Morgunblaðið - 15.07.1947, Qupperneq 11

Þriðjudagur 15. júlí 1947
MORGUNBLAÐIÐ
11
AF HVERJU FARA JARÐIR í EYÐI?
BT
íSLENDINGUM hefir fjölg-
að meira á síðustu árum en
nokkru 'sinni fyr í sögu lands-
ins. Valda því bætt skilyrði, auk
in þekking, aukin tækni, meiri
samgöngubætur og betra heil-
hrrigðisskipulag en áður var.
En það einkennilega hefir
skeð, að öll fjölgun þjóðarinnar
og meira til lendir í hinum
stærri bæjum og einkum höfuð
borginni Reykjavík.
í mörgum sveitahjeruðum
fækkar fólkinu stöðugt og eru
þó ástæðurnar miklu verri að
þessu leyti en út lítur fyrir á
manntalsskýrslum hjeraðanna
því kauptún eða þjettbýli eru í
flestum þeirra og þar hefir fjölg
að, en fækkunin þeim mun meiri
í hinum eiginlegu sveitum. Jarð
ir hafa í mörgum sýslum farið
í eyði hópum saman síðustu 20
árin. Meðal annars var nýlega
upplýst, að ein jörð af hverjum
6 hafa farið í eyði á fáum árum
í einu besta sauðf járræktarhjer-
aði landsins, Vestur Húnavatns
sýslu.
Þetta virðist fljótt á litið und
arlegt fyrirbrigði og mjög al-
varlegt öfugstreymi er það.
Margir eru og þeirrar skoðunar
að þegar svona gengur, þá sje
það öfugt og þýðingarlítið af
ríkisvaldinu, að eyða fje til ný
býlastofnunar o.fl. í stað þess að
gera betur við hin eldri býli.
Það er þó fullkomlega rjett-
mætt eins og síðar skal sýnt
fram á.
En af hverju fara jarðirnar í
eyði? Til þess liggja margar or
sakir, en ein er alaðorsök og hún
er sú, að margir bændur hafa
við lakari lífskjör að búa en
verkamenn bæjanna og neyðast
því til oít gegn vilja sínum að
kasta frá sjer jörð og sjálfstæðri
atvinnu, og leggja inn í bæina
með það fyrir augum að ná
einhverju skárra þrátt fyrir öll
vandkvæði sem á því eru. Oftast
er það svo að börnin sem upp
eru komin fara fyrst og síðan
foreldrarnir lúnir og slitnir á
eftir. Gerast á þessu sviði marg-
víslegar sorgarsögur, sem flest-
ar eru aíleiðingar meiri og
minni mistaka í fjármálakerfi
og atvinnuháttum þjóðarinnar.
Mörgum hættir við að færa
sakirnar af þessum atburðum
á hendur hinu pólitíska valdi og
margar sakir liggja þar. En þó
fer því f jarri að þar liggji allar
orsakir þessa fyrirbrigðis. Sönn
un þess felst í því, að þetta sama
gerist að einhverju leyti í öllum
löndum heimsins. Borgir og bæj
ir laða til sín fólkið frá strjál-
býlinu af því ódýrara og þægi-
legra er að koma öllum þæg-
indum nútímans við í bæjum
en sveitum.
Varðandi syndir hins pólitíska
valds, er þess að geta, að fyrir
30 árum síðan var stofnaður
flokkur hjer á landi, sem ljet
svo sem það væri sitt aðal tak-
mark, að bæta hag sveitanna,
Flokkur sá stjórnaði landbún
aðinum á íslandi í nál. 20 ár og
enn er hann tekinn þar við. Það
má því segja, að staðreyndirnar
sjeu þær, að það sem aflaga hef
ir farið í stjórn landbúnaðarins
á þessu tímabili sje fyrst og
fremst þessum flokki að kenna.
