungu við um
skipasmíðastöðvarnar. En fari
svo, að það verði ofan á, er
það þá ekki rangnefni að kalla
það styrk til fiskibátakaupa,
vonandi gera þeir, sem valdið
hafa, sjer fulla grein fyrir því.
-V
VIÐVÍKJANDI innfl. tolli á
skipaefni og vjelum, er einsýnt
að vor kæra löggjöf verður að
bíta í það súra epli, að sleppa
þeim. Enda mun örðugt að
verja, að það er hið argasta
gerræði að tolla nauðsynjavör-
ur sinnar eigin útfl. framleiðslu,
svo sem veiðarfæri, skipaefni,
skipavjelar og fleiri nauðsynj-
ar framleiðslunnar. Jafnvel að
tolia sínar eigin útfl.-vörur er
óverjandi. Mun slíkt lítið gert
meðal annara þjóða, nema um
vöru sje að ræða, sem talist get
ur alger óþarfa vara eða at-
vinnuveg, sem viðkomandi
þjóð er lítið um.
Afljetting tolla mun gera ísl.
skipabyggingum mun hægara
fyrir. Væri óskandi að það
reyndist nóg, til að gera þær
samkepnishæfar. Hinsvegar ef-
ast jeg um, að það væri nándar
nærri nóg.
Alt verður þetta að byggjast
á hagrænum grundvelli, gagn-
vart afkomu væhtanl. skipa og
sjer í lagi, að hverju verður
þjóðinni minst útgjöld út úr
landinu. Dæmi munu til, frá
árunum fyrir stríðið, þegar
gjaldeyrisbrjálæðið hjer var í
blóma, að inn í landið var keypt
hráefni til iðnaðar, fyrir hærri
upphæð í erl. gjaldeyri, heldur
en hægt var að fá sama magn
af fullunninni, að minsta kosti
jafn góðri vöru, fyrir sama
magn og hægt var að vinna_úr
hráefninu. Þetta var til að
styrkja innl. iðnað, að sagt var.
Þannig lagaður styrkur verður
landsfólkinu aldrei annað en
hefndargjöf, ekki síst ef um
nauðsynjar framleiðslunnar er
að ræða.
Vonandi förum við ekki aft-
ur inn á slíkar brautir, að af-
lokinni þessari styrjöld. En færi
svo, að við sjálfir hefðum ekki
vit eða gæfu til þess, er ekki
*
ólíklegt, að aðrir, okkur sterk-
ari, vildu hafa þar hönd í
bagga, ef marka má öll sam-
tökin og umtalið um: Viðskifta-
frelsi milli þjóða, persónufrelsi
og alþjóða samstarf.
★
UM SKIPASMÍÐAR fyrir
okkur í Svíþjóð er ekki nema
gott eitt að segja, ef veroið
væri skaplegt. Svíar byggja
mjög vönduð og sjóhæf fiski-
skip. Reynsla okkar af sænsk-
bygðum skipum er góð. Vjel-
arnar þær bestu, sem hingað
hafa komið, að sliti og öryggi,
auk þess að í þessu stríði hafa
þær margar verið endurbættar
á ýmsan hátt, um sparneytni og
einfaldleika. Einnig alt fylgifje
skipa þaðan einfalt, vandað og
meðfærilegt fyrir fiskimenn.
En verðið, kr. 5.000.00 pr.
brúttólest (dw.), herra trúr,
hver getur starfrækt slík fiski-
skip með hagnaði, þegar niður
í öldudal eftir-stríðs-áranna
kemur og þá fyrst gætu skip
þessi verið komin í gagnið.
Annars gæti nú hugsast, að
þetta verð væri flumbruleg á-
ætlun orðin til í stjórnarskrif-
stofum hjer og í Svíþjóð, eða
þá óskalisti sænskra skipa-
smiða, sem víst hafa þann
mannlega veikleika, að vera
nökkuð dýrt seldir, sje þeim
gefið sjálfdæmi. Jeg hef ástæðu
til að halda, að hægt sje að
semja um byggingu í Svíþjóð
á 40—90 tonna eikarbátum,
með ca. 3 héstöflum á tonn, fyr
ir 1700.00 sænskar kr. pr.
brúttólest, þ. e. ísl. kr. 2.635,00.
Byrðingur, bönd og annar frá-
gangur samkv. kröfum ísl. rík-
isskoðunar. Annar útbúnaður
og fylgifje samkvæmt sænsku
haffærisskírteini, sem sist
er lakara en kröfur okkar
um þessa hluti. Við þetta
verð kæmi svo uppsigling og
ef til vill smíðaeftirlit. Annars
getur verið töluvert mismun-
andi, að hvaða samningum hægt
er að komast í hverju einstöku
tilfelli, hærra eða lægra, eftir
ástæðum og lagi.
