Morgunblaðið - 20.07.1947, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 20. júlí 19^7. ^
ÞEGAR NORÐMENNIRNIR KOMU
Framh. af bls. 1
son, nje heldur að flytja
hann heim í átthagana.
Snorra höfum vjer alltaf átt
og hjer hefur hann dvalið
síðustu sjö ald.irnar. Og
aldrei hefur þessi gamli höfð
ingi, víðsýnn og djúpsýnn,
sinnar aldar andans jöfur,
staðið oss jafn ljóslifandi
■fyrir hugskotssjónum,
meðal vor, og scm einn af
oss, sem einmitt í dag, glað-
ur og reifur yfir því, að hon-
um megum við þakka það,
að nú eru það norskir höfð-
ingjar, sem sækja ísland
heim í því skyni að frænd-
þjóðirnar fái í sameiningu
hyllt hann og þakkað afrek
hans í beggja þágu.
En stytta Snorra, gerð af
'Vigeland, gefin íslending-
Lim af Norðmönnum. Betra
verður vart á kosið.
Prófessor Worm. Möller
Ijet orð um það falla að Nor-
egur myndi ekki vera frjálst
:ríki, ef Snorra hefði ekki
aotið við. Þetta voru hans
ummæli. Vjer íslendingar
tökum undir það sem Sig-
urður prófessor Nordal sagði
í kveðju sinni til Noregs 9.
apríl 1943. Hann gerði þá
að umræðuefni að nú væri
það orðið viðkvæði, að Norð
menn ættu flestu fremur
endurreisn sína Snorra og
Heimskringlu upp að inria.
„En“, sagði Nordal „nú er
Heimskringla orðið gamla
. testamenti Norðmanna. Ann
að nýtt og veglegra er þeg-
ar tilorðið“.
Þetta nýja testamenti
Norðmanna er ekki með
öllu framandi fyrir oss ís-
lendinga.
Það hefst með frásögn-
inni um að óvígur óvinaher
flæddi yfir land lítillar þjóð
ar. Hún átti við engan sök-
ótt, en þegar á hana var ráð-
ist bjóst hún til varnar und-
tr forustu konungs síns,
ríkisarfa og ríkisstjórnar.
Er vörn sú löngu víðfræg
orðin og’ mun þó hin vopn-
lausa barátta er aldrei var
látin niður falla þykja með
engu minni ágætum.
Oss íslendingum er það
ijóst hver höfuðnauðsyn
það -er smáþjóð, að ofmeta
ekki afrek annara þjóða. En
,samt sem áður fáum vjer
eigi varist aðdáun á hinum
óteljandi hetjudáðum Norð-
:manna á stríðsárunum. Oss
fíkilst gildi þess að á örlaga-
stund mannkynsins lagði
Noregur lóð sitt í vogarskál-
ina. Vjer vitum að norsku
blóði var fórnað á altari
stórra hugsjóna. Oss er
kunnugt um að norskur
kjarkur og karlmannslund,
samheldni og þolgæði jafnt
í blóðugum bardögum sem
löngu þöglu stríði, hefir heið
urskrýnt nafn Noregs um
víða veröld og mun um lang [
an aldur lýsa upp veg óbor-
inna norskra kynslóða.
Allt þetta og margt fleira
var huggun vor og- athvarf
á stríðsárunum.
í dag fjölyrðum vjer eigi
um þetta. Á stríðsárunum
svall oss bróðurharmur í
brjósti. Nú fögnum vjer og
miklumst af sigursælum
frændum — hetjum hins
nýja norska testamenntis.
