Morgunblaðið - 26.03.1946, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 26. mars 1946
MORGUNBLAÐIÐ
9
ÁSTANDIÐ í AUSTURRÍKI
ÞAÐ hrygði mig mjög, að
geta ekki heimsótt Austur-
ríki í sjö ár samfleytt, land-
ið, sem jeg hafði haft svo
náið samband við alia ævi
mína. Mig langaði því að
sækja það heim einu sinni
enn. Jeg hafði þekt tvær ó-
líkar Vínarborgir: — Borg
æsku sinnar og keisarans
gamla, með hinum undur-
fögru gotnesku kirkjum,
höllum og stjórnarbygging-
um — borg íull gleði og feg-
urðar. Og svo kannaðist jeg
við aðra Vínarborg, höfuð-
borg hins fátæka, litla lýð-
veldis, sem komið var á fót
eftir hrun gamla keisara-
veldisins.
Jeg fyltist hrygð, þegar
jeg skömmu eftir lýðveldis-
tökuna gekk í gegnum stræt
in, sem jeg kannaðist svo vel
við. Jeg sá of mörg merki
þjáningar og skorts. Og þó
var það eftirtektarvert, hve
Austurríkismenn höfðu hald
ið við listam og vísindum
lands síns og bætt við nýj-
um listgreinum, þar á meðal
heillandi hljómlistarhátíð-
um.
Hvernig mundi Vínar-
borg nú líta út, eftir ógnir
og eyðileggingu styrjaldar-
innar? Þessi spurning var
efst í huga mínum, þegar
jeg' fyrir skömmu síðan hóf
göngu mína gegnum borg-
ina. Frekar en allt annað,
æskti jeg þess að sjá hina
frægu St. Stefáns-kirkju,
miðdepil borgarinnar og
tákn Vínarborgar.
Sjónarvottur hafði sagt
mjer, að 11. apríl, meðan
stóð á skothríð Þjóðverja á
undanhaldi þeirra, hefði eld
ur komist í þessa 700 ára
gömlu kirkju og hún hefði
brunnið í tvær nætur og
einn dag. Það var hrvggileg
sjón að sjá húsagrindurnar
í kringum hina eyðilögðu
kirkju. Hohe Markt og Neue
Markt, hin frægu torg,
voru í rústum.
Mjer til hugarljettis lagði
jeg leið mína um hið fræga
torg Am Hof, þar sem jeg'
hafði átt svo margar ánægju
stundir í æsku. í dásamlega
fallegri kirkiu, sem stendur
við torg þetta, heyrði jeg á
ný kórsönginn fallega, sem
maður ætíð heyrir í Vírlar-
borg.
Leikhúsferð.
AÐ fara í leikhús borgar-
innar nú á tímum — og leik
húsin eru altaf yfirfull í Vín
arborg — er meira en lítið
ævintýralegt Maður verð-
ur að ganga í gegnum næst-
um ólýstar götur, þar sem
sagt er að margir hafi ver-
ið rændir. Þarna eru engir
leigubílar, engir strætis-
vagnar og aðeins örfáir spor
vagnar, en þeir eru altaf yf-
irfullir. Til að byrja með eru
leikhúsgestirnir ákaflega
hljóðir. En það er eftirtekt-
Sir George Franckenstein og breski
kvenþingmaðurinn Barbara Gould
skýra frá afleiðingum styrjald-
arinnar í Vínarborg
arvert hversu fólkið hrífst
af tónlistinni og hinni góðu
leiklist. Sú staðreynd, að
hinn þekti hljómsveitar-
stjóri óperunnar, Schneider-
hahn, er klæddur þjóðbún-
ingi Týróla, sýnir á áhrifa-
ríkan hátt, hversu mikill
fataskortur er í Austurríki.
