Morgunblaðið - 11.08.1944, Blaðsíða 5

Föstudag-ur 11. ágúst Í944.
MOROUNBLA810
5
Viðhorf í dýrtíðarmálun um II:
Samstaif eða bardtta um þjóðskipulag?
Eftir Ólaf Björn.sson. dósent
I SIÐUSTU GREIN minni
leitaðist jeg við að sýna fram
á það, að knýjandi nauðsyn
bæri til þess að dýrtíðarmálin
verði tekin föstum tökum þeg-
ar í stað. I þessari grein og
þeirri næstu verður rætt nokk-
uð um skilyrði þess að þau
megi leyast og ráðstafanir, er
til greina gætu komið.
Ekkert myndi skapa slíkri
lausn hagstæðari skilyrði en
það, ef stjórnmálaflokkarnir
gætu komið sjer saman um ein
hverjar ráðstafanir gegn áfram
haldandi verðbólgu og beittu
áhrifum sínum til þess að slík-
ar ráðstafanir mættu ná til-
gangi sínum. Aðalskilyrðið fyr-
ir því að slíkt samstarf sje hugs
anlegt, hlýtur þó að verða það,
áð allir flokkarnir geti Samein-
ast um það markmið að leysa
þessi mál á grundvelli núver-
andi þjóðskipulags. Ef allir eru
sammála um þetta, ætti að vera
von til þess að samkomulag
næðist um einhverjar leiðir.
Þetta atriði er hjer dregið
fram.vegna þess að nokkur á-
stæða er til þess að ætla, að
innan eins stjórnmálaflokksins
a. m. k., en það er Sósíalista-
flókkurinn, sjeu öfl að verki
sem telji, að slíkt samstarf um
lausn dýrtíðarmálanna sje alls
ekki æskilegt, eða a. m. k. sje
engu 'fórnandi fyrir það. Hve
Sterk þessi öfl eru, mun siðar
koma í ljós. En af afstöðu að-
almálgagns flokltsins og ýmissa
stjettarsamtaka, þar sem áhVifa
hans gætir, virðist þó mega
ráða, að flokkurinn telji það að
svo stöddu a. m. k. ékki hlut-
verk sitt að beita sjér fyrir
lækkun verðlags. Engar kröfur
um kauphækkanir hafa komið
fram, hvort heldur er frá iðn-
aðarmönnum, faglærðum eða ó-
faglærðum, sjómönnum, opin-
berum starfsmönnum eða al-
mennum verkamönnum, þann-
ig að flokkurinn hafi ekki
stutt þær af alefli, og talið
fremur of skammt en langt
gengið í kröfunum. Kröfur at-
vinnurekenda um verðhækk-
anir, til þess að þeim ýrði unt
að greiða hærra kaup, hafa jafn
vel verið studdar. Þar sem kaup
gjald er stærsti liður fram-
leiðslukostnaðarins og jafn-
framt vöruverðsins, virðast sós
íalistar ekkert hafa við það að
athuga, þótt verðbólgan fái enn
óhindrað að halda áfram. Eng-
in ástæða virðist til þéss að
ætla, að þeir sjeu það skyni
skróppnir að þeir sjái ekki eins
og aðrir hvert stefnt er með
þessu.
Slík framkoma er líka ofur-
eðlileg frá sjónarmiði þeirra,
sem álíta að öll viðreisnarstarf-
semi í núverándi þjóðskipulági
sje óskynsamleg, þar sem hún
verði aðeins til þess að tefja
óhjákvæmilegt hrun „auð-
valds“ skipulagsins. Af óhindr-
aðri verðbólgu hlýtur að leiða
hrun og öngþveiti, og hvers
vegna þá að stemma stigu við
henni? Hvers vegna að slá hend
inni á móti liðveislu svo öruggs
bandamanns sem verðbólgan
er^ til þess að flýta þeirri þró-
un sem róttækir sósíalistar telja
í senn æskilega og áhjákvæmi-
lega?
Frá þeirra sjónarmiði eru all-
ar ráðstafanir til viðreisnar at-
vinnulífinu, meðan núverandi
skipulag ríkir, því gagnslausar
og óæskilegar. Rjett sje því að
lofa málunum að ganga sinn
gang og bíða með viðreisnar-
starfið þar til er hið nýja’ skipu
lag, þjóðnýtingarskipulagið, hef
ir risið upp á rústum gamla
skipulagsins.
