Morgunblaðið - 24.12.1946, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 24. des. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
9
FUGLAR OG JAPÖNSKUNÁM
ÞEGAR jeg var í Tokíó
fyrir nokkrum árum síðan,
ákvað jeg að læra japönsku.
Kennari minn, Watanabe-
san, að nafni, kom á morgni
hverjum heim til mín á mó-
torhjóli sínu. Hann klæddist
gráum flókahatti, háum
flibba, röndóttri þverslaufu;
stuttum, svörtum jakka og
síðum flónelsnærbuxum. —
Utanyfirbuxurnar hafði
hann á böglaberanum aftan
á mótorhjólinu, til þess að
óhreinka þær ekki, þegar
hann ók um hinar óstein-
lögðu götur Tokíó. Á mínút-
unni átta heyrði jeg fyrir
utan hús mitt dauðastunur
mótorhjólsins hans Watana-
be-sans, en þá fór jeg jafn-
an niður og opnaði fyrir hon
um. Ætíð gekk hann inn í
anddyrið beygjandi sig og
bukkandi, um leið og hann
dró hátt að sjer andann gegn
um tennurnar. Að þessu
loknu fór hann í utanyfir-
buxurnar og við settumst
við borðstofuborðið.
Sjálfur hafði jég fundið
upp á því að láta hann koma
á þessum tíma dags. — Jeg
þurfti að vera kominn til
vinnu minnar klukkan níu,
og leit svo á, að þetta væri
tímasparnaður. Þegar jeg
fyrst sagði honum, að jeg
mundi snæða morgunverð,
meðan við færum yfir lex-
íur mínar, hvarflaði það ekki
að mjer, að hann borðaði
með mjer. Jeg hjelt, að hann
mundi snæða heima hjá sjer,
áður en hann stigi á bak mó-
torhjólinu, og þar sem jeg
neytti aldrei annars en aþp-
elsínusafa og kaffis, leit jeg
svo á, að ekkert sakaði, þótt
jeg sæti og drykki þetta,
meðan hann kenndi mjer
mál þjóðar sinnar. Watana-
be-san hafði svo sem ekkert
við þessu að segja, en eftir
fyrstu tvo dagana, kom hann
með sinn eigin morgunverð
í rauðum, gljáfægðum kassa,
sem hann reyrði aftan á mó-
torhjólið, ásamt utanyfirbux
unum. Þetta var japanskur
morgunverður. í kassanum
voru rauðir, lakkeraðir disk-
ar og skálar. Á diskunum og
í skálunum voru agnarlitlir
bitar af allskonar kræsing-
um, smáagnir af súrsuðum
fiski, næpubiti, kalt, þurkað
kjöt, súpuögn, eggjamjólk,.
hrísgrjón. Og allt var þetta
dregið upp úr kassanum og
lagt á borðið, og Watánabe-
san settist við að borða það
með matprjónunum sinum,
sem hann geymdi í vestis-
vasanum. „Þetta“, sagði
hann á stundum, um leið og
liann hóf á loft skál fulla af
radísum, „er daikon. Á jap-
önsku segjum við daikon.
Endurtakið þetta“. „Dai-
kon“, sagði jeg. .
Watanabe-san kendi ensku
við einn af gagnfræðaskól-
um borgarinnar. Hann var
Einkennileg æfintýri rithöfundarins,
sem ætlaði að nema japönsku
Eftir St. ClairMcKelway
framsækinn maður, smávax
inn, þybbinn og fullur af
orku. Hann hafði skögul-
ennur. Tennurnar hans Wat
anabe-san voru svo æðis-
gengið langar, að manni
fanst að hann ætti að geta
lagt þær í kross, líkt og fing
ur, ef hann gerði tilraun til
þess. Þegar hann talaði fjör-
lega, var eins og hann væri
að vinka til manns. Vegna
tannanna var bros hans
hringmyndað og óafmáan-
legt. Hann hefði orðið að
beita afli, til að loka munn-
inum. Hann var einhver sá
þolinmóðasti . maður, sem
jeg hefi þekkt, og hann gerði
allt sem hann gat, til að
kenna mjer að segja jap-
önsk orð. Hann talaði aldrei
um nokkurn þann hlut, sem
ekki var í einhverju sam-
bandi við kennslUna. Aldrei
heyrði jeg hann segja álit
sitt á málum. Hann var þægi
legur í viðmóti, en dulur. —
Meðmæli hans báru það með
sjer, að hann hafði reynt að
kenna mörgum ungum út-
lendingum japönsku.
