Morgunblaðið - 20.07.1947, Blaðsíða 6

6
MORGUlStíLAÐIÐ
Sunnudagur 20. júlí 1947
Framh. af bls. 5
holti. Kann hvort-tveggja að,
vera rjett, en hvorugs mun þó
getið annars staðar.
Páll prestur Sölvason.
Sölvi átti tvo sonu, Olaf,
prest á Helgafelli og Pál, prest
1 Reykholti. Kemur Páll allmik
ið við Sthflungasögu, fyrst í
sarhbandi við gjaforð dóttur
sinnar, Þórlaugar, er giftist Þóri
presti auðga í Deildartungu, og
við erfðamálin eftir þau, en
þau dóu á Rómferð 1177, fyrst
Þórir, en Þórlaug síðar, og
kvaðst Páll prestur vera henn-
ar arfi, og tók allt fjeð undir
sig. Spunnust út af þessu mik-
il málaferli og flokkadrættir,
því að stórmenni, sem leitað
var liðs hjá, áttu hjer hlut að
máli. Sáttafundur var haldinn
í Reykholti haustið 1180. „Kom
þá þar til Böðvar Þórðarson",
er átti Helgu, bróðurdóttur Páls
prests; hann var náfrændi Þór-
is og Vigdísar, systur hans, „og
taldi hann Vigdísi rjettan arf-
tökumann Þóris, því að hún
var skyldust skilgetinna
manna“. Þórir hafði átt 2 sonu
áður en hann kvæntist, ,,og
þótti þeim, sem þeim myndi
berast arfur eftir föður sinn“.
Sturla Þórðarson í Hvammi
átti Guðnýju, dóttur Böðvars,
og veitti honum að málum. Var
hann og á sáttafundinum.
„Sátu menn úti á velli fyrir
sunnan hús, og var ^rætt uin
sættina“. — „Þorbjörg, kona
Páls, var grimmúðug í skapi
og líkaði stórilla þóf þetta.
Hún hljóp fram milli manna
og hafði hníf í hendi og lagði
til Sturlu og stefndi í augað“.
„Lagið kom í kinnina og varð
það mikið sár“. Sturla tók
þessu með dæmafárri ró og
tókst að stilla til friðar. Páll
sá sitt óvænna og gekk til sætta
um arfamálið, og handsalaði
Sturlu sjálfdæmi um bætur fyr
ir árás konu sinnar. A sátta-
fundi næsta vor gerði Sturla
Ivö hundruð hundraða fyrir á-
rás Þorbjargar, ,,og þótti öllum
mönnum mikil undur, er hon-
um kom í hug að kveða slíkt
upp“. Páll sendi Brand, son
sinn, suður í Odda, til að leita
liðveislu Jóns Loftssonar, sem
áður hafði veitt honum lið í
arfamálinu. Komu nú allir hlut-
aðeigandi höfðingjar til alþing
is um sumarjð, og er greinileg
og skemtileg frásögn í Sturl-
Ungasögu um meðferð málsins
þar. Páll prestur gekk á fund
Þorláks byskups (hins helga
síðar); nefndi byskup hann dýr-
legan kennimann^ eins og Jón
Loftsson hafði einnig gjört, og
rjeð honum til að bera vopn á
þinginu. Byskupinn á Hólum,
Brandur Sæmundarson, frændi
Vigdísar, móður Sturlu, bað
Jón einnig veita Páli; þeir
voru svilar. Gekk Sturla að
því, að Jón Loftsson gerði um
málið, og varð það úr. „Síðan
gengu menn heim frá lögbergi
og heim til búða. En áður þing
inu lauk, bauð Jón Sturlu barn
fóstur, og bauð heim Snorra,
syni hans“. — „Síðan fylgdi
Sturla suður sveininum og þá
síðan virðulegar gjafir af Jóni,
en gjald snerist mjög, og var
helst ákveðið, að væri þrír tig-
ir hundraða". Hjer kemur
Snorri Sturluson fyrst til sög-
unnar og var hann þá einungis j
þrevetur. Tveim árum síðar,
1183, dó faðir haris.