Allir vita að það er Framsóknar
flokkurinn sem við er átt. Það
ber að vísu að viðurkenna, að
margt fleira hefir áhrif í þessu
efni en stjórn landbúnaðarmála
og þó Framsóknarflokkurinn
beri höfuðáhersluna á því hvern
ig farið hefir um okkár land-
búnað á þessu tímabili, þá fer
því fjarri, að hann sje einn um
þá sök.
Tvennt er það einkum á þessu
sviði, sem mest áhrif hefir haft
til niðurdreps fyrir íslenskan
landbúnað. Hið fyrra er það, að
á tímabilinu 1930—1942 var
verð landbúnaðarafurða á inn-
lendum markaði svo lágt, að
það samsvaraði á engan hátt
reksturskostnaði. Bændurnir og
konur þeirra höfðu oft minna
en ekki neitt fyrir alt sitt strit.
Hið síðara og verra er innflutn
ingur sauðfjárpestanna, sem
komu með Karakúlfjenu 1933.
Þar var sett í gang aíkastamikil
drápsvjel á íslenskan landbún-
að ekki viljandi, heldur fyrir
þekkingarskort og flónsku.
Bæði þessi atriði hafa valdið
einna mestu um eyðingu jarð-
leggja afskektustu byggðirnar
fyrirvaralaust í auðn, af því
ekki borgi sig að veita þeim
þessi almennu lífsþægindi.
Annars er á þessu sviði eitt
Grundvöllur menningar og þjóð
argæfu byggist ekki síður á vel
gengni sveita en bæja. Sú er
allra þjóða reynsla. En það er
ekki von að vel fari með íslensk
hið ömurlegasta að sjá árum ar sveitir ef svo heldur áfram
saman eytt feykna fje í meira sem verið hefur um skeið, að
og minna ótímabærar og illa1 mikill hluti af bændum og
undirbúnar byggingar á skólum sveitafólki bindur fylgi sitt og
og öðrum dýrum stofnunum sem
traust við stefnulausan og sund
urleitan stjórnmálalegan brask-
flokk, sem meginhlutinn af okk
ar stjórnmálaógæfu er kominn
frá.
Það verður að breytast ef vel
á að fara.
J. P.
um tilfellum var stjórnin hjá
verða byrði á framleiðslunni,
en neita um f járframlög til að-
kallandi og bráðnauðsynlegra
brúargerða og annara sam-
göngubóta í þeim sveitum, sem
enginn ágreiningur er um að
verði og hljóti að hs\ldast í
byggð í framtíðinni. Þar er um
að ræða mjög misskilda hag-
sýni og í þeim efnum verður
ekki verulega gert upp á milli f*''1 Arnarnesi á sjölugsafrnæli
flokka sem heildar.
70 ára
Margret Jónsdóttlr
MARGRJET JÖNSDÓTTIR
Varðandi þá viðleitni sem á
undanförnum árum hefir verið
sýnd til aðstoðar nýbýlamynd-
un og sem nú stendur til að
auka að verulegum mun, þá er
sú staðhæfing fjarri rjettu lagi
i dag. Jeg hefi þekt hana í
hálfa öld. Mjer finnst hún hafa
htið breyst á þessum tíma.
Þegar jeg man fyrst eftir henni
var hún heimasæta í Arnar-
nesi við Eyjafjörð, á því mikla
rausnar og framfaraheimili. Þá
, • var glaðlvndi hennar og fjör,
anna siðustu 15-17 arm. I bað að það sje röng stefna, enda þo góðmenska hennar og ljúflyndi
jarðir fari í eyði á öðrum stöð- SVQ mikið að hún átti ekki
sama flokki og jafnvel sama um. Utan við verst leiknu Kara
sinn líka þar um slóðir. Það
manni. Aðrir voru til aðstoðar, kúlpesta hjeruðin mun það fá birú fir hyerjum bæ hverju
en höfðu ekkert frumkvæði eða gætt að aðrar jarðir fari í eyði samkvæmi þar sem hún kom.
vald á starfseminni.
