Morgunblaðið - 07.07.1944, Blaðsíða 7

Föstudaginn 7. júlí 1944
IÍOE GUNBLAÐIÐ
1
S I B E
SÍBERÍA er hinn mikli risi,
sem nú er að vakna af svefn-
móki sínu. En risi þessi hefir
vaknað svo snögglega til lífsins,
að heimurinn hefir ekki veitt
því eftirtekt — og allra síst
Hitler. Það er vegna þessarar
vanþekkingar, að Hitler og tals
menn hans hafa átján sinnum
tilkynt, að rússneski herinn
væri svo illa út leikinn, að hann
gæti aldrei náð sjer aftur.
En meðan Hitler hjelt sigur-
inn hátíðlegan, söfnuðu Rússar
í leyni saman skriðdrekum og
flugvjelum, fallbyssum og skot
færum, brauði og kjöti og her-
mönnum — frá Síberíu. Þegar
þýski herinn stóð við borgar-
hlið Moskvu, beitti Stalin gegn
þeim allri orku Síberíurisans
og veitti Þjóðverjum þungt
högg.
Sama máli gegnir um orust-
una um Stalingrad. — Óður
vegha ófara sinna á Moskvavíg
stöðvunum ákvað Hitler að taka
Stalingrad, hvað sem það kost-
aði. Hann hafði boðað öllum
heiminum það, að ekkert jarð-
neskt vald gæti hrakið her sinn
úr iðnaðarborginni miklu við
Volgufljót. Stalin var þögull. —
Rússnesku blöðin voru þögul.
En í Síberíu var unnið dag og
nótt. Ekkert þýskt eyra heyrði
gnýinn þaðan, og ekkert þýskt
auga sá, hvað þar var að ger-
ast. En þegar nægílega mikið
af hergögnum hafði verið flutt
frá Síberíu, hóf rauði herinn
sókn og innikróaði 300.000
manna þýskan her í járngreip-
um sínum. Varð þýski herinn
þarna fyrir því mesta tjóni,
sem hann hefir nokkru sinni
orðið fyrir.
Síbería á hina sömu hlutdeild
í sigrum rússneska hersins síð-
an. Bandaríkin hafa látið Rúss-
um feykimikla hjálp í tje, en án
Síberíu gætu Rússar á engan
hátt unnið styrjöldina. Slíkt er
mikilvægi landsins, sem heim-
urinn hefir hingað til einungis
skoðað sem hálfgerða eyðimörk
og fanganýlendu.
Upphaf sögu Síberíu-
SAGA Síberíu er einhver
merkilegasta saga vorra tíma.
Árið 1581 fór Kósakkaútlagi,
Yermak að nafni, ásamt aðeins
1.681 Kósakka til Síberíu og
lagði undir sig Tartararíkið, er
þar hafði verið komið á fót. •—
Yermak druknaði í Irtysfljóti,
en rússnesku keisararnir full-
komnuðu það verk, sem hann
hafði hafið. Síbería varð rúss-
nesk hjálenda.
Öldum saman hafa rússnesku
keisararnir eingöngu haft á-
huga á Síberíu vegna skinn-
anna þaðan. Af þeim sökum
gerðu þeir landið að fanganý-
lendu. Á nítjándu öldinni einni
voru ein miljón útlaga sendir
til Síberíu. En æfintýri og auð-
æfi landsins lokkuðu vísinda-
menn og fjárgróðamenn til Sí-
beríu. Svo var Siberíujárnbraut
in lögð í lok aldarinnar. Nokkr-
ar miljónir landnema hjeldu þá
með búslóð sína frá hinum yf-
irfyltu hjeruðum Rússlands og
settust að í Síberíu.
Nokkrum árum áður en styrj
öldin braust út, fór jeg til Sí-
beríu frá Moskvu. Er jeg kom
að Úralfjöllum, sá jeg klett
einn mikinn. Annars vegar var
RIA O G STYRJÖLD I N
Eftir Maurice Hindus
Menn furðar enn á því, hvaðan öll sii geysilega
orka, sem Rússar hafa getað beitt í þessari styrjöld,
hefir komið. En sigurvinningar Rússa eru ekki hvað
síst að þakka hinu stórkostlega landflæmi handan
Uralfjallanna — Síberíu. I eftirfarandi grein er í
stórum dráttum lýst sögu þessa framtíðarlands og
framlagi þess til styrjaldarinnar — Greinin er
dálítið stytt í þýðingunni.