Mjer fyrir mitt leyti finst
jafnv. þetta bátaverð ískyggi-
lega hátt. Man jeg þá tíð, um og
fyrir 1930, þegar jeg var gagn-
kunnugur fiskibátabyggingum
í Noregi og Svíþjóð, og hafði
einnig afskifti að nokkrum slík
um samningum, að verðið, sem
þá var gjarnast verið að þjarka
um, lá öðru hvoru megin við
þúsund Norðurlanda-krónur
pr. brúttólest, fyrir sambæri-
lega báta. Þó er það mála sann-
ast, að flestum reyndist nógu
örðugt, bæði hjer og þar, að
láta báta með þessu verði bera
sig. En hvernig hefði viðhorfið
verið, hefði stofnkostnaður ver
ið margfaldur. Auðvitað voru
þá mjög þröngir tímar með af-
urðaverð, en verður það ekki
einmitt þegar þessir bátar gætu
komið í gagnið. Það þarf meira
en meðal bjartsýni til að trúa
þvi, að ekki komi geysi verð-
fall og sölukreppa, eftir þessum
ósköpum, sem nú ganga á í
heiminum. Er ekki ástæða til að
vænta, að komið geti verðlags-
lágmark, sem er óþekt eftir
1914.
ÞAÐ ER ekki ófyrirsynju
hjá Ó. II., að benda á í sam-
bandi við skipakaup, hvernig-
fór fyrir mörgum í lok síðasta
stríðs. Þegar það varð óum-
deilanlega mörgum stór á-
vinningur, að kaupa sig frá
byggingafsamningum, með
digrum sjóðum, móti því að
vei’ða að taka við þeim og
reka þau á „normal“ tímum,
með stríðsstofnkostnaði.
Að öðru leyti, geta hjer
komið til greina mörg sjónar-
mið. T. d. að fiskiskipaþörf
okkar sje orðin svo brýn, að
við verðum að afla okkur
þeirra, hvað sem þau kosta,
án tillits afkomuskilyrða rekst
ursins, nje hags þeirra manna
eða fjelagsheilda, sem í þau
Iégðu fje. Að þessár skipabygg
ingar væru hliðstæðar íbúð-
arhúsabyggingum. Þar knýr
bráðnauðsyn til íramkvæmda,
þótt fæstum dyljist, að þess-
ar íbúðir eru oíviða öllum
öðrum ien hátekjumönnum á
„normal' ‘ -tímum. Stofngjald
hærra en heilt húsverð venju-
legra tíma, og árleg afborgmi
í 30—40 ár á 150—200 krón-
ur á mánuði íyrir smáíbúð.
Hjer er berlega hurðarás um
öxl reistur öllum venjidegum
verka- og launamönnum, mið-
að við venjul. „normal' ‘ á-
stand, með sama peningaverði
og okkur er gjarnt að hugsa
okkur nú. En húsin eru kom-
in og vinna sitt hlutverk, að
bæta úr íbúðarvandræðunum,
og' einhver nýtur góðs af því,
hvað sem um rjett greiðslu-
skil kann að verða hjá þeim,
sem upphaflega keyptu. Frá
þessu sjónarmiði sjeð, finst
mjer afsakanlegt að kaupa dýr
fiskiskip, því lífsnauðsyn eru
þau fyrir" atvinnulíf okkar,
éngu síður en íbúðarhúsin.
Cíetur þá einnig verið rjettast
að ' byggja þau hjer heima,
þó verðið sje afskaplegt. Þó
því aðeins, að aðkeypt efni
sje ekki hærra en fullsmíðuð
erl. skip.
Víst getur þetta verið gott
og blessað, þegar búið er að
sleppa beislinu frarn af öllu,
en meðan við erum enn að
reyna að hugsa á hagrænum
grundvelli og af ábyrgðartil-
finningu gagnvart sjálfum
okkur og öðrum, er bitinn ó-
neitanlega nokkuð örðugur að
'spcrðrenna.