Eftir því, sem líða tók á
kennsluna, fór það að endur-
taka sig æ oftar, að Watana
be-san segði, „Röng ending.
Þetta er endingin, sem not-
uð er við fugla“. Um leið
og hann sagði þetta, kipraði
hann saman varirnar, til
þess að sýna mjer, að hann
væri ekki að .hlægja að
mjer, en aldrei sá jeg þær
mætast. Það, sem skeð hafði
var, að Watanabe-san hafði
reynt að kenna mjer tólf auð
veldar endingar við hverja
þá sögn, sem varð á vegi
okkar, og einu endingarnar,
sem jeg virtist geta munað,
voru þær, sem manni var
ætlað að notá, þegar talað
var um, eða við, fugla. Ef til
vill ætti jeg að skýra þetta
nánar. í japnösku notarðu
sjerstaka endingu, þegar þú
segir „farðu“ við eða um
þjón, og þegar þú segir
„farðu“ við, eða um faðir
þinn, notarðu alt aðra end-
ingu; og við þetta bætist svo
það, að þú notar enn aðra
endingu, þegar þú segir
,,farðu“ við, eða um, móður
| þína, og enn einu sinni aðra,
i ef þú segir „farðu“ við, eða
I um fugla. Þá eru einnig sjer
stakar endingar notaðar í
sambandi við hesta, her-
menn, fiska, lögreglumenn,
hunda, krókodíla, bílstjóra
o. s. frv. — tólf einfaldar
endingar, eins og sagt er, og
nokkrir tugir erfiðra við all-
ar sagnir tungumálsins. For
.... Tennurnar í honum voru
svo stórar, að þó hann hefði
beitt afli, hefði hann ekki get-
að lokað munninum.
eldrar mínir voru ekki í Jap
an, og þetta auðveldaði mjer
nokkuð námið, en fyrstu
tvær eða þrjár vikurnar
virtist jeg gleyma endingum
allra sagna, nema þeirra, er
notaðar voru við fugla, svo
að í hvert skifti er jeg sagði
eitthvað á japönsku, rak jeg
mig á það mjer til undrunar,
að jeg var að tala við, eða
um fugla. Jeg lærði til dæm
is, eða hjelt jeg hefði lært,
hvernig segja ætti við bíl-
stjóra, „Gerið svo vel að
beygja fyrir næsta horn og
stoppa við litla steinhúsið til
hægri“. Það, sem jeg í raun
og veru sagði, var, „Fuglar,
gerið svo vel að beygja fyrir
næsta horn og hætta að
fljúga við litla stein-fugla-
húsið til hægri“. Jeg reyndi
iþessa setningu stundum á
bílstjórum og venjulega
sneru þeir sjer við í sætum
sínum og hlógu flóttalega.
Þegar svo var komið, benti
jeg venjulega á hornið, sem
jeg vildi að við beygðum fyr
ir, og þegar við komum að
húsinu, hallaði jeg mjer
fram á við og greip í öxlina
á bílstjóranum, um leið og
jeg hrópaði, „Stoppo! Stopp
o!“ Flestir bifreiðastjóranna
skildu þetta, en stundum
kom þó fýrir, að jeg varð að
láta sem jeg ætlaði að
stökkva út úr bílnum, um
leið og hann fór fram hjá
húsinu, eða þá að teygia mig
yfir framsætið og toga í
handbremsuna.
Jeg mundi hafa revnt að
sigrast á þessari tilhneig-
ingu til að tala aðeins við,
eða um, fugla, og ef til vill
hefði mjer tekist það,
hefði jeg ekki komist að
þeirri niðurstöðu, að fleira
var erfitt með japönskuna
en sagnendingar. Lítið til
dæmis á niðurröðun orða,
og reynum þá að hugsa okk-
ur, svona til þægindaauka,
að jeg hafi verið að læra orð
og setningar. Jeg fann það út
að ef eitt orð hafði ranga
stöðu í setningu, þá ger-
breyttist hún og öll máls-
greinin með, að öllum lík-
indum. Það, sem skeður,
þegar þetta hendir þig, er
mun verra, en þegar spila-
borg hrynur. Setningin verð
ur eiginlega ekki óskiljan-
leg. Hún fær í sig nýtt líf,
nýjan svip, öll orðin breyta
um stöðu eða merkingu,
nafnorðin geta ósjaldan orð-
ið að sögnum, sagnirnar lýs-
ingarorð, og hjer og þar
kostlegum áföllum, au þau
koma til með að þýða allt
annað en ætlast var til. Jeg
verða orðin fyrir svo stór-
hefi jafnvel sjeð þess dæmi,
að orð hverfi með öllu. Jeg
rak mig harkalega á það, að
örlítill skjálfti í vörum mín-
um gat snúið svo við setn-
ingu minni um að stoppa við
litla steinhúsið, að helst
mátti skilja mig svo, að jeg,.