★
AÐ ÞESSU sinni verður hjer
ekki fjölyrt um sósíalisma og
þjóðnýtingu. Það skal fúslega
viðurkent, að þjóðnýting at-
viilnufyrirtækjanna væri að
vissu leyti leið út úr ógöngun-
um, þótt sú leið yrði með tals-
vert öðrum^ætti en margir á-
hangendur hennaf gera sjer
Ijóst. Það m^ aðeins vekja at-
hygli á því, að hætt er við að
lítið verði af kjarabótum þeim
til handa hinum „vinnandi
stjettum“ sem sósíalistar lofa.
Til þess að slíkar kjarabætur
yrðu mögulegar, yrðu þær ann-
aðhvort að verða á kostnað ann
ara stjetta en hinna ,,vinnandi“,
eða þá að hægt yrði að auka
afköst framleíðslunnar vegna
hins nýja skipulags.
Nú er jöfnun lífskjaranna
milli stjetta og einstaklinga
þjóðfjelagsins og þjóðnýting at
vinnufyrirtækjanna reyndar
sitt hvað, þótt sósíalistum hafi
tekist að vekja þann átrúnað,
að þetta tvent hljóti óhjákvæmi
lega að fara saman. En hvort
sem jafnari tekjuskifting er
framkvæmd innan núverandi
þjóðskipulags eða í sósíalistisku
þjóðfjelagi, hljóta að verða
mjög takmarkaðir möguleikar
fyrir því að launþegastjettin
svonefnda, ef hún er tekin sem
heild, geti bætt kjör sín á kostn
að eignastjettarinnar sVoköll-
uðu. Eftir því sem náest verður
komist, munu 80—90% af þjóð
artekjunum vera vinnulaun í
einhverju formi. Af þeim 10—
20%, sem til skifta yrðu, fer
þegar mikið í skatta og til
fjármagnsmyndunar, gjöld sem
launþegastjéttin yrði að
taka á sínar herðar, ef eigna-
tekjiynar yrðu gerðar upptæk-
ar.
En nú er það ekki einu sinni
sétlun sósíalista að afnema
eignatekjur. Sósíalistiskir hag-
fræðingar hafa að vísu hdldið
því fram, að slíkar tekjuxvættu
ékki að renna til einstaklinga,
én 'stjórnmálamenn Rússa háfa
fyrir löngu sjeð, að sparnaðar-
hvöt einstáklingsins var þjöð-
fjelaginu ómissanleg driffjöð-
ur til aukningar fjármagni
sínu. Mönnum er því leyft að
eignast fje og fá vexti af því,
og ekki er ástæða til þess að
ætla, að þetta yrði framkvæmt
öðruvísi annársstaðar.
. . *
ÞA ER hitt atriðið, er hægt
að auka frgmleiðsluna? Þar
sem allir framleiðslukraftar
þjóðfjelagsins eru nú í notkun,
yrði sú framleiðsluaukning -því
aðeins möguleg, að framleiðsl-
an yrði rekin á hagkváemari
hátt en nú er, ef fyrirtækin
væru þjóðnýtt. Það myndi leiða
of langt að ræða þá spurningu
hjer, aðeins eitt atriði skal
bent á. Trúir því nokkur lif-
andi maður, að fyrirtækin yrðu
betur rekin ef þau væru tekin
úr höndum þeirra manna, sem
reynslu og þekkingu hafa hvað
reksturinn snertir og eiga af-
komu sína undir því komna að
rekstrinum sje hagað á sem
hagkvæmastan hátt, en feng-
in í hendur pólitískra lýð-
skrumara, sem aldrei hafa kom
ið nálægt neinum atvinnu-
rekstri, en gætu hirt laun sín
sem .embættismenn, hvernig
sem reksturinn gengi?