Áhugi Austurríkismanna
fyrir andlegum efnum er
undraverður — Menn, er
vildu vekja áhuga minn á
alskonar hugmyndum, heim
sóttu mig daglega á Hótel
Sacher. Sumir þeirra ræddu
við mig um endurvakningu
hljómlistahátíðahaldanna í
Vín og Salzburg og báðu
mig að reyna að koma því
til leiðar, að hljómsveitar-
stjórarnir Beecham, Boult
og Sargent kæmu fram sem
gestir; aðrir vildu stuðla að
því, að komið yrði á fót
bresk-austurrísku fjelagi;
enn aðrir vildu breyta hinu
fræga Theresianum í al-
þjóðaskóla og þeir voru
margir, sem koma vildu á
skiftum á listamönnum. pró
fessorum, stúdentum og bók
um.
Mjer til mikillar ánægju
komst jeg að raun um það,
að breska heimsveldið nýt-
ur mikilla vinsælda í Aust-
urríki og að þeir vilja koma
á enn nánari samvinnu milli
þjóðar sinnar og landanna
í vestri.
Þjóðhollusta Austurríkis-
manna er mikil og meðan
jeg dvaldist í landinu var
jeg sjálfur vitni að tveimur
dæmum um það. — Þegar
kanslari Austurríkis mint-
ist á það í ræðu, sem hann
flutti í þinginu að Austur-
ríkismenn hefðu áhuga á
því, að Suður-Týról yrði aft
ur sameináð Austurríki,
voru undirtektir þingmanna
og almenings svo góðar, að
sendimenn erlendra ríkja
urðu stórkostlega undrandi.
Og þegar Philhármoniu-
hljómsveitin Ijek hinn fræga
Radetzkymars, sem er eins
hrífandi og frelsissöngur
Frakka, á hljómleikum, er
fram fóru 1. janúar, var
hrifníng áheyrenda stórkost
leg.
Ef ríkin fjögur, sem enn
hafa herlið í landinu, vilja
slá smiðshöggið á endur-
frelsun þess og hjálpa því
til að bygpja á rústunum,
mun Austurríki á ný geta
lagt fram skerf sinn til
menningar veraldarinnar.
Breskur kvenþingmaður
segir frá.
ÞAR sem jeg hafði sjeð
með eigin augum framfara-
viðleitni stjórnar þeirrar, er
sat að völdum í Austurríki
1932, hafði jeg góða aðstöðu
til að bera saman aðstæður
almenings þá og nú. Bæði
1932 og s.L mánuð, heimsótti
jeg sjúkrahús, barnaheimili
og íbúðir í hinum ágætu
verkamannabústöðuni Vín-
arborgar. — Jeg komst að
þeirri niðurstöðu, að allar
þessar byggingar voru
nauðalíkar hvor annari:
hreinar, húsgögnin góð en
alls staðar voðalegur kuldi.
Jeg kom á heímili, þar sem
gamlir vinir mínir
bjuggu — faðir móðir, fjög
ur börn og gömul amma. —
Jeg hitti þau tvisvar. — í
fyrra skiftið sat öll fjölskyld
an í hóp í örsmáu eldhús-
inu, vegna bess; að gasinu
er hleypt á þrisvar sinnum
á dag og með því að loka
öllum smugum tókst að
halda svolitlum hita þarna
mest allan daginn.
! Faðirinn hafði fyrir all-
mörgum árurn staðið framar
lega í verksmiðjuhreyfing-
unni og jeg hafði altaf álitið ;
hann duglegan og ófeiminn.!
Svo lesendurnir geta gert
sjer í hugarlund, hvernig
mjer varð innanbrjósts, þeg
ar jeg færði þeim svo lítið af ,
I mat og öll f jölskyldan, þar j
á meðal faðirinn, tárfeldi. |
Þetta kom ott fyrir mig. —
Konur og karlar, ungir og
gamlir, voru þreytt og sljó
vegna kuldans og hungurs-
ins.
* í fvrsta skifti sem jeg
heimsótti áðurnefnda fjöl-
skyldu, var elsta dóttirin
með slæmt kvef. Svo jeg
heimsótti þau aftur fjórum
dögum seinna, til að færa
þeim ögn af mat. Þá lá hún
í rúminu í súðarherbergi og
var búin að fá lungnabólgu.