Páll prestur andaðist 2 árum
síðar en Sturla, 1185, og mun
þá hafa verið háaldraður. Hann
er einn þeirra 40 kynborinna ís-
lensku presta, er voru taldir hjer
á landi helstir 1143. Sem beinn
afkomandi Geitlendinga átti
hann Reykhyltingagoðorð og
var talinn mjög merkur og auð-
ugur höfðingi. Er kosinn skyldi
Skálholts-byskup 1174 eftir ósk
Klængs byskups Þorsteinssonar
var Páll einn þeirra þriggja, er
til voru nefndir, sem „lærdóms-
maður mikill og hinn mesti bú-
þegn,“ en kosningin var lögð
undir Klæng byskup sjálfan og
kaus hann Þorlák ábóta Þór-
hallsson (hinn helga síðar).
Páll prestur átti 2 sonu, Brand
og Magnús, er báðir urðu prest-
ar. Brandur drukknaði 1183, 2
I árum áður en faðir hans dó, en
| Magnús tók við staðarforráðum
| í Reykholti eftir föður sinn. —
Hann var kvæntur Hallfríði Þor
gilsdóttur, prests á Snæfellsnesi,
Arasonar prests hins fróða, og
höfðu þau búið áður á Helga-
felli. Þau áttu 2 sonu, Brand og
Ara, er báðir eru nefndir prest-
ar.
Snorri Sturluson
í RevkhoRi.
Snorri Sturluson ólst upp í
Odda hjá Jóni Loftssyni og var
orðinn 19 áija, er Jón dó, 1197.
Var hann síðan með Sæmundi,
syni hans, í Odda. Snorri kvænt-
ist næsta ár eftir dauða Jóns,
Herdísi, dóttur Bessa prests hins
auðga Vermundarsonar á Borg,
haustið 1198, en þó munu þau
hafa verið áfram í Odda, uns
Bessi prestur var fallinn frá,
1202, þá fóru þau að búa á Borg,
sennilega um vorið.
Þórður Bárðarson, móðurbróð
ir Snorra, og Magnús prestur í
Reykholti voru þremenningar;
móðir Þórðar, Helga, var dóttir
Þórðar í Reykholti bróður Sölva
föður Páls prests, föður Magn-
úsar. Þórður þóttist „vera næst
erfðum um staðarvarðveislu í
Reykjaholti, því að Páll var ekki
skilgetinn sonur Sölva. En Magn
úsi presti eyddist fje, er hann
Snorralaug.
tók að eldast, en synir hans
þóttu ekki færir til staðarfor-
ráða. Snorri Sturluson feldi mik
inn hug til staðarins og fjekk
heimildir af Þórði og þeim öðr-
um, er erfðum voru næstir á
staðnum. Síðan átti hann vio
Magnús prest, að hann gæfi upp
staðinn, og sömdu þeir með því
móti, að Snorri skyldi taka við
staðnum og þeim hjónum, og
koma sonum þeirra til þroska
þess, er auðið yrði.“ Er senni-
lega lítill vafi á því, að ráð þessi
og krafa Þórðar hafa verið runn
in undan rifjum Snorra. Ekki
er fullvíst, hvers vegna hann
hefur felt svo mikinn hug til
Reykholts, en sennilega hafa
það verið mannaforráð Reyk-
hyltingagoðorðs. Að sönnu var
Ileykholt í miklu áliti; mun
Páll prestur hafa stórum bætt
jöroina og húsað þar vel. Er
Reykholt néfnt staður góður og
dýrlegur í jarteinaéögu einni,
er þar gerðist og skráð var í
jarteinabók Þorláks helga, sem
lesin var upp á alþingi 1199.
Snorri var kominn af Mýra-
mönnum í móðurætt; Þórður
afi har.s, faðir Böðvars í Görð-
um, var 5. maður í beinan Iiarl-
legg frá Agli Skalla-Grímssýni.