Nei, ef maður ekki trúir á
kraftaverk, er erfitt að koma
auga á möguleikana fyrir því,
að þjóðin hefði meira að bíta
og brenna, þótt þjóðnýtingin
yrði framkvæmd. Að því leyti
yrði sami grundvöllur fyrir því
og áður, að einstaka stjettir
yrðu óánægðar með kjör sín og
gerðu kröfur um kjarabætur á
hendur þjóðfjelaginu. Hið sós-
íalistiska þjóðfjelag yrði hins-
vegar að tryggja vinnufriðinn,
ekki þó þannig, að það geti
gert alla ánægða, heldur með
hinu, að ríkisvaldið myndi
banna vinnustöðvanir og á-
kveðá sjálft kaup og kjör hvers
einstaks. Víðtælt skipulagning
þjóðarbúskaparins er ómögu-
leg, ef hið opinbera hefir ekki
vald til þess að ákveða, ekki
einungis fyrir hvaða kaup
menn vinna í þjónustu þess,
heldur einnig hvað menn vinna.
Annars Verður ekki farið
léngra út í þessa sálma hjer, en
aðeins bent á það, að framund-
an geta verið átök urp það,
hvort þjóðfjelagið eigi að
starfa á gi’undvelli lýðræðis og
atvinnufrelsis eða einræðis og
ánauðar.
★
ÞAÐ, sem hjer hefir verið
sagt, ber þó ékki að skoða sem
fullyrðingu um það, að Sósíal-
istaflokkurinn standi óskiftur
að þeirri stefnu að láta dýrtíð-
ina leika lausum hala, til þess
að skapa á þann hátt upplausn
í þjóðfjelaginu. Til skamms
tíma hefir því meira að segja
verið haldið fram af ýmsum
ráðamönnum hans, að enda þótt
sósialisminn sje æskilegur. sje
hann ekki tímabær ennþá hjer
á landi. Ef til vill verða aukin
áhrif Rússa í álfunni eftir styrj
öldina þó til þess að breyta
þessai’i afstöðu.
. Þess .er einnig skylt að. geta,
að í árslok 1942 gerði Sósíalista
flokkurinn samþykt þess efn-
is, að hann vildi beita sjer til
þess að „vinna á móti dýrtíð
og upplausn“ og lagði fram til-
lögur um dýrtíðarráðstafanir,
sem ýmislegt nýtilegt fólst í.
En eins og fyrr segir munu
línurnar brátt skýrast í því
efni, hvor stefnan verður ofan
á í flokknum. En svo mikið er
aðeins óhætt að fullyrða, að sje
flokknum alvara með að taka
þátt í því að vinna gegn dýr-
tíðinni, getur hann ekki haldið
áfram að kynda. undir kröfum
stjettarfjelaganna um gegndar
lausar kauphækkanir svo sem
hingað til, því að verði engar
skorður settar við þeim, er bar-
áttan gegn áframhaldandi verð
bólgu vonlaus.
ÚTSÖLUVERÐ
á amerískum vindlum má ekki vera hærra en
hjer segir:
Lucky Strike 20 stk. pakkiim Kr. 3.40
Old Gold 20 — — — 3.40
Raleig’k 20 — — — 3.40
Camel 20 —— — 3.40
Pall M'all 20 — — — 4.00
Utan Reykjavíkur og Hafnarfjarðar má
útsöluverðið vera 5% hærra vegna flutnings-
kostnaðar.
Tóbakseinkasala ríkisins
Nýleg
búðarinnrjetting
fæst til kaups á Laufásveg 4.
ÚTSÖLUVERÐ
á amerísku reyktóbaki má ekki vera hærra en hjer segir:
Sir Walter Raleigh
Dills Best rubbed
1 lbs. pappadós Kr. 30.00
% lbs. — — 15.00
1% oz. — — 3.75
1% oz. — — 4.00
1 lbs. blikkdós — 40.00
1% oz. pappadós — 4.00
J/2 ibs. blikkdós — 15.00
7/8 oz. pappadós — 3.50
Utan Reykjavíkur og Hafnarf jarðar má útsöluverð vera
5% hærra vegna flutningskostnaðar.
Tóbakseinkasala rikisins
Góðan
bifreiðastjóra
vantar okkur.
X
5
r
? Bifreiðastöð Steindórs I
V ♦>
V *-
Nokkra vjelvirkja
vantar oss nú þegar.
Hamar h.f.