á hann letrað: „Hjerna megin
er Evrópa“, en hinsvegar.
,Hjerna megin er Asía“. Þarna
byrjar Síbería og hún nær yfir
alla Norður-Asíu, fimm þúsund
mílur til austurs. Austur-Sí-
bería er ein sjö sinnum stærri
en Japan. Öll Síbería er þrisv-
ar sinnum stærri en Evrópu-
hluti Rússaveldis, og einum og
hálfum sinnum stærri en Banda
ríkin. Stóra-Diamede-eyja, er
Rússar eiga, er aðskilin með
eiinúngis fárra mílna breiðu
sunai frá Litlu-Diamede-eyju,
sem Bandaríkin eiga. Á þess-
ari miklu flugvjelaöld, er Sí-
btría nú þegar orðið eitt mik-
ilvægasta nágrannaland Banda
ríkjanna og Kanada.
#
Síbería er ein mesta auðlind
heimsins. Þar eru meiri skóg-
ar en í öllum öðrum löndum
Asíu og allri Evrópu samanlagt
— hundrað miljónir ekra af
aldagömlum trjám. Einnig eru
þar miljónir ekra af landi, sem
er alveg eins sljett og frjósamt
og akuryrkjuhjeruð Ukrainu
eða Iowa.
Náttúruauðæfin eru stórkost-
leg.
í SÍBERÍU er ýmsar. af
stærstu ám jarðarinnar — Ob,
Yenisei og Lena. Rússland er
eitt mesta gull- og platínufram
leiðsluland jarðarinnar og næst
um allt gullið og platínan koma
frá Síberíu. Rússlands er einn-
ig eitt mesta loðskinnafram-
leiðsluland heimsins, og bestu
loðskinnin koma frá Síberíu. •—
Fiskimiðin við Síberíu eru
heimskunn.
Rússneski landfræðingurinn
Mihailov sagði, að kolanámurn
ar í Krasnoyarsk og Kuznetsk
gætu einar fullnægt kolaþörf
heimsins í þrjú hundruð ár. —
Grasið í Síberíu er svo nær-
ingarmikið, að danskir bændur
sem settust þar að í lok síð-
ustti aldar, staðhæfa. að smjör-
innihald mjólkurinnar þar sje
meira en í danskri mjólk.
Þar sem náttúruauðlindir
Síberíu eru svo geysimiklar,
hefir landið hvað eftir annað
bjargað Rússlandi á örlaga-
stundu. Þegar Þjóðverjar á
fyrstu mánuðum Rússlands-
styrjaldarinnar tóku hina
miklu járnvinsluborg Ukrainu.
Krivoi Rog, voru þeir sann-
færðir um það,' að rússneski
járniðnaðurinn myndi nú ekki
lengur megna að birgja rúss-
neska herinn að nauðsynlegum
vopnum og skotfærum. — En
þeir gleymdu Síberíu. Úr hinum
miklu járnvinsluborgum Úral-
hjeraðanna og Síberíu- rann
stöðugur straumur af- stáli.
Sama máli gegndi um alú-
miníum, sem er ómissandi við
flugvjelaframleiðsluna. Eftir að
Þjóoverjar höfðu lagt undir sig
alúminíumverksmiðjurnar í
Leningrad og Úkrainu, voru
þeir sannfærðir um það, að ftug
vjelaframleiðsla Rússa væri bú
in að vera. Bandaríkin fluttu
í skyndi til Rússlands allt það
alúminíum, sem þeir máttu án
vera, en það var ekki nóg. ■—
Rússneskir jarðfræðingar fundu
nýjar námur í Úralfjöllum, og
ekki leið á löngu þar til Rússar
höfðu aukið alúminíumfram-
leicslu sína frá því sem áður
var.
Demantskrvstallar eru mjög.
nauðsynlegir við olíuleit, fram-
leiðslu silkis í fallhlífar, fram-
leiðslu flugvjela, skriðdreka og
gúmmí. I Rússlandi hefir aldrei
’.’erið kunnugt um birgðir þess-
ara steina. Árið 1829 fann rúss-
neskur gullleitarmaður af
hreinni tilviljun fyrstu kryst-
alla þessarar tegundar í Úral-
fjöllum. Síðar var leitað víðs-
vegar um Úralfjöll og fjöll í Sí-
beríu að fleiri krystöllum, en sú
leit reyndist árangurslaus.