En einnig vjer Islending-
ar . eigum oss sögu sem
Snorri ekki þekkti, Hún seg-
ir frá harðri baráttu fátækr-
ar og fámennrar þjóðar, fyr-
ir torsóttum gæðum, þjak-
aðri af erlendri ánauð. Sú
saga ber nýja frjóanga tek-
ur á sig nýja mynd og hraða
þegar feður þeirra sem riú
eru á vígvellinum hófu nýtt
landnám á íslandi. Eins og
margar góðar sögur er hún
líka ástarsaga. Á blöðum
hennar má lesa, að þrátt fyr-
ir allt sem á milli ber — og
hvergi ber jafn mikið á
milli eins og hjá minnstu
þjóðinni — sameinaðist þjóð
in öll í ást á föðurlandinu
og frelsinu, þegar svo að
segja hver einasti kjósandi
landsins yorið 1944 galt já-
kvætt atkvæði við stofnun
lýðveldis á íslandi.
Vjer íslendingar vonum
að þessi saga verði löng við-
burðarík og ánægjuleg. Vjer
óskum þess, að hún megi
jafnan greina frá ágætri
frændsemi Norðmanna og
Islendinga, gagnkvæmri
samúð og skilningi. Og vjer
höfum ásett oss að grund-
valla hana um allar aldir á
virðingunni fyrir lögum,
rjetti og mannhelgi, en þá
ósk bar Hákon konungur
fram íslendingum til handa
í kveðju þeirri, er hann
sendi oss á 129 afmæli Eiðs-
vallastjórnarskrárinnar.
Hæstvirtu gestir.
Vjer íslendingar teljum
oss sóma að komu yðar og
gleðjumst af henni. Þess-
vegna fjölmennum vjer hjer
í dag til að fagna yður og
verðum þó ef til vill fleiri
í Reykholti. Þessvegna blakt
ir nú fáni við hún í höfn-
inni og í bænum.
Verið allir hjarí anlega vel
komnir.
Lifi Hákon konungur,
Ólafur ríkisarfi, Norðmenn
og Noregur.
Er Olafur Tiiors liafði lokið
mali sínu hrópaði hann ferfalt
húrra fyrir Noregi og hinni
norsku þjóð, en allur mann-
fjöldinn tók undir svo kvað við
Lúðrasveitin ljek síðan norska
þjóðsönginn en Norðmenn á
skipsfjöl sungu með.
Að því búnu tók til máls
formaður Snorranefndarirmar
norsku Johan E. Mellbye.
Ræða hans var svohljóðandi:
’ Ræða J. E. Melbye.
Kæru Islendingar.
Vjer erum hingað komnir,
fulltrúar norsku þjóðarinnar
undir forystu heiðursforseta
vors Ólafs ríkisarfa, til að af-
henda minnismerki það um ís-
lenska sagnritarann Snorra
Sturluson, sem konungsefni
vort mun á morgun afhjúpa að
Reykholti.
Joh. E. Melíbye,
fyrverandi ráðherra og íorm.
norsku Snorranefndarinnar.
Vjer erum hingað komnir
með innilegt þakklæti í huga,
og segja má að það sje ekki Von-
um fyrr að vjer reisum þeim
manni minnisvarða, sem með
Heimskringlu sinni. — Noregs
konunga sögum — hefir gefið
oss hinar afburða lýsingar sín-
ar á forfeðrum vorum heima
og heiman, konungum þeirra
og höfðingjum í friði og ófriði,
með þeim ágætum að oss svell-
ur hugur í brjósti, afkomend-
um þeirra.
Hin fornu tengsl.
Góðir íslendingar! Frá fornu
fari hafa sterk tengsl verið okk
ar á milli. Fyrir þúsund árum
byggðist ísland af Noregi og
hinum norsku vestureyjum. I
Landnámabók eru talin nöfn
nær 400 landnámsmanna, flest-
um frá Noregi vestanfjalls,
nokkrum frá Noregi norðan-
verðum og enn öðrum frá vest-
ureyjum, Orkneyjum, Suður-
eyjum, Skotlandi og írlandi,
sem flestir voru norrænir
menn, sumir höfðingjar ættar.
Það voru afkomendur þessara
manna, og þá fyrst og fremst
Snorri, sögumaðurinn mikli,
sem skráðu sögur feðra sinna.
FuIItrúarnir.
