Morgunblaðið - 20.07.1947, Blaðsíða 3

Sunnudagur 20. júlí 1947
MORGUNBLAÐIÐ
3
HERNÁMIÐ varð norska
leikhúsinu mikil raun, og gætir
■ áhrifa þess enn. Þýsku ritskoð-
uninni var ekki einni um að
kenna, þótt hún raunar bægði
frá dyrum leikhúsanna mestum
hluta innlendra og erlendra
leiki-ita, sem einhverja þýðingu
höfðu. Hitt var verra, að kjör
leikaranna voru slík, að þau
hlutu að draga úr listrænum af
rekum, og urðu þannig drag-
bítur á þroska þeirra. Þegar
leikarar verða að vinna árum
saman upp á þau býti, að þeir
kjósa helst að sýna eins ljeleg-
an leik og tiltækilegt þykir,
glata allri uppörvun frá áhorf-
endum, eiga 1 í útistöðum við
„yfirvöldin“, sem siga lögregl-
unni á þá, svo þeir neyðast jafn
vel til að kveikja í leikhúsi sínu
til að þurfa ekki að leika ■—
þá hlýtur listinni að hraka, hvað
sem segja má um annan árang-
ur baráttunnar. Skerfur leik-
aranna í hinum pólitísku átök-
um stríðsáranna var mikill, en
vegna þess, að margir þeirra
voru teknir fastir, voru fluttir
úr landi eða urðu að flýja land,
komst losarabragur á leikflokk
ana og samleikurinn losnaði úr
reipunum. Þegar friður komst
á, urðu nýsköpunarmálin efst
á baugi, líka í heimi leiklistar-
innar.
Einna sárast sveið undan því
á hernámsárunum, að vera inni-
byrgður írá umheiminum. Troð
ið var upp í hverja rifu og
smugu svo að hjelt við köfnun.
Það lá því einna fyrst fyrir,
þegar leikhúsin losnuðu úr viðj
um, að ná sambandi við erlenda
leikritun að nýju og túlka fýrir
áhorfendum vorum málefni,
sem brotið hafði verið upp á
frá leiðsviðinu erlendis. Líti j
maður yfir efnisval leikhúsanna |
síðustu tvö leikárin getur að,
líta erlenda höfunda alt frá
Sófókles til Sartre. Fyrsta
minnisverða leiksýningin eftir
endurheimt frelsi var harmleik
ur Sófóklesar ,,Antigone“, sýnd
ur í Norska leikhúsinu í Oslo, :
settur á svið af leikhússtjóran- 1
um, Knut Hergel, ^sjerlega stíl- j
hreint og kröftuglega. Þá ber (
að nefna Shakespeare meðal
annara útlendra, klassiskra höf (
unda.. — Þjóðleikhúsið sýndi
„Hamlet“ með Hans Jacob
Nielsen í aðalhlutverkinu og
„Mikla rellu útaf engu“, en
Þjóðlega leiksviðið (Den nasj-
onale scene) í Ber'gen sýndi f
„Þrettándakvöld“. Hitt er víst
ekki ofsagt, að það eru nútíma
leikritin útlendu, sem vekja
mesta eftirtekt og þá fyrst og
fremst amerísk leikrit. Eitt hið
allra fyrsta, sem við fengum að
sjá, var átakanlegt hernáms-
drama John Steinbecks „Mán-
inn líður“. Það var í Þjóðleik-
hóisinu, en leikrit eftir aðra höf
unda kömu fram eins og Max-
well Anderson, Thornton Wild-
er, William Saroyan, Marc
Connelly og Lillian Hellman.
Ur amerískri leiðritun vakti
samt langmesta athygli hið ein-
kennilega leikrit: „Postulíns-
dýrin“ eftir hinn unga mann
Tennessee Wiliiams, og var það
sýnt bæði í Oslo og Bergen, á
N U TIMA
LIST
Eftir Carl Fredrik Engelstad
Þjóðleikhúsið í Osló.
báðum stöðum við bestu list-
ræn skilyrði. Glær og fínn hug-
blær þessa leikrits um ósjálf-
bjarga fólk í hrjúfri og við-
sjálli veröld loðir langa stund
í minni manns. Heldur minna
hefir farið fyrir enskri leikrit-
un' og tekur varla að nefna ann
að en tvö leikrit eftir J. B.