í upphafi styrjaldarinnar
hófu rússneskir jarðfræðingar
af miklu kappi leit að demants-
krystöllum víða um Síberíu, og
nú fyrir skömmu var tilkynt,
að síðasta hálft annað árið
hefðu fleiri krystallar fundist
í Síberíu en öll 129 næstu árin
á undan.
Rússar vita ekki sjálfir enn
um öll auðæfi Síberíu. Hundr-
uð vísindamanna vinna að stað
aldri að því að leita nýrra auð-
linda. Eftir því sem nú liggur
fyrir, er olían eina efnið, sem
lítið er af í Síberíu. Hún er
mjög auðug af málmefnum. —
Það eru þessi málmefni og
timbrið frá Síberíu, sem gert
hefir rússnesku stjórninni kleift
að koma á fót risavöxnum stál-,
vjela- og vopnaiðnaði síðan
1928. í þungaiðnaði stendur Sí-
bería nú þegar miklu framar
öllum þjóðum Asíu — Japan
meðialið.
Loftlagið í Síberíu.
VEÐRÁTTAN í SÍBERÍU er
mjög erfið, einkum þegar kem-
ur norður fyrir skógabeltið. En
í mið- og suðurhjemðum lands
ins, þar 0 sem flestir hinna
tuttugu og fimm miljóna ibúa
hafast við, er hægt að beita
kúm og sauðfje fimm mánuði
ársins. Það eru oftast ekki
nema tvær árstíðir — sumar og
vetur. Samt er það svo, að jeg
þekki jafnvel ekki heitari sum-
ardaga í Texas en eru í Chita.
skammt frá landamærum Man-
sjúríu. Næturnar eru venjulega
kaldar.
Jeg mun aldrei gleyma undr-
un minni, er jeg kom til smá-
bæjarins Tiumen. Þegar jeg1
steig út úr lestinni, var mjer
heilsað af hóp bændakvenna,
drengja og stúlkna, sem seldu
hveitibrauð. hunang, vilt kirsu
ber og dýrðlega blómvendi. —
Það, sem jeg hafði lesið um Sí-
beríu, hafði aldrei komið mjer
til þess að setja hana í sam-
band við blóm og ávexti. Samt
er hún bæði fræg fyrir blóm
og hunang, einnig fyrir sveppi
og margskcnar berjategundir.
Síbería er mesta brauðnáma
Rússlands — næst Ukrainu. Sí-
beríuhveitið er heimsfrægt. I
Síberíu er einnig ræktaðir hafr
ar, bygg og rúgur. Mestur hluti
matvælanna handa rauða hern
um kemur frá Síberíu — ekki
aðeins hveiti og grænmeti. held
•
ur einnig kjöt, því að Síbería
er mikið naulgriparæktarland.
Styrjöldin heíir hraðað mjög
ræktun landsins og eflingu i.ðn-
aðarins. Árið 1941 voru fjórar
miljónir ekra af nýju landi
teknar til ræktunar. Vjelaverk-
stæði, vopnaverksmiojur, flug-
vjelaverksmiðjur og orkuver
hafa verið reist hvert af öðru
af sjerstökum verkfræðinga-
sveitum.
Iðnaðurinn í Síberíu hefir
einnig stórlega aukist við það,1
að verksmiðjur hafa verið flutt
ar þangað frá Rússlandi. -—
Skömmu eftir orustuna um
Leningrad, heimsótti jeg hina
fyrverandi höfúðborg Rússa-
veldis. Jeg kom í Putilov verk-
smiðjurnar, sem um langan ald
ur hafa verið frægustu vjela-
verksmiðjur Iandsins. Forstjór-
inn skýrði mjer frá því,- að all-
ur þorri verkafólks og vjela
hefði verið fluttur til Síberíu.
Þar hefir verksmiðjan verið
stórlega stækkuð og framleiðir
nú mest af öllum verksmiðjum
Rússa.
Ibúar og daglegt Iíf í Síberíu.
ENGINN veit, hversu margt
fólk hefir flutt til Síberíu síð-
an árið 1941. Næstum hver
maður, sem jeg hitti í Moskvu,
átti einhvern ættingja þar. —
að mun varlega áætlað, að
4.000.000 manna hafi flutt
þangað. Fnn liggur fólksstraum
ur þangað, og það er vafamál,
hvort þetta fólk flytur aftur til
Evrópuhluta Rússaveldis því
að Síbería þarfnast miljóna
landnema.
Síðan árið 1928 hefir mikið
verið gert að því að hvetja fólk
til þess að flytja til Síberíu.
