Morgunblaðið - 05.09.1946, Side 6

6
Fimtudagur 5. sept. 1946
MORGUNBGAÐIÐ
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgCarm.).
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 8.00 á mánuði innanlands,
kr. 12.00 utanlands.
1 lausasólu 50 aura eintakið, 60 aura með Lesbók.
Fyrr er þar ekki
lýðræði
DEILA er hafin milli Alþýðublaðsins og Þjóðviljans um
„lýðræðið“ í Alþýðusambandi íslands. Tilefnið er án efa
það, að um þessar mundir fer fram kosning fulltrúa á
þing Alþýðusambandsins, sem haldið verður í nóvember
næstkomandi.
Ekki er því að neita, að harla einkennilegt er, að sjá tvö
hin fyrrnefndu blöð vera að deila um „lýðræðið“ í Alþýðu-
sambandi íslands. Því að sannleikurinn er sá, að þótt
flokkamir, sem að þessum blöðum standa sjeu um flesta
hluti ósammála, hefir reyndin samt orðið sú, að báðir hafa
þeir verið hjartanlega sammála um, að leyfa ekki að
upp verði teknar lýðræðisreglur við kosningu fulltrúa á
þing Alþýðusambands íslands.
★
Þessir tveir flokkar, Alþýðuflokkurinn og Sósíalista-
flokkurinn hafa um langt skeið togast á um völdin í Al-
þýðusambandinu. Lengi vel var Alþýðuflokkurinn þar
ollu ráðandi. Þá voru reglurnar þær, að aðeins skráðir
fjelagar í Alþýðuflokknum voru kjörgengir á þing Al-
þýðusambandsins. Með öðrum orðum: Alþýðuflokkurinn
og Alþýðusambandið var eitt og hið sama. Þannig var
„lýðræðið“ í Alþýðusambandinu undir stjórn Alþýðu-
ílokksins!
★
Sjálfstæðisflokkurinn hafði um margra ára skeið bar-
ist fyrir því, að losa Alþýðusambandið úr öllum tengsl-
um við stjórnmálaflokkana. Alþýðusambandið er fjelags-
samtök alls verkalýðs í landinu, en hann er vitaskuld
dreifður í hinum ýmsu stjórnmálaflokkum. Var það því
að sjálfsögðu óhæfa, að einn stjórnmálaflokkur rjeði þar
óllu.
Fyrir fáum árum tókst Sjálfstæðisflokknum að fá
Sósíalistaflokkinn í lið með sjer, til þess að gera breyt-
ingu á þessu óþolandi ástandi. Aþýðusambandið var
slitið úr tengslum við Alþýðuflokkinn og gert sjálfstæð
stofnun. Þetta var sjálfsögð ráðstöfun.
★
En það kom brátt í ljós, að Sósíalistaflokkurinn var
ekki einlægur í þessu máli. Sjónarmið hans var svipað
og Alþýðuflokksins, þegar á hólminn kom. Hans keppi-
kefli var, að ná völdum í Alþýðusambandinu og beita
þeim í þágu flokksins á sama hátt og Alþýðuflokkurinn
gerði áður.
Lagfæring á þessu fæst ekki með öðru en því, að tekn-
ar verði upp lýðræðislegar reglur í starfsháttum Alþýðu-
sambandsins. Hefir Sjálfs,tæðisflokkurin/i margsinnis
bent á þessa sjálfsögðu og nauðsynlegu rjettarbót og
beitt sjer fyrir framgangi hennar.
★
Á seinasta landsfundi Sjálfstæðisflokksins (í júní 1945)
var gerð ályktun í þessum málum. Þar segir m. a.:
„Fundurinn telur að tryggja beri, að ópólitísk fje-
lagssamtök til almenningsheilla, svo sem samvinnufjelög,
búnaðarfjelög, verkalýðsfjelög og önnur stjettasamtök
sjeu eigi misnotuð til framdráttar einstökum pólitískum
flokkum, og því sje skylt að hafa lýðræðislegar reglur
i stjórnarháttum þeirra, svo sem hlutfallskosningar til
allra trúnaðar -og stjórnarstarfa“.
★
Best færi á því, að Alþýðublaðið og Þjóðviljinn hættu
að deila um „lýðræðið“ í Aþýðusambandinu, og tækju
] þess stað höndum saman við Sjálfstæðisflokkinn til að
koma á þeirri sjálfsögðu rjettarbót, sem fyrrgreind sam-
þykt landsfundar Sjálfstæðisflokksins fjallar um.
Þegar sú skipan er komin á í stjórnar- og starfsháttum
Alþýðusambandsins er hægt að tala um lýðræði — fyrr
ekki.
m ar iLrí far:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Svartur markaður [
í París.