Sagt er, að Egil Halldórsson, er
var heimamáður Snorra á Borg
og einnig kominn af Agli Skalla
Grímssyni, hafi dreyrnt, er
Snorri var í þessum ráðbrotum,
að Egill Skalla-Grímsson kæmi
að sjer, ,,og var mjög ófrýnileg-
ur“. Hann mælti: „Ætlar Sriorri
frændi várr, í brott heðan?“
„Það er mælt,“ segir Egill Hall-
dórsson. „Þat gerir hann illa“,
segir draummaðurinn, „því at
lítt hafa menn setit yfir hlut
vár Mýramanna, þá er oss tímg-
aðist, ok þurfti hann eigi of-
sjónum yfir þessu landi at sjá.“
Kvað hann síðan uggvænlega
vísu, „og sneri þá í brott. En
Egill vaknar.“
Snorri mun hafa farið búi
sínu í Reykholt vorið 1206, en
Herdís virðist ekki hafa farið
þangað með honum, heldur bú-
ið áfram á Borg; þar andaðist
Hallbera dóttir þeirra hjá henni
1231. Tveim árum síðar dó Her-
dís, sennilega þar einnig. Henn-
ar er aldrei getið í Reykholti,
nje an*ars staðar með Snorra
eftir að hann fór frá Borg.
Þau Magnús prestur og Hall-
fríður hafa sennilega ekki fárið
frá Reykholti, er Snorri tók þar
við staðarforrúðun, heldur dval,
ist þar til cviloka; þau dóu |
bæði 1223. Næsta sumar, 1224,:
gerði Snorri helmingarf jelag við
Hallveigu Ormsdóttur, sonar-
dóttur Jóns Loptssonar í Odda,
ekkju Bjarnar Þorvaldssonar,
bróöur Gissurar, síðar jarls; var
hún þá kona „fjeríkust á ís-
landi.“ Ormur faðir hennar var
þá dáinn. Hann hafði verið vell-
auðugur að fje, spekingur að
viti og hið mcsta göfugmenni.
Kolskeggur hir.n auðgi í Dal,
Eiríksson, ,,er einn var auðgast-
úr maður á íslandi“, móðurbróð-
ir Hallveigar, haföi andast
skömmu áður en hún fór til bús
með Snorra, „cn eftir hanri tók
hún alt hans f je“; jafnframt tók
Snorri „til varðveislu fje sona
hennar, Klængs og Orms, átta
hundruo hundraöa." Sagt er í
Sturlungasögu, að Snorri hafi
átt I-Iallveigu, en „ekki lifði
| barn þeirra“. — Sama ár, um
haustið, giftist Ipgibjörg, dóttir
Snorra, Gissuri Þorvaldssyni,
og Þórdís, önnur dóttir hans,
Þorvaldi Snorrasyni Vatnsfirð-
ingi. — Snorri hafði nú miklu
■neira f je en nokkur annar mað-
ur á íslandi. ÞórÖi bróður hans
■agði ekki vel hugur um þetta,
enda hafði Snorri ekki haft ráð
hans við. Sagui Þórður svo, að
hjer af myndi Snorra „leiða
aldurtila, hvort er honum yrði
ao skaða vötn eður menn.“
FrægS og fiáfall
Snorra.