Síberíujárnbrautin hefir verið
gerð tvíspora, en þar sem járn
braut þessi liggur mjög skamt
frá Mansjúríulandamærunum,
var ekki auðvelt að vernda
brautina fyrir árásum, eink-
um á styrjaldartimum. Var þvi
fyrir nokkrum árum byrjað að
leggja nýja járnbraut nokkru
norðar. Margir nýir þjóðvegir
hafa verið lagðir, en rússnesk
stjórnarvöld hafa skýrt frá
legu fæstra þeirra. Engin þjóð
varðveitir hernaðarleyndarmál
eins vandlega og Rússar, og
vegna undangenginna árekstra
við Japana, hefir flutningakerf
ið í Austur-Síberíu verið tal-
ið mjög mikilvægt hernaðar-
leyndarmál.
En vjer vitum, að á hinu
tveggja máriaða langá heims-
skautalandasumri sigla skip
eftir vel kortlögðum leiðum ýf'
ir Norður-íshafið. Þetta er ein
augljósasta staðreyndin um þá
miklu viðleitni Rússa að mynda
nýtt veldi í löndum þeim, sem
Vilhjálmur Stefánsson kallaði
,,heimsskautslöndin unaðslegu“
— Skip sigla fram og aftur
milli Kyrrahafshafna og Ev-
rópuhafna og einriig að og frá
mynni hinna miklu fljóta Sí-
beríu. Á vetrum er flutt eftir
fljótunum á sleðum, sem drátt-
arvjelar draga.
- Flugsamgöngur eru einnig'
miklar í landinu. Enginn út-
lendingur veit þó, hversu mikl-
ar þær éru — og Rússaar vilja
ekki skýra frá því. Oðru hverju
hafa þeir þó gefið til kynna, að
þeir hafi ekki látið stríðið í Ev
rópu írufla flugsamgöngur um
heimsskautlöndin. Eftir stríð
mun Síbería verða aðalþjóð-
brautin milli Ameríku og Rúss-
lands. I góðu flugveðri mun
verða auðið að fljúga á engu
lengri tíma milli Moskvu og
Chicago en ferðast með járn-
braut milli New York og San
Franciskoo.
Síberíubúar lifa engu mun-
aðarlífi. Á þessu stigi þróunar-
innar í landinu verða íbúarnir
daglega að búa við erfið kjör
og færa fórnir. Enda þótt mat-
ur sje þar betri en í Evrópu-
löndum Rússa, þá er þar engu
minni skortur á fatnaði og öðr-
um nauðsynjum. En vei hverj-
um þeim, sem heldur því fram
við innborinn Síberíubúa að
land hans sje ,,enn ósiðment-
að“.
Hvergi er rússneska átthaga-
stoltið meira áberandi en í Sí-
beríu. Það er þýðingarlaust að
halda því fram við innfæddan
Síberíubúa að hunangið og
blómin í hinni sólríku Georgíu
sje betra og fegurra en í landi
hans. Hann mun ekki trúa því.
Það er jafngagnslaust að skýra
honum frá því, að stúlkurnar í
Ukrainu og Kósakkabygðunum
sjeu fegurri en Síberíustúlkurn
ar. Hann verður ekki einu sinni
vondur — heldur bara hlær
hann og bíður manni að koma
heim í þorpið hans og sjá stúlk
urnar þar.
Finnar ræða norræna
samvinnu.
Stokkhólmi: Fyrir nokkru
var stúdentamót í Uppsölum,
og var þar lesin yfirlýsing frá
finska stúdentasambandinu,
þar sem tekið er fram að Finn-
ar skilji mæta vel þá örðug-
leika sem nú sjeu á norrænni
samvinnu. „Vjer finskir stú-
dentar viljum mæta stúdentum
frá öðrum Norðurlöndum, sem
vinum og virðum alla þá, sem
eins og vjer sjálfir, berjast fyr
ir frelsi og' framtíð ættjarðar
Herútboð meðal Frakka
í Bretlandi.
LONDON í gærkveldi: Franska
stjórnarnefndin í London hefir
birt herútboð til allra Frakka,
sem búsettir eru í Englandi. —
Þeir, sem herskyldir eru sam-
kvæmt þessari auglýsingu eru
liðsforirigjar úr varaliði Frakka
og allir aðrir hérskyldir Frakk-
ar af herskýlduárgöngunum frá
1934 til 1944. — Reuter.