Því hefir verið hreift að í
því fælist mikil ósanngirni, að
yfirfæra þessa skuld á heilan
flokk manna. í þessu er mikið
til, því fjölda margir flokks-
menn æðri og lægri eiga í þessu
efni enga beina sök. En þeir
eru undir þá sök seldir, ,,að
syndir feðranna koma niður á
börnunum". Þeir.hafa sýnt það
með trúgirni sinni og flokks-
festu, að þeir taka ekkert tillit
til þeirra synda, sem ættu skil-
yrðislaust að vera pólitískar
dauðasyndir hvarvetna meðal
siðaðra manna. Þeir sem síðan
hafa hampað þeim mönnum
jafnvel mest, sem sekastir eru
í þessu efni eins og t. d. Páli
Zóphoníassyni og Jóni í Deildar
tungu. Þess vegna ber flokkur-
inn allur ábyrgð. Það er hans
sök fyrst og fremst að margar
jarðir hafa farið í eyði af þess-
um sökum og á ýmsum öðrum
ríkir víða fjárhagsleg eymd og
vandræði. En það eru fleiri or-
saldr en þessar til þess að svona
er komið með okkar landbúnað
þó undirstaöan sje sú er þegar
hefir verið að vikið. Sveitirnar
vantar víða nauðsynlegustu sam
göngutæki, vegi, síma, brýr.
Þær vantar yfirleitt rafmagn og
öil þau þægindi sem því fylgja.
Á undanförnum árum hefir
raunar verið varið mjög miklu
fje á íslenskan mælikvarða til
þessara hluta, en þó minna en
þyrfti að vera og áreiðanlega
eigi nógu skipulega að fram-
kvæmdunum unniö. Meðal ann
ars mjög athugavert hve seint
vjeltæknin hefir verið tekin í
þjónustu þessara mála. Síðustu
árin einkum frá 1944 hefir þó
mikið skift um í þeim efnum.
Það sem á skortir í þessum efn-
um er ekki hægt að kenna frem
ur einum stjórnmálaflokki en
öðrum. Innan þeirra allra er
verulegur ágreiningur um það
hve ört og hvernig skuli að þess
um framkvæmdum unnið. Eðli-
lega ber þó nokkuð á því að
fulltrúar bæjanna allflestir hafi
á því minni áhuga og til eru þeir
menn sem telja rjettast að
gætt að aðrar jarðir íari í eyði
en þær sem afskektar eru og
uih ýmsar þeirra má segja að
þær eigi lítinn rjett á sjer sem
byggð býli þar sem þær hafa
aldrei getað boðið upp á annað
en eymdar kjör og sjeu nú f jarri
öllum samgöngum. í staðinn fyr
ir þær er rjettmætt og sjálf-
sagt, að styðja þá með opinber-
um fjárframlögum, sem byggja
vilja ný býli og rækta ný tún
þar sem samgöngurnar eru best
ar og markaðsaðstaðan þægileg
ust. Þetta hefir og verið gert og
verður gert. Mun og brátt gerð
tilraun með byggingu byggða-
hverfa samkvæmt lögunum frá
1946 um landnám nýbyggðir og
endurbyggingar í sveitum.
Hvernig þær tilraunir takast
varðar miklu fyrir framtíð sveit
anna sem heildar.
Það er víst, að þegar fyrir
alvöru'verður hafist handa um
raforkuveitur fyrir sveitahjeruð
sem er eitt þeirra stærsta hags-
munamál, þá fyrst sker úr um
það hvaða byggðir það eru, sem
ekki verður unt að veita þau
þægindi og sem hætt er þá við
að kunni smátt og smátt að fara
í auðn. Þetta er byrjað að rann
saka og verður að rannsaka
með sem mestri nákvæmni á
næstu árum.
