Morgunblaðið - 17.04.1946, Síða 9

Miðvikudagur 17. apríl 1946
MORGUNBLAÐIÐ
S
ÁHRIF STRÍÐSINS Á KANADA
STEPHEN Leacock komst
einhverju sinni svo að orði,
að Kanadamenn eyddu svo
miklu af tíma sínum í það,
að reyna að koma Banda-
ríkjamönnum í skilning um
það, að þeir væru ekki bresk
ir o£f*Bretum, að þeir væru
ekki amerískir, að þeir
hefðu lítinn tíma aflögu til
að verða Kanadamenn. •—
Nokkru síðar — og ekki
löngu áður en styrjöldin
braust út — sagði André
Siegfried, stjórnfræðingur-
inn kunni, að Kanada væri
margþætt og torskiljanlegt
land — ,,hið einkennilegasta
landsvæði, landfræðilega,
sögulega og stjómfræðilega
sjeð“..
Eftir nær sex ára styrj-
öld er þetta óbreytt. Kan-
ada er land, sem skift er í
fjögur eða fimm mismun-
andi landsvæði, sem hvert
fyrir sig hefir sín eigin sjón-
armið og efnahagsleg hugð-
arefni. Ibúar landsins, 11 og
hálf miljón að tölu, búa á
mjórri, 4000 mílna langri
landræmu meðfram suður-
landamærum landsins. •—
Frakkar og Bretar, hvorir
tveggja með sitt eigið tungu
mál, venjur og lifnaðar-
hætti, hafa engu meiri sam-
vinnu en áður. Áhrif Banda
ríkjanna færast stöðugt í
vöxt.
En þrátt íyrir þetta alt,
hefir styrjöldin haft í för
með sjer töluverða þróun
á ýmsum sviðum í Kanada,
eða hefir öllu heldur rutt
brott þeim hindrunum. sem
til þessa hafa hamlað hinni
eðlilegu þróun landsins. •—
Kanada hefir loks öðlast al-
gert sjálfstæði, ekki aðeins
í augum Kanadabúa sjálfra
heldur og alls heimsins.
Samvinna Kanada og
Bandaríkjanna.
MEGINORSÖKINA fyrir
þessu má finna í samvinnu
Bandaríkjanna og Kanada.
Þrátt fyrir allt það, sem
sagt hefir verið árum sam-
an um hin óvíggirtu landa-
mæri þessara tveggja ríkja,
var aldrei laust við það, að
meðal Kanadabúa bæri á
nokkurri hræðslu við hinn
ríka, mannmarga nábúa
sinn. Ótti þessi var í raun
og veru ástæðulaus. Ef þann
ig er á þessi mál litið, að
Kanadamenn hafi ekki æskt
þess að verða bandarískir
borgarar, er enginn vafi á
því, að Bandaríkin vildu
það ekki heldur. Málunum
er í raun og veru þannig
komið. að ef Kanada gerði
tilraun til að verða hluti
af Bandaríkjunum, mundu
Suðurríkin legjast eindreg-
ið gegn því, sökum minni-
hlutaaðstöðunnar, sem inn-
limunin mundi hafa í för
með sjer fyrir þau.
Þó var svo lengi, að ýms-
Framfarir á flestum sviðum — ný
tækni — bætt lífsskiryrði
Eítir Merrill Denison
ar raddir heyrðust um vænt
anlega sameiningu þessara
tveggja nábúaríkja. Megin-
orsökin fyrir þessu var að
öllum líkindum sú, að
stjórnarvöldin hirtu aldrei
um að mótmæla orðrómin-
um opinberlega. — Fyrsta
raunverulega vfirlýsingin
varðandi afstöðu Bandaríkj
anna til Kanada kom frá
Roosevelt forseta, er hann
lýsti því vfir í ræðu, sem
hann hjelt á Queens-háskóla
að Bandaríkin mundu ekki
sætta sig við það, að erlend
ríki ógnuðu sjálfstæði Kan-
ada.
Stóðu saman.
EFTIR undanhaldið frá
Dunkirk og orustur.a um
Bretland, þegar útlit var fyr
ir því, að þetta gæti orðið
að raunveruleika. tóku þessi
tvö lönd höndum saman. •—
Þrátt fyrir mismuninn á
íbúafjölda, stóðu bæði ríkin
jöfnum fótum og hvorugt
gerði tilraun til að hefja sig
yfir hitt. Aldrei var um það
rætt, hversu mikið hvor að-
ilinn fvrir sig ætti að geta
lagt fram.
Þessi samvinna Banda-
ríkjanna og Kanada bar
þann árangur, að Kanada
auðnaðist að leggja fram
drjúgan skerf í baráttu Bret
lands og sameinuðu þjóð-
anna, að auka stórlega stjórn
málaleg og efnahagsleg áhrif
sín og hverfa frá hinni alda-
gömlu grýlu um hættuna,
sem stafað gæti frá Bandá-
ríkjunum.