AÐ þessu sinni verður sagt
hjer frá daglega lífinu í París,
sem Víkverji hefir sent mjer
pistla um. Gef jeg honum orðið:
„PARÍSARBORG er vafa-
laust sú af höfuðborgun þeirra
ríkja, sem áttu í styrjöld í Ev-
rópu, sem varð minst vör við
hörmungar stríðsins. Enda er
ekki hægt að sjá það á París,
að hún hafi verið höfuðborg
ríkis, sem átti í styrjöld og var
tvisvar tekin herskildi. I huga
gestsins, sem kemur í fyrsta
skifti til Parísar er hún borg
glaðværðarinnar og ljettlyndis-
ins. En jeg býst við að það fari
fyrir fleirum eins og mjer, að
það eru hinar glæsilegu götur
og byggingar, sem hrífa ferða-
manninn meira, en næturlífið
og hið freyðandi kampavín.
Hvílíkur stórhugur, hvílík
framsýni og djörfung hefir ekki
verið í þeim mönnum, sem
bygðu og skipulögðu götu eins
og Champs Elysées, Place de la
Concorde, Notre Dame, La
Madeleine og aðrar kirkjur,
hver annari fegurri, Operuna,
Louvre, hallirnar, Alexander-
brúna, gröf Napoleons, svo að-
eins sjer stiklað á stóru.
Það er tilgangslaust að telja
þetta alt upp í stuttri blaða-
grein, því það er rjett, sem
Charles Quint sagði um París:
, „Það er heimur út af fyrir
sig“.
«
París í dag.
ÞAÐ er ekki á færi höfund-
ar þessarar greinar að dæma
um hvort París er eins og hún
var áður, eða að gera saman-
burð. Borgin er 2000 ára göm-
ul, að því að talið er, og yfir
hana hafa gengið stormar og
blíðviðri aldanna.
En þeir, sem hafa heyrt um
hina glaðlyndu og ljettlyndu
París verða varla fyrir von-
brigðum.
Parísarbúinn er elskulegur í
viðmóti. Vill helst ekki tala er-
lent mál, þótt hann skilji það.
Segir jafnan ef hann er spurður
hvort hann tali þetta málið eða
hitt: „aðeins nokkur orð“, þó
síðar komi á daginn, að hann
tali það reiprennandi.
Sennilegt að Parísarbúanum,
og þá Frökkum almennt, sje
ekkert um útlendinga gefið, en
þykir þó gaman að þeim 1 aðra
röndina. Skoðar þá eins og
hálfgerð viðundur, eða eins og
menn horfa á þríhöfðaðann
kálf í náttúrugripasafni.
En kurteisin er svo ofarlega
í Frakkanum, að hann sýnir
sjaldan lítilsvirðingu, eða ógeð
og það er hrein unun að heyra
Frakka rífast. Ef þeim dettur
í hug að segja manni að fara
til fjandans, þá skulu þeir æf-
inlega byrja á að segja eða
bæta við: „ef þjer viljið gjöra
svo vel“.
A yfirborðinu er ekki hægt
að sjá, að neinn skortur sje í
Frakklandi og dýrtíðin er ekki
nema á nokkrum sviðum. Veit-
ingahúsin selja besta mat við
vægu verði, yfirleitt. En það er
hægt að kaupa máltíð fyrir
5000 franka, eða sem svarar
hátt á þriðja hundrað krónur,
ef menn gefa sig út í það.
í þokkalegum miðlungs veit-
ingahúsum, þar sem máltíðin
kostar 10—12 krónur með
flösku af rauðu víni, er hægt
að fá egg og smjör og annað
lostæti, en hörgull virðist vera
á sykri.
Smáskraut og ilmvötn er
ekki dýrt miðað við t. d. á Is-
landi, en leðurvörur allar rán-
dýrar. Þokkaleg kventaska úr
leðri fæst varla fyrir minna en
sem svarar 400—500 krónum.
í augum ferðamannsins er París
ekki dýr, ef hann kann að fara
með peninga, en franskur verka
maður, sem aðeins hefir 300—
400 franka á dag, á vafalaust
bágt með að láta tekjur og
gjöld mætast og sama er að
segja um alla launþega yfirleitt
í Frakklandi.
•
Alt til á svörtum
markaði.
SVARTUR markaður er fyr-
irbrigði, sem þekkist um alla
Evrópu og víðar um heim um
þessar mundir. I Frakklandi er
hægt að kaupa alt og selja flest
milli himins og jarðar á svört-
um markaði.
Matvæli, tóbak, áfengi, síg-
arettur, erlenda mynt, einkum
dollara, sem rifist er um fyrir
tvöfalt verð, frá hinu opinbera
gengi.
Og hvar er hann svo þessi
svarti markaður? Hann er al-
staðar. Menn víkja sjer að þjer
á götunni og spyrja hvort þú
hafir eitthvað til að selja. Fyrir
utan Hotel Scribe eru hópar af
mönnum, sem gera ekkert ann-
að en að ávarpa fólk, sem kem-
ur út frá American Express í
þeirri von að hægt sje að versla
við þá.
Biðraðir eru algengar í Frakk
landi eins og víðar, þar sem
eftirspurnin er meiri en fram-
boðið á einhverju.