Sem stendur er þó mörgum
hjeruðum einna mest aðkall-
andi nauðsyn á því að vasklega
verði að því gengið að útrýma
Karakúlpestunum. Eru lögin frá
síðasta þingi um það mál ein
hin nauðsynlegustu fvrir land-
búnaðinn af þeim er Alþingi
hefir sett. Verði þau ekki fram
kvæmd fljótt, uppgefst sveita-
fólkið í heilum ágætum byggða
lögum og þau fara smátt og
smátt í eyði að fullu.
Á þessu sviði ber því að ganga
rösklega til verks. Alþingi hefir
lögfest sinn vilja. Bændurnir og
ríkisstjórnin verða að fylgja
þar fast eftir með framkvæmd
ir.
Um framfaramál og bjarg-
ræðisvegi sveitanna er annars
það að segja að þar liggur eitt
af helstu og allra áhrifamestu
vandamálum okkar þjóðfjelags.
Jeg taldi víst, er jeg var barn,
að slík kona sem hún, myndi
aldrei geta elst. Reynslan hef-
ir staðiest þessa trú mina.
En hún hefir gert annað og
meira um dagana, en að
skemta sjer og öðrum. Því hún
kann að taka til höndunum
einesog tíðkaðist í Arnarnesi.
Enda hefir hún ekki spamð það
um dagana. Ósjerhlífnari og
greiðviknari manneskju hefi
jeg ekki hitt.
1 mörg ár eftir að hún gift-
ist manni sínum Sigíryggi
Benediktssyni, ráku þau hjónin
greiðasölu og gistihús á Norð-
urlandi. Þykist jeg mega full-
yrða að aldrei hafi borið svo
gest að garði þeirra, að Mar-
grjet hafi ekki tekið á móti
honum, með sömu stöku Ijúf-
menskunni og henni er lagið.
Margrjet frá Arnarnesi er
vinsæl kona. Enda á hún það
skilið. Eins og vinir hennar
og kunningjar þekkja, hefir
hún fengið í vöggugjöf þann
eiginleika, sem ómetanlegur
reynist öllum, að líta altaf fyrst
og fremst björtustu hliðar hlut-
anna og tilverunnar í heild
sinni. ,Með því móti yfirvinn-
ast allir erfiðeikar best, eyðast
við þann innra yl, sem býr
með manninum sjálfum, en
hvert skýja rof í bökkum á-
hyggjanna getur breyst i lang-
an sólskinsdag. Það er þess-
vegna sem hún hefir ekki
breyst þesa hálfu öld, em við
höfum þekst. Vorið í huga
hennar lifir meðan ævin end-
ist.
V. Si.
Reyfefwlfsför

4ra manna
Ford-junior j
model 1937 til sölu. Uppl. j
í Camp Cnox nr. A.C.
FRAMKVÆMDANEFND lands
móts stúdenta eínir til ferðar n.
k. sunnudag til Snorrahátíðar-
innar í Reykholti. Ferðaskrif-
stofa ríkisins hefur tekið að
sjer að sjá þátttakendum fyrir
farkosti.
Verður farið sjóleiðis til Akra
ness og þaðan í bílum til Reyk-
holts og sörnu leið til Reykja-
víkur um kvöldið.
Þar eð boðsgesíir Snorraneínd
arinnar, sem einnig fara þessa
leið eru mjög margir, en bíla-
kostur af skornum skamti, er
óvíst, að landsmót stúdenta geti
tryggt nema rcsklega 100 far-
miða.
í gærkvökli, þegar skrifstofa
stúdentaráðsins var lokuð voru
aðeins 45 farmiðar eftir. Nauð-
synlegt er, að allir stúdentar,
eldri sem yngri, sem óska að
taka þátt í för þessari, tilkynni
það skrifstofu stúdentamótsins
í dag.
Skrifstofan er í Nýja Stúd-
entagarðinum og er opin kl. 5—-
„7 og 8—10 síðdegis.
Atvinna
Ungur og reglusamur maður, sem stundað hefur
nám við háskóla í Bandaríkjunum auk annarar ment-
unar hjer, óskar eftir atvinnu i sumar. — Uppl. í sima
7908 eftir hádegi í dag og næstu daga.