Priestley, annað ágætt: „Það
er frá lögreglunni“, og hitt held
ur linara: „Þeir komu í borg
eina“, en bæöi voru þessi leik-
rit sýnd í Nýja leikhúsinu í
Osló. Fremstur í röð franskra
leikritahöfunda er Jean -Paul
Sartre, postuli existensialism-
ans. Áhrifaríkur en óhugnan-
legur einþáttungur hans, „Lok-
aðar dyr“, var sýndur í Þjóð-
leikhúsinu í Osló og á Þjóðlega ^
leiksviðinu í Bergen, en síðasta
leikrit frá hans hendi „Hrein- |
lífa skækjan“ hefur :iýlega ver-
ið sýnt á mjög athyglisverðan !
hátt og við bestu aðsókn í Til-
raunaleikhúsinu (Studioteatr-
et) í Osló. Frá Spáni komu tvö
leikrit eftir skáldið Garcia
Lorca, sem Franco Ijet myrða,
„Blóðbrúðkaup“ og „Bernarda |
húsið“. Úr sænskri nútíma leik
ritun fengum við að sjá sýnis-
horn eftir Bertil Malmberg og
Vilhelm Moberg, en dönsk leik-
rit, sem hjer hafa sjest, voru I
eftir Kaj Munk, Kjeld Abell, j
Knud Sönderby og Soya. Og ,
síðast en ekki síst er okkur sjer j
stök.ánægja að geta sagt, að
ísland hefir lagt sitt að mörk- ^
um í norska leikhúsinu árin
eftir stríðið. íslensk leikritun,
leikstjórn og leildist hefur unn-
ið hjörtu vor, fyrst og fremst
með sýningunni á „Gullna hlið j
inu“ í Norska leikhúsinu í Osló
þar sem Lárus Pálsson var leið- j
beinandi, en líka með leik frú
Öldu Möller í hlutverki Gabri-
elle Langevin í leikriti Nordahl
Griegs ,,Ósigurinn“ í Þjóðleik-
húsinu. Þess er að vænta, að
sambandið, sem komið er á
milli leikhúsa landanna með
sýningum þessum, verði æ
traustara og gefi góða raun.
Norsk leikritun hefir verið á
oddinum, sjerstaklega hjá Þjóð
leikhúsinu. Hinir þrír klassísku
höfundar: Holberg, Ibsen og
Björnson voru að sjálfsögðu á
sýningarskránni. Á síðasta leik-
ári var einhver mikilvægasta
leiksýning Þjóðleikhússins
„Grímudansinn“ eftir Holberg,
en þá sýningu hafði Stein
Bugge leikhússtjóri í Bergen
undirbúið og lagt sig allan
fram með skaporku og hug-
kvæmni. Hiklaust var sýningin
endurnýjun á norskum Hol-
bergsstíl. Þá má enn nefna leik
rit eftir Gunnar Heiberg, Niels
Kjær, Nils Collett Vogt og
Nordahl Gri.eg. Fátt eitt
hefur birst eftir núlifandi
norsk leikritaskáld síðan
hernáminu lauk Leikrit
frá stríðs- og eftirstríðsárun-
um eftir höfunda eins og Hans
Heiberg, Arthur Omre, Finn
Bö, A-Kel Kielland og Öivind
Bolstad verða vart dægurgömul
sama verður og sagt um drama
tísk verk eftir Alex Brinch-
mann, Helge Krog og Johan
Borgen, sem komið hafa á svið
eftir stríðið. Yfirhöfuð er ekki
bjart yfir nýustu leikritun
vorri. — Maður var að vona,
að ágætisverk yrðu til með
leynd og í felum meðan ósköp-
in riðu yfir, en sú von hefur
orðið að engu.
Það eru aðeins tvö drama-
tísk verk, sem leiða að sjer veru
lega athyglii þessi árin. Annað
er „Sælgætisbúð Krönu“, sem
Helge Krog hefur snúið í leik-
rit úr samnefndri skáldsögu eft
ir Cora Sandel, en hitt er „Alex
ander Paulovitsj“ eftir Sigurd
Christiansen. — „Sælgætisbúð
Krönu“ gerist í litlu þorpi norð
anlands og leikurinn er um
konu, betur gefna og með sterk
ari þrár en almennt gerist, sem
reynir af alefli en árangurs-
laust að brjótast undan þrugu
smáborgaralegrar vanafestu,
sýktri af bæjarþvaðrinu. Þetta
er leikrit, sem kannar djúpin í
mannssálinni, það á yl og hrifn
ingu, fyndni og napurt háð, en
persónurnar eru skýrar og full-
mótaðar. Leikritið hefir verið
sýnt í Norska leikhúsinu í
Osló og á Þjóðlega leiksviðinu
í Bergen, á báðum stöðum við
bestu móttökur. „Alexander
Paulovitsj“ er bæði efnislega og
að gerð af alt öðru sauðahúsi en
„Sælgætisbúðin“. Það er um
rússakeisarann Alexander
fyrsta, sem sagan segir hafi
lagt niður völd og farið huldu
höfði til Síberíu, en allir hjeldu
að hann væri dauður. Sigurð
Christiansen er ekki beint lip-
ur og laghentur leikritasmiður,
en samt hefir „Alexander Paul
ovitsj“ orðið eitt stórbrotnasta
leikrit okkar í höndum hans,
það er athyglisverð sálfræðileg
rannsókn á hræðslu- og sekt-
artilfinningum, en á því sviði
er skáldið sterkt á svellinu.