Sumstaðar er sá siður, að
menn standa í biðröðum til þess
að fá númer og koma svo eftir
ákveðinn dagafjölda til að kom
ast að, upp á sitt númer. Jeg
stóð einu sinni hálftíma í röð
til að fá slíkt númer, en þurfti
svo ekki á því að halda þegar
til kom. Jeg sagði kunningja
mínum frá þessu. Hann sagði:
„Blessaður vertu, þú getur
selt þetta númer á svörtum
markaði11!
Svarti markaðurinn setur
hina glaðlyndu frönsku þjóð í
mikinn vanda.

■l■l■l■lll■llUlli••■l•■■■■■l■■■■■l■■ltt■nlll■l■llll■lllI■lillllll■l■■lll■»*tv•
MEÐAL ANNARA ORÐA . . . .
• IIIUUIMIIIUIMIIIMIUIIIIIUIMIIUIIIMIIIIIUIUIIIIIIIIIUIIIUIIIIIIIIIIIIItrfl. I ■■■
Landið, fólkið og byggingarnar.
Meðan önnur hús voru sjald-
sjeð í sveitum en bustabæirnir
gömlu, var það helst haft. til
marks um reisulega bæi ,hve
þilin, er sneru fram á hlaðið
væru mörg. Þeim mun fleiri
sem þilin voru, þeim mun
myndarlegri þóttu bæirnir.
Að vísu gátu bæjarþilin ver-
ið mismunandi stór. En ekki
var sá mismunur það mikill, að
áberandi væri, til að sjá. Torf-
bæirnir voru altaf eins og vall-
grónir, ypptu sjer aðeins upp
úr túnfletinum. Það fátæklega
byggingarlag gat ekki leyft
neitt tildur. Þilafjöldinn fram
á hlaðið, og hve vel þeim var
haldið við, hvort þau voru mál-
uð eða þau fengu að grána af
fúa, gerði bæina mismunandi
reisulega heim að sjá.
í ungdæmi mínu man jeg
eftir því að nokkrir bændur í
sveitinni fóru að byggja svo-
nefnd langhús, í staðinn fyrir
bustirnar gömlu. Það rúmaðist
meira í þeim en í bæjunum
með gamla laginu. Og með því
móti urðu timburþilin stærri
um sig, er sneru fram á hlaðið.
Þegar þessi þil voru máluð
ljósleit,. gat glampað á þau
langar leiðir í sólskini.
Tilbreytingagjörnum mönn-
um þeirra tíma gat fundist sem
hin skjannalegri langhúsþil
settu reisulegri svip á bæina en
bustaþilin er voru minni að
flatarmáli. Að minsta kosti
bæri meira á þeim tilsýndar í
landslaginu .
Svo rann upp öld steinhús-
anna ef millistigi timburhús-
anna er slept... Þegar menn
renna augunum yfir steinhúsa-
bygðar sveitir í dag, þá er engu
líkar en þeir sem ráðið hafa
mestu um byggingamar, og
hvernig þær hafa verið settar
niður, hafi fyrst og fremst haft
í huga hið sama sem vakti fyr-
ir þeim, er bygðu langhúsin
með timburþilunum fyrir fram-
an torfhúsaþyrpingar sínar, að
sem mest bæri á hinum nýju
byggingum. Húsunum hefir
verið hreykt upp á hóla, mörg
þeirra bygð há, rjett eins og þau
stæðu á dýrum lóðum. Allvíða
sjást háreist hús uppi á hæðum,
þar sem allir vindar ársins
svelja og íbúarnir geta hvergi
fengið neitt afdrep utanhúss.
í gamla daga var þó alltaf
hægt að bregða sjer upp í bæj-
ar sundin. Svo mikil áhersla
hefir verið.lögð á að láta mikið
á þessum húsum bera að alt
þeirra fyrirkomulag minnir
mann stundum á vitabygging-
ar sem komið er fyrir á hávöð-
um með sjó fram, svo þaðan
sje hægt að senda ljósglætu til
þeirra, sem annars kynnu að
fara villur vegar.
Ef hús þau, sem svo hátt er.
hreykt, væru til fegurðarauka
fyrir hina fögru fjallanáttúru
lands, gætu menn betur sætt
sig við þetta fyrirkomulag. En
skiftar skoðanir munu vera um
það.
Mergurinn málsins er þetta.
Síðan landsmerm hafa fengið
steinsteypuna fyrir byggingar-
efni, hefir ekki tekist að koma
hjer á húsagerð, sem er hent-
ug fyrir sveitafólkið og sem fer
vel í landslaginu. Þetta er
vandasamt verk, og má segja,
að ekki sje von til þess, að full-
gild úrlausn sje fengin á því
enn.
Það er vandi, sem ekki hefir
verið leystur hjer á landi, að
reisa stórhýsi á skóglausu ber-
svæði, ekki síst, þegar þeim er
hreykt upp á hóla, og hæða-
drög svo vel fari á. Nema ver-
ið sje að fullnægja þeirri til—
hneigingu einni, sem rjeði því,
að reist voru langhús fyrir
bustabæi, íil þess að bygging-
árnar váeru meíra áberandi í
landslaginu t'il að sjá.
Allir sem fara um hinn svip-
Framh. á bls. 11