Kanada er orðið full-
vaxta. Styrjöldin hafði þetta
í för með sjer. Ein afleið-
ingin af þessu verður eflaust
sú, að vfirvöld landsins fara
að leggja áherslu á það, að
sameina hinar mismunandi
skoðanir, tungur og kirkjur
landsmanna.
Nýr áhugi.
Áhrifa þessa nýja tíma-
bils í sögu Kanada, er þeg-
ar farið að gæta í Ottawa.
Meiri einurð er nú ríkjandi
í umræðunum um hjeraða-
skiftingu landsins og afleið-
ingar þess, eða hvað gera
skuli til að koma í veg fyrir
glundroða þann, sem nú rík
ir í sambandi við borgara-
rjettindi Kanadabúa. Svo er
helst að sjá, sem fyrst nú sje
að koma að því, að ráða-
menn landsins geri sjer
grein fyrir því, að íbúar
landsins eru fyrst og fremst
Kanadamenn, en ekki eitt-
hvert sambland af Frökk-
um, Bretum. Skotum, írum
og „öðrum“. eftir því frá
hvaða landi forfeður þeirra
hafa komið. En það verður
ekki fyr en þetta er komið
í sæmilegar horfur, að Kan-
adabúar geta komið á fót
einkennandi og þjóðlegri
menningu.
Hættulegur þjóðarhroki
þarf ekki að veru þessu sam
fara. Staða Kanada sem
sjálfstæðs ríkis, meðlimur
breska ríkjasambandsins, og
þegar þar að kemur, þátt-
takandi í sambandi Suður-
og Norður-Ameríku, ætti að
geta haft það í för með sjer,
að það legði þröngsýni þjóð-
arstoltsins á hilluna og gerð
ist forustuland um alla al-
þjóðasamvinnu.
Aukinn útflutningur.
AUK þess, sem stríðið
hafði þau áhrif á Kanada,
að það varð fullþroska á
sviði stjórnmála, hefir átt
sjer stað mikil breyting á
hinu efnahagslega sviði
A
[\lýjar bækur frá Isafold
NÝLEGA komu á markað-
inn fimm nýjar bækur, sem Isa-
foldarsprentsmiðja gefur út.
Á Bernskustöðvum,
eftir Guðjón Jónsson frá
Brekku í Geirdal. Eru þetta
endurminningar höf., skráðar
nú á seinni árum smám saman
og hafa sumir þættirnir birst
áður á prenti og vakið athygli.
Ólafur Lárusson prófessor rit-
ar inngang bókarinnar og segir
þar m. a.: .... Bókin er merki-
ieg þjóðlífslýsing. Höfundur-
inn lýsir þar ýmsum dráttum
í daglegu lífi manna, eins og
það var vestur í Gufudalssveit
á uppvaxtarárum hans, síðustu
áratugum síðustu aldar. Þá var
lífið þar enn með sínu forna
sniði, eins og víðar um sveitir
landsins. Síðan hefir mikil
breyting orðið, gamlir hættir
vikið fyrir nýjum. Vjer kom-
um þar nú á gott sveitarheim-
ili í gömlum stíl.....Hversu
mikils virði hafa eigi slík heim-
ili verið þjóðinni? Þau voru
kjarni þjóðlífsins og þjóðin
býr enn að áhrifunum, sem þau
höfðu á unglingana .... Hver,
sem bók þessa les, mun finna
hversu mikilli hlýju og yl and-
ar frá frásögn höfundarins.
Minningarnar frá æskuárunum
ylja honum á efri árunum og
hafa eflaust gert það alla ævi
hans. Þessi innileiki er eitt af
því, sem gerir bók hans svo
aðlaðandi og hún á skilið, að
hljóta góðar viðtökur, m. a. af
þeim sökum.
Gestur á Hamri,
saga eftir Sigurð Helgason,
með myndum eftir Birgi Sig-
urðsson. — Þetta er bók fyrir
unglinga, þótt hún lýsi erfið-
um kjörum við einangrun.
Þungamiðja frásagnarinnar er
um bjarndýr, sem gekk á land
og kom heim á bæ, en var að
velli lagt, þótt ljeleg væri vopn
til að vinna það með.
Á valdi hafsins,
saga efir Jóhann J. E. Kúld.
Þetta getur bæði verið skáld-
saga og sönn saga, segir frá
flóttanum úr sveitinni á mölina
í Reykjavílc, frá baráttu eigna-
lausra manna við að draga
björg í bú úr haíinu, baráttu
við atvinnuleysi, sveitarstyrk
og atvinnubætur á fyrri stríðs-
árunum.