Hún ljest fjórum dögum
seinna.
Vatnsblönduð súpa gefin
börnunum.
I verkamannabústöðun-
um hefir nver húsasam-
stæða sitt eigið barnaheim-
ili. Jeg kom í eitt, sem jeg
hafði skoðað 1932. Jeg minn
tist enn barnahlátursins og
kennarans, sem hafði verið
að sýna þeim eitthvað leik-
fang. Jeg mundi eftir fall-
egu blómunum fyrir utan
gluggana. Hjer hafði mikil
breyting átt sjer stað. Blóm
in voru þarna ennþá, en þau
höfðu aðeins slæm áhrif á
mig, vegna mismunarins á
þeim og hinum hungruðu
manneskjum, sem s+óðu í
kringum þau. Börnin voru
að borða þaö, sem kallaður
var miðdegismatur. — Þetta
Þinghúsið í Vínarborg
var vatnsblönduð súpa, sem
búin var til úr soðnum, þuxk
uðum baunum. Jeg bragðaði
á þessu og ætlaði ekki að
geta komið því niður. Það
var sorglegt að horfa á börn
in, en þau virtust engan á-
huga hafa fyrir mat sínurn.
Sama sagan endurtók sig, er
jeg kom inn í fæðingardeúd
ina og heilsuverndarstöðina.
— Mæðurnar sátu í hóp,
þreytulegar og þegjandi. —
Börnin hvorki hlógu nje
grjetu. — Sum þeirra lifu
reyndar varla lifandi út.
Næst kom jeg í stóran
barnaspítala, sém jeg hafði
þekt síðan 1920. Hann var
svipaður núna og þá, en jeg
gat ekki gleymt því, hvernig
þar hafði- verið umhorfs
1932, þegar yfirhjúkrunar-
konan trúði mjer hreykin
fyrir því, að enginn hinna
mörgu sjúklinga þjáðist af
beinkröm. Horfurnar voru
hryllilegar núna. Á sex
mánuðum, eða til mánaðar-
loka nóvember dó eitt af
hverjum tveim börnum, er
lögð voru í sjúkrahúsið. Ár-
ið 1932 var dánartalan und-
ir 2%. Hluti af sjúkrahús-
inu hefir eyðilagst í styrj-
öldinni, svo að ákaflega erf-
itt er að flokka sjúkling-
ana. Yfirlæknirinn sagði
raunamæddur: — „Okkur
skortir næstum allt. Vin-
gjarnleg framkoma er eina
meðalið okkar“.
Dr. Renner, forsætisráðh.
Austurríkis, er gamali vinur
minn, og jeg átti langt sam-
tal við hann um ástandið í
landinu. Hann sagði mjer að
tækin ein vantaði, til að
hægt væri að láta Austur-
ríkismönnum í tje hin marg
víslegu þægindi, sem þeir
voru aðnjótandi fyrir fimm
tán ái'um síðan. En eins og
hann komst að orði, hvað er
hægt að gera án fæðu, lækn
islyfa og flutningatækja?
Munur þá og nú.
ÁÐUR en gömlu stjórn-
inni var steypt af stóli,
fengu barnshafandi mæður
og börn undir tveggja ára
ekki aðeins mjólk ókeypis,
heldur og þá fæðu, sem þau
þörfnuðust til að halda
heilsu sinni 92% barns-
eigna fór fram í sjúkrahús-
um, þar sem engrar þóknun-
ar var krafist — þeir, sem
ekki notuðu þessi sjúkrahús
voru þeir etnuðu, ekki fá-
tæklingarnir — Dánartala
mæðra og barna var einhver
hin lægsta í veröldinni. — í
öllum barnaheimilum var
ókeypis fæða látin í tjevþrisv
ar á dag, og mun það megin
orsök þess, að vart var hægt
að finna glaðari og hraust-
ari börn en börnin í Aust-
urríki 1932.
Aðal vandamál Vínarbúa
í dag er flutningaeríiðleik-
arnir. Engin leið er að flytja
Framh. á bls. 8.