hundurinn, væri að biðja
lögregluþjóninn í framsæt-
inu, að fleygja mjer undir
hjól leigubílsins og láta fugl
ana grýta mig. Næstum öll
erlend tungumál gera nem-
andanum ýmsa grikki til að
byrja með, en japanskan hef
ur einkenni, sem engum öðr
um tungum líkjast. Þegar
setning finnur upp á öðrum
eins skolla og að ofan grein-
ir, hafa jafnvel Japanar
enga örugga aðferð til að
komast að því, hvað þú ert
að reyna að segja. Ensku-
nemandi gæti sagt eitthvað
eins og t. d. „steinhús, stoppa
hægri“, og sæmilega snjallt
fólk, sem kannaðist við mál-
ið, mundi vita, hvert hann
væri að fara. En þegar þú
segir japönskum lögreglu-
mönnum að láta fugla grýta
þig, halda þeir að það sje
það, og ekkert annað, sem
þú eigir við.
Þegar þú ert orðinn vanur
því, þykir þjer það • blátt
áfram heiíllahdi tilfinning,
að byrja að tala um eitthvað
til þess eins að komast að
jraun um, að þú hefur sagt
allt annað en þú hjelst. Jeg
minnist þess, að einn morg-
uninn reyndi jeg að segja:
„Kirsuberjarunnarnir í Hi-
biya skemtigarðinum eru
mjög fallegir á vorin“, óg
Watanabe-san sagði mjer
seinna, að það, sem jeg
hefði sagt, hefði í raun og
veru verið: „Við, kirsuberja
litu fuglarnir, fljúgum alltaf
í Hibiya skemmtigarðinum
á vorin“. Þetta er gott dæmi
um það, þegar orð, eða hluti
af orði, hverfur með öllu. —
Orðhlutinn „runnarnir'*
hafði horfið.
„Hvað varð af j,runnarn-
ir“?“ spurði jeg Watanebe-
san.
„Orðhlutinn „runnárnir“,“
sagði hann, „varð að orð-
hlutanum „litu“ í 'orðinu
,,kirsuberjalitu“. Þjer not-
uðuð endinguna, sem fer
með fuglum“, bætti hann
við.
Samkvæmt ráðum Watana
be-san, keypti jeg stóra ensk
-japanska orðabók, og hún
varð til þess, að jeg sökk
jafnvel dýpra í orða og end-
ingafenið, þegar hann var
ekki nálægur. Jeg tamdi
mjer, að segja eitthvað við
sjálfan mig á japönsku, eitt-
hvað, það er að segja, sem
jeg ætlaði vera sæmilega ein
falt og blátt áfram, og að
því loknu, gat jeg, með því
að styðjast við orðabókina,
komist að því, hvað jeg
hafði sagt. Þegar maður er
einu sinni byrjaður á þessu,
er ekkert að vita, hvar mað-
ur endar. í fyrstu athugaði
jeg aðeins, hvað jeg hefði
sagt og gleymdi því svo. —
Þegar je*g til dæmis hafði
kornist að því, að í stað þess
að segja „En hvað þetta er
gömul musterisbjalla, sem
þú ert að hringja hjá tjörn-
inni“, hafði jeg sagt, „Hund
ar, haldið áfram að gelta, þar
til við höfum kaffært móðir
okkar“, velti jeg því bara
fyrir mjer stundarkorn, og
reyndi svo eitthvað annað.
En þetta bar engan árangur,
því þegar jeg byrjaði. að
svara því, sem jeg hafði sagt
og fletti svo svörunum upp
í skruddunni, tók jeg orða-
bókina undir handlegginn,
gekk með hana niður götuna
og inn í bókabúð og seldi
hana.
Þegar jeg sagði honum frá
þessu, var Watanabe-san
hinn kurteisasti. Jeg hafði
það á tilfinningunni, að
hann hefði áður staðið í
slíku sem þessu og mundi
gera það aftur og aftur í
framtíðinni. Daginn eftir að
jeg seldi orðabókipa, borg-
aði jeg honum kennslugjald
ið, og Watanabe-san kvaddi
hátíðlega, smeygði sjer úr
utanyfirbuxunum og fór.
ilec^ jól! f
Ingimar Jónsson %
Drápuhlíð 13. |
<§>