EF TIL VILL erum við svo
langt út á refilstigum dýrtíð-
ar og verðbólgu, að vonlaust
sje við að ráða með skynsam-
legum aðgerðum. Best sje að
hamstra og draga í þjóðai’-
búið, allt sem að gagni má
koma síðar, kosti hvað það
kosta vill. Láta skuldadagana
eiga sig. Hespa svo vandan-
um fram af sjer, þegar þar að
kemur. T. d. með algeru geng-
isfalli núverandi peninga, þ.
e. ganga með ráðnum huga í
„inflation", þetta hafa aðrir
gert á undan okkur. Ekki hef-
ir þó þetta ráð þótt >,fair“ og
marga saklausa mvndi það
hitta óþægilega. og tæplega
ganga ganvart erh kröfum.
enda vafasamt að það sje
neitt þjóðráð lengur.Einhverja
stefnu verður að taka í þessti
nauðsynjamáli nú þegar. Ó-
líklegt. finst mjer, að okkar
gamla kreppulána- og skuldá-
skila fargan verði aftur reynt
til þess mun baggahallinn
verða of mikill, og síst, er það
heiðarlegra, en gengisfa.il.
Ó. II. teltir 100 íiskibáta.
hæfilega aukni.ngu, mun bað
varla ofílagt. Megínþorri
•báta okkar eru gamlir og
■margir affarafje, Þó hygg jeg
vjelaþörf okkar ennþá meiri.
Þær eru annaðhvort gamlar
og mjög slitnar, eða þær sem,
nvrri eru, af þannig gerðum,
að ólíklegt er, að ekki þurfi
að endurnýja þær fljótlega,
ef til vill eiga þær flestar
ekki lengri aldirr framundan,
en gömlu rokkarnir.
SVO ERU það síldarveik-
smiðjurnar hans Óskars, 30
þús. mála dagvinsla, minna
mátti ekki gagn gera. Ekki get,
jeg verið þar á sama máli, þó
skal það ekki vjefengt, að IOO
nýjum bátum og líku síldar-
magni og verið hefir nú ea. 'li>
ára skeið, að nægilegt yrðý
ifyrir þær að vinna, en hve
lengi varir slíkt stórfiskitíma-
bil, Hvað kostar dauðrekstur
þeirra og hinna, sem fypir
eru, þegar síldveiði aftur fer
aö tregast. Er hyggilegt að
leggja nokkra miljónatugi í
þetta nú?
Er ekki betra að bíða Óskar
sæll ? Sjá hverju fram vindur,
þörfin er ekki svo b'ryn. Nú
eigum við allverulegan verk-
smiðjukost, en vantar hins-
vegar reynslu um hvern%
bera sig, þegar alt kanst í
samt lag. Ó. H. Hlýtur að
muna þá tíð, að verðmæti.
(raunverulegt) síldarmáls var
ekki yfir 4 til 6 krónur,, að
f í' á dr e gnum vin slukostn a ð i,
sem þá var elíki sambærilegor
við það, sem nú er, auk
að verksmiðjurnar, sem þá
voru reknar kostuðu ekki
nema lítinn hluta, móti þeim,
sem' nú yrðu bygðar. Er á-
stæða til að vænta, að verð á
verksmiðjuafurðum verðv
hæi-ra eftir þetta stríð, en það
var fyrir ca. 10—15 árvrmf
Eigum við ekki að bíða og
sjá hve mikið verður raun-
verulegt verð vinslusíldar til
fiskiskipa, þegar þar að kem-
ur. Bje það hagkvæmt, getum
við fljótlega aukið verksmiðj-
urnar, fari hinsvegar svo, að
mikill hluti verðmætisins fari
í vinslukostnað, langar víst
engan til að fiska fyrlr vetk-
smiðjurnar, þó þær væru upp-
komnar.
★
ÞETTA breytir þó ekki
þörfinni fyrir fiskibátana, það
er hægt að láta suma þeirra
gera annað, en að fiska
bræðslusíld. En meðal annara
orða hafa allir okkar fram-
fara-búmenn gleymt síldar-
söltun og framtíð hennar. Sá
atvimiuvegur var bó lengi
drýgstur fyrir fólkið í lamii,
að minsta kosti, sjerstaklega
kvenfólk og unglingar. Mur»
ekki r.jett fyrir okkur að
reyna að halda bonum vak-
andi. Það var og verður sú
framleiðsla okkar, sem víð-
astan hefir markað. .Teg álít
að við höfum ekki efni á að
trassa þenna atvinnúveg nið-
nr, hvorki gagnvart fiskirlota
okjkar eða verkaíolki. eu
þannig gæti farið, ef. við ekki
reyndum að halda okkar að-
stöðu þar, aðrír koma fljót-
lega á þann vettvang þegar
um hægist. Ef til vill yrði eft-
irróðuriim okkur örðugur. ef
við hefðum slept því rúmi á
þeim mörkuðum, sem við
,skipuðum áður.
Akranesi, 17. apríl 1944. ■
Gísli Vilhjálmsson. *