Radtlir úr hópnum,
tíu sögur eftir Stefán Jóns-
son. Þetta eru smásögur, og er
efni sumra þeirra sótt í „á-
standið" svokallaða, skyndi-
myndir á víðum grunni, gerð-
ar af þeirri lagni, sem hittir
naglanh á höfuðið.
Fingrarím
Jóns Skálholtsbiskups Árna-
sonar, ljósprentuð útgáfa eft-
ir Kaupmannahafnarútgáfunni
1838, sem var óbreytt eftir út-
gáfunni 1739. Það má því segja,
að hjer sje tveggja alda gömul
bók vakin af svefni. Fyrst er
formáli Jóns biskups og alman-
ak, en sjálft fingrarímið skift-
ist í tvo kaíla. Er hinn fyrri um
tíðir kirkjuársins, en hinn
seinni um íslensk missiraskifti.
Er hjer fróðleikur, sem lengi
hefir niðri legið, en þótti mikið
til koma áður.
Sviss til iyrirmyndar
Róm í gærkvöldi.
PÁFINN í Róm tók í dag á
móti 30 svissneskum blaða-
mönnum, sem komnir eru til
Ítalíu til þess að fylgjast með
hjálparstarfsemi þeirri, sem
svissneska stjórnin hefir komið
á fót á Ítalíu. Páfinn fór lof-
samlegum orðum um þessa
starfsemi. Hann komst m.a. svo
að orði: „Evrópuríkin ættu að
taka sjer Sviss til fyrirmyndar.
En þau geta ekki komist jafn-
fætis Sviss með einhverjum
annarlegum aðgerðum. Þróun-
in verður að eiga sjer stoð í
menningu og sögu þjóðanna“.
—Reuter.
landsins. Það er orðið fram-
leiðsluland og leggur á-
herslu á útflutning. Þið>
Er byrjað að færa sjer
í nyt auðæfi þau,
sem óbyggðir landsins
hafa yfir að ráða. Framleiðsl
an hefir margfaldast. At-
vinnuleysi er úr sögunni og
lífsskilyrði betri en nokkru
sinni áður.
Hjá því verður ekki kom-
ist, að benda á það í þessu
sambandi, að grundvöll-
inn að þessari þróun er að
finna í Norður-Ameríku. —
Hyde Park yfirlýsingin
trvgði Kanada markaði fyr-
ir svo til öllu, sem hægt var
að framleiða í landinu, og
það er eftirtektarvert, þeg-
ar þess er gætt, að það er
orðið þriðja fremsta versl-
unarland veraldarinnar, að
megnið af viðskiftum þess
hafa verið við Bandaríkin
og bygst á sölu stríðsafurða.
Menn spyrja auðvitað nú,
hver verði efnahagsleg staða
Kanada — sem þýðir sama
og vinna, heimili, fæða og
fatnaður — þegar styrjaldar
markaður Bandaríkjanna
lokast. Ákvarðanir Banda-
ríkjaþings ráða hjer vissu-
lega mestu um. En hvaða af-
stöðu sem það kann að taka,
getur ekki hjá því farið, að
vöruskifti Kanada og Banda
ríkjanna verði stærsti lið-
urinn í utanríkisverslun
beggja þjóðanna.
Samvinna þeirra er þeim
nauðsynleg.
TVENT hefir einkum kom
ið í ljós í styrjöld þeirri,
sem nú er svo til nýlokið:
Frá hagfræðilegu sjónar-
miði sjeð, geta þessi tvö ná-
grannalönd ekki án hvors
annars verið. Við þetta bæt-
ist svo, að vinátta þessara
ríkja er meiri en nokkru
sinni fyr og skemtiferðir
Bandaríkjamanna til Kan-
ada ættu að geta vegið tals-
vert upp á móti því tjóni,
sem Kanadamenn hljóta að
verða fyrir, er Bandaríkja-
menn hætta að kaupa styrj-
aldarframleiðslu þeirra. Og
það sem er enn meira virði,
Kanada hefir nú þau fram-
leiðslutæki og tækni, sem
heiminn vanhagar svo
mjög um, ef hefja á þjóð-
irnar úr eymd þeirri, sem
styrjöldin hefir haft í för
með sjer.
Kanada getur horft fram
á við kvíðalaust. Sjálfstæði
landsins er trygt og sambúð
þes við aðrar þjóðir hin á-
kjósanlegasta. Fá lönd eiga-
jafn marga vini meðal þjóð-
anna og ekkert er í eins
miklu áliti. Kanada hefir
þau hráefni og tækni, sem
nauðsynleg eru til að bæta
lífsskilyrði landanna. Með
hugrekki og víðsýni geta
Kanadabúar gert land sitt
öfundsverðast allra landa.
(Lauslega þýtt.)