, Það yrði of langt mál og ó-
barft í þessu sambandi, að rita
hjer langt rnál um Snorra Sturlu
son, ævi hans og ævistörf. Hann
var um sína tíð þjóðfrægur höíð
ingi. Hann var tvisvar lögsögu-
maður, 1215—18 og 1222—31,
samtals 14 ár. Fyrir ofríki
Sturlu Sighvatssonar, bróður-
sonar síns, og Sighvatar bróður
síns yfirgaf hann Reykholt síðla
vetrar 1236 og fór með alt
skuldalið sitt suður að Bessa-
stöðum; átti hann þar bl, og
um sumarið var hann austur í
Skál í Skaftafellssýslu, en fór
j þaðan næsta vetur til bús, er
hann átti í Dal undir Eyjafjöll-
| um, og síðan aftur til Bessa-
staða. Sá hann brátt, að honum
yrði ekki vært hjer á landi fyrir
• yfirgangi Sturlu, og fór því til
Noregs sumarið 1237. Var hann
í Niðarósi -nægta vetur. Næsta
ár fjeilu þeir Sighvatur og
Sturla í Örlygsstaða-bardaga, og
þó að Spprri þyrfti þá ekki að
óttast þá lengur, var hann cnn
næsta vetur í Niðarósi, 1238—
1239. Er hann vildi heim næsta
sumar bannaöi Hákon Nöregs-
konungur honum sem öðrum ís-
lendingum för úr landi, en
Snorri virti það að vettugi, fór
út og kom til Vestmannaeyja.
Þaðan hjelt hann til Breiðaból-
staðar í Fljótshlíð og var Hall-
veig þar fyrir. Riðu þau þá heim
aftur saman til Eeykholts.
Konungur skrifaði nú Gissuri
Þorvaldssyni sumarið 1Ú40, að
hann skyldi koma Sno:: : utan
aftur eða drepa hann aö öðrum
kosti; kvað hann vera landráða-
mann við sig, þar sem hann
hefði fariö úr landi í banni hans.
Þeir Snorri og Gissur hittust á
alþingi sumarið eftir, 1241, og
virtist fara skipulega með þeim.
Hallveig var heima í Reykholti,
var veik um þingtímann og and-
aðist um sumarið, 25. Júlí. —■
Snorri hafði jafnan haft á hendi
f járráð sona hennar, Klængs og
Orms, og heimtuðu þeir nú að
honum móðurarf sinn, kváðust
eiga helming fjár þeirra Snorra.
Ekki vildu þeir láta sjer það
nægja, er Snorri vildi eftirláta
þeim, og leituðu styrks hjá Giss-
uri, föðurbróður sínum. Þóttist
hann nú hafa tvær ástæður til
að fara að Snorra. Stefndi hann
nú mönnum að sjer, þeim bróð-
ursonum sínum og fleirum, og
gjörði þeim kunnugt brjef Há-
konar konungs. Ekki ljet hann
uppskátt við þá, að hann ætlaði
að drepa Snorra, en þóttist ætla
að taka hann og senda utan.
Ormur vildi ekki taka þátt í
þessu og yfirgaf Gissur, en
Klængur fór og safnaði liði. —
Komust þeir á laun um nóttina
milli 22. og 23. september í
Revkholt, brutu upp hús það, er
Snorri svaf í, og’er hann komst
undan niour í kjallara, tókst
Gissuri að komast að því með
svikum og sendi 5 menn niður
til að taka hann af dögum. —
„Þannig korn Gissur sviksam-
lega að tengdaföður sínum ó-
vörum og óviðbúnum á náttar-
þeii, og Ijet drepa hann. Nán-
ustu rnægðir voru honum eigi
helgar“, segir Jón rektor Þor-
kelsson í bók sinni um Gissur.
En svo þjóðfrægur höfðingi
sem Snorri Sturluson var um
sína daga er hann þó nú orðinn
enn kunnari, svo víðfrægur um
öll Norðurlönd og víðar um
heim að fáir samtíðarmenn hans
munu kunnari. Frægð sína
hlaut hann fyrrum fyrir völd
þau og veraldargæði, er hann
komst yfir, mikil mannaforráð,
forustu stórra flokka og fjöl-
mennra veisluhalda í vinahóp.
En frægð sína á síðari öldum
hefur hann áunnið sjer með auð-
legð anda síns og þeim störfum,
er hann stundaði í kyrþey og
einveru, skáldskap, sagnaritun
og bókagerð, f jársjóðum er hann
skapaði og safnaði sjálfur, ekki
fyrst og fremst handa sjálfum
sjer heldur öðrum mönnum, öld-
um og óbornum um hans eigin
daga, já, enn um vora daga.
Framh. á fcls. 7