Þjóðleikhúsið tók leikritið til
meðferðar á liðnu leikári og
hafði Agnes Mowinckel leik-
stjórnina á hendi en August
Oddvar Ijek keisarann.
Ef spurt er um afrek æsku-
mannanna í norsku leikhúslífi
árin eftir stríðið, þá verður að
minnast sjerstaklega á Til-
raunaleikhúsið. Hópur ungs
fólks, að nokkru leyti áhuga-
menn frá leikfjelögum, sem
spruttu upp þessi árin, tók hönd
um saman til að koma í fram-
kvæmd leiklistarhugmyndum,
sem rússneski leikhúsmaður-
inn Konstantin Stanislawskij
hefur sett fram. Þessi leikflokk
ur kom á fót leikhúsi fyrir sig
í Osló sköminu eftir frelsis-
' tökuna. Starf þessa leikflokks
| hefur mótast af eftirgrenslan
| og stundum fálmi í ýmsar átt-
, ir, en þrátt fyrir það eru á
meðal leikaranna afburða hæfi
leikafólk, og fæstar sýningar
Tilraunaleikhússins hafa verið
leiðinlegar. Bestum árangri
hefur leikhúsið náð með ljóm-
andi skýrri og fallegrj meðferð
á „Bænum okkar“ eftir Thorn-
ton Wilder. Leikflokkurinn
hikar ekki við að leggja fyrir
sig djarfar og erfiðar þrautir,
á þessu leikári sýndi hann
,,Tólfskildingaóperuna“ eftir
Bert Brecht og „Hreinlífu
skækjana“ eftir Sartre. Til-
raunaleikhúsið hefur haft :njög
örfanai áhrif og vakið áhuga
hjá mörgum og trú á listrænan
vilja æskumannanna, hugsjón-
ir og fórnarlund.
Annars er þessa stundina inn
an norslta leikhússins mjög uppi
á tening'num hugmyndin um
svokallað ,,Ríkisleikhús“, áætl-
un um það að koma á fót fastri
ríkisstofnun, sem miðli bæ og
bygð af allsnægtum leikhúss-
ins; ■— utan Oslóar eru föst leik
hús aðeins í Bergen, Þránd-
heimi og Stafangri. Fram-
kvæmd málsins er að mestu
leyti komin undir ríkisstyrk, en
sem stendur er fjárhagsáætlun
ríkisins öll miðuð við efnalega
endurreisn landsins. Vonandi.
yerður viðunandi lausn fundin
á næsta leikári, en málið skipt-
ir leikhúslíf vort ekki litlu.
Hin geysilega aðsókn, sem
var að leiksýningum fyrsta leik
árið eftir stríðið, hefur dvínað.
Því verður ekki neitað, að sem
stendur er kreppa hjá leikhús-
unum. Stóru leikhúsin geta ekki
starfað tekjuhallalaust. Varla
er um annað að ræða en að
hækka ríkis- og bæjarstyrkina
til leikhúsanna, á annan hátt
geta leikhúsin ekki verið örugg
um heilbrigðan og tryggan
grundvöll, sem er þeim nauð-
synlegur til að helga sig góðri
list og listrænum viðfangsefn-
um. Ymsar tilraunir hafa ver-
ið gerðar til að koma á fót sam-
tökum meðal áhorfenda til
styrktar leikhúsum m. a. með
svokölluðum fjelagasýningum,
eins hefur Alþýðuleikhúsfjelag
ið (Folketeaterforeningen) ráð
ist í það að gefa út blað um
leikhúsmál, blaðið „Tribune“.
Alt er þetta spor í rjetta átt til
að koma upp nýjum áhorfenda-
hópum allrar alþýðu, en lánist
þessar tilraunir verða þær til
mikils ávinnings fyrir norska
leikhúsið. Vonandi fellur nú
kýrin ekki úr hor í gróandan-
um.
L. S. þýddi.
| Wolseley 10 |
5 , =
| alveg nyr 5 manna bill til |
E a
| sölu. Tilboð sendist í póst- |
! hólf 824.
IIM.IIIIIIIIllff
Athugirð! Tökum að
okkur að mála þök og
glugga í ákvæðisvinnu.
Uppl. í síma 3528 kl. 8—9
e. h. —
m'nnmiui
j Húseigendur I
Tökum að okkur eftirfar- i
andi: 'Standsetja lóðir, f
b-kja bletti. — Útvegum i
bökur. Fljót og góð vinna. f
Tekið á móti pöntunum i
frá kl. 1—3 og G—7 í f
síma 2095. |
inMitiMtitnHMiMiiasstiiiiiiimiimsMiiiiiiiiiiiiisHtinitm