Hingað erum vjer komnir,
ríkisarfi vor í fararbroddi, full-
trúar stórþings óg stjórnar,
fulltrúar háskóla og vísinda, og
fuilírúar fjelagssamtaka, og
þykir mjer þá rjett að taka það
fram að forgöngu um reisn
þessa minnismerki.s og um för
þessa áttu menn úr þeim hjer-
uðum Noregs, sem fóstrað höfðu
landnámsmcnn þá flesta, sem
til Islands hjeldu fyrir þúsund
árum. Það var eftir fyrirlestur,
sem skáldið og presturinn
Anders Kovden hjelt árið 1919,
að hugmyndin fæddist með
æskumönnum vestanfjails. Hug
myndin var sú, að reisa skyldi
minnismerki bæði á Islandi og
í Björgvin, en það var höfuð-
staður Noregs í tíð Snorra. Af-
hjúpa skyldi styttuna í Reyk-
holti á 700 ára ártíð Snorra,
árið 1941. En ófriðurinn olli því
að þessu varð að fresta þar til
nú. En segja má og, að á sama
hátt og frumkvæðið var .tekið
af þjóðinni sjálfri, svo hefir og
þjóðin framkvæmt þessa hug-
sjón.
Verk Snorra.
Það er erfitt að koma orðum
að því, í hverri þakkarskuld
| vjer nútíma Norðmenn stönd-
} um við Snorra Sturluson og
f ævistarf hans. Konungasögur
j hans eru tvímælalaust merk-
] asti þjóðararfur vor frá þeim
íímum er Haraldur hárfagri
sameinaði Noreg og frá því er
heilagur Ólafur kom kristni á.
Af miklum lærdómi, snild í
máli og innilegri samúð lýsir
hann lífi feðra vorra á þeim
tímum, svo að Heimskringlu
hans hefir afburða vísindamað-
ur crlendur líkt við Grikkja-
sögu Heródóts. Saga vorrar
glæsilegu fortíðar auðgar and-
ann. Hún hjálpar oss til að
halda höfði hátt á hinum erfiðu
tímum vanmáttar, og hún átti
sinn ríka þátt í endurreisninni
1814. Menn eins og GeOrg Sver-
drup, Falsen Jacob Aall Og
Christie höfðu allir orðið fyrir
áhrifum af Snorra. Síðan hefir
verk hans öðlast æ meiri og
meiri þýðingu fyrir andlegt líf
vort, hvcrt heldur það var fyr-
ir atbeina sagnfræðinga eins og
P. A. Munch eða fyrir áhrif frá
skáldunum Björnson, Ibsen,
Sivle og fjölda annara. Verk
hans eru framúrskarandi, ekki
einungis Trá sagnfræðilégu,
heldur einnig frá bókmennta-
legu sjónarmiði. Mannlýsingar
hans eru framúrskarandi eink-
um þegar hann ræðir um hina
fornu höfðingja eins og Erling
Skjálgsson og Hárek í Þjóttu.
Það er rjett, sem Finnur Jóns-
son segir í bókmenntasögu sinni
að hvernig sem á Heimskringlu
er litið, þá er hún ekki einungis
mikið andlegt afrek, heldur stór
virki, sém ekki á sjer sinn líka
á þeim tíma, hvorki innan lands
nje utan. Sjálfur get jeg sagt,
að ekkert hreif mig meira á
æskuárunum, en lýsingar á
ævi, starfi og kristniboði Ólafs
helga, og gamalt sveitafólk hef-
ur sagt mjer frá því, hvernig
börnin sátu á æskuárum þeirra
í kringum arininn og mamma
eða amma sögðu þeim úr forn-
sögunum.
Leiðir skilja.
Góðir íslendingar!
Öldum saman hafa leiðir
okkar verið skildar. Hjer skal
ekki minnst á, að öldum sam-
an voru löndin undir danskri
stjórn eigi heldur á samning-
inn í Kiel nje aðrar ytri að-
stæður. Segja mætti, að bæði
löndin hafi legið í dvala. Það
var engu líkara en útþrá vík-
inganna hefði hjaðr.að. Svo leit
það út í Noregi og sama var
víst upp á teningnum hjer. En
það koma fyrir tímabil í sögu
þjóðanna jafnt og á ævum ein-
staklinganna, þegar svo virðist
sem sá, er stýrir örlögum allra
þjóða, finnst, að vaxtar sje þörf
hið innra. Vjer Norðmenn vökn
uðum 1814, og nú hafið þjer
einnig byrjað sjálfstætt líf.
Margt sameiginlegt.
Mjer virðist að þjóðirnaf
þurfi hvor annarrar með, og
gætu haft margt saman að
sælda. Sje litið á. landabrjef
kemur í ljós, að ísland iiggur
móts við Norður-Þrændalög og
suðurhluta Norðlandsfylkis.
Yfirleitt má ,segja, að þessi
hjeruð af landi voru sjeu meðal
þeirra, sem ríkust eru af nátt-
úruauði. Hin langa strönd opn-
ar möguleika til fiskjar og sigl-
inga, en á landi eru möguleikar
til jarðyrkju og fjárræktar. I
elfunum býr vatnsafl, en í fjöll-
unum nytsöm efni og málmar.
Það var mjer ánægja að lesa í
bók eftir Th. Krabbe „Island
og dets tekniske utvikling“, að
ísland býr yfir möguleikum,
hvað snertir vatnsafl til þró-
unar raforku og iðnaðar. Jeg
las um þróun fiskveiðanna og
um þróun jarðhitáns. Þegar
jarðhitinn er frá tekinn eru
möguleikarnir svipaðir, og með
tilliti til landbúnaðar er um
sömu' viðfangsefni að ræða, sem
við þekkjum úr okkar sveit-
um.
Hver öðrum síoð og s?ytía.
Hjer skal ekki meira rætí um
ytri aðstæður til framtíðarþró-
unar landanna. Það scro leggja
þarf mesta áherslu á eru menn-
ingartengsl og menningarsam-
vinna. Iljer er á sterkum undir-
stöðum að byggja. Báðar eru
þjóðirnar kristnar, báðar erus
þær sömu ættar og báðar hafa
þær orðið fyrjr áhrifurn vestan
um haf. Þaðan barst okkur
kristnin báðum í senr. íyrir at-
beina Ólafs Tryggva.sOnar og
Ólafs helga til forna. Á timum
Snorra voru tíðar samgöngur
milli sögueyjunnar og Noregs.
Smám saman lögðust þær nið-
ur. Jeg er viss um að það varð
báðum til tjóns. Er vjer erum
af sömu rótum, vjer erum sömu
trúar og höfum um aldaraðir
búið við samskonar rjettarfar
og sams konar stjórn. Á þess-
um grundvelli ætti oss að veras
auðvelt að vera hvor öðrurh stoð
og stytta. Þegar vjer komum
nú undir forustu ríkisarfa vors,
sendimenn sem fulltrúar landa
vors og þjóðar, og færum yður
minnismerki um hinn mikla
sagnritara okkar beggja, þá er
þetta kveðja frá þjóð til þjóðar,
i og vjer vonumst til þess af ein-
l lægni, að hjer megi verða upp-
haf að örari samskiftum og
samvinnu.
Guð blessi ísland og íslensktj
þjpðina.
Þvínæst ljek Lúðrasveitip
Ó Guð vors lands“.
j Þegar Mellbye fyrv. ráð-
herra hafði lokið máli sínu
gekk Olav krónprins á land.
! Við landgönguhrúna voru ráö
jherrar allir, borgarstjóri og
. Snorranefnd til þess að bjóða
I hann velkominn til landsins.
Tljett á eftir komu aðrir gestir
' norsku. ráðherrarnir sem eru
jmeð í förinni 'og siðan hver af
öðrum.
Krónprinsinn ók til þinghúss;
ins, og var norski sendiherr-
ann í fylgd með honum,
Gengu þeir á fund